تأمین معیشت

تأمین معیشت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تأمین معیشت در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط ندارد

تأمین معیشت عمومی

از اهداف عمده در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی ایجاد شرایطی است که همه مردم توان تأمین ضروریات و نیازهای زندگی خود را داشته باشند و در تهیه معاش، در تنگنا و فشارهای اقتصادی واقع نشوند.

اقتصاد وقتی سالم و توسعه یافته تلقی می‌شود که افراد جامعه توان دسترسی به کالاهای مورد نیاز با قیمت‌های عادلانه را داشته باشند و اختلاف بین فقیر و غنی کاسته شده و برای همیشه غبار محرومیت و استضعاف از چهره جامعه زدوده شود. در اینجا، به بررسی راهکار‌های مؤثر در تأمین معیشت عمومی با بهره‌مندی از سیره امام علی(ع) می‌خواهیم پرداخت:

ایجاد اشتغال مناسب برای همه افراد

اشتغال از یک سو باعث افزایش روحیه کار و خلاقیت و نیز بالا رفتن میزان تولید و قطع وابستگی‌های اقتصادی می‌شود و از جانب دیگر، همه افراد مخارج زندگی خود را تأمین می‌کنند و بسیاری از مشکلات - که ناشی از بیکاری و فقر می‌باشد - از میان برداشته می‌شود. کارنامه پر افتخار زندگی امیرمؤمنان(ع) نشان می‌دهد که آن حضرت با وجود بر عهده داشتن مسئولیت‌های بزرگ، صدها فرصت شغلی به وجود آورد و خانواده‌های فراوانی را از نعمت کار مناسب و زندگی آبرومندانه برخوردار کرد. امام صادق(ع) می‌فرماید: «[امیرمؤمنان(ع)] با دست خود بیل می‌زد و زمین را آباد می‌کرد» و با آباد کردن هر زمین، عده‌ای را به کار می‌گرفت، و آن‌گاه زمین دیگر و... ثمره این تلاش‌ها در اواخر عمر امام(ع) - چنان که از وصیت نامه ایشان بر می‌آید - مشغول شدن ده‌ها و بلکه صدها نفر در کشتزارها بود.

بهره‌مندی عادلانه آحاد جامعه از ثروت عمومی

از وظایف حکومت اسلامی در راستای تأمین معاش عامه مردم، جلوگیری از توزیع ناعادلانه ثروت و سوء استفاده از اموال عمومی است. وقتی نظام سیاسی جامعه به گونه‌ای باشد که عده‌ای اموال عمومی را ملک مطلق خود بدانند و بدون توجه به چگونگی زندگی توده مردم، اندیشه‌ای جز اشرافی‌گری و تجمل‌گرایی نداشته باشند، تنها همان گروه اندک در اوج لذت‌های معیشتی خواهند بود و طیف کثیری از مردم - که دارایی‌شان به تاراج رفته است - از توان مالی لازم برای تأمین معاش خود محروم بوده و در تنگنای انواع مشکلات اقتصادی قرار خواهند گرفت.

تحلیل امام علی(ع) از دوره حاکمیت خلیفه سوم، گویای این حقیقت است که مهم‌ترین آفت در دوران زمامداری‌اش توزیع ناعادلانه ثروت و سوءاستفاده‌های بی‌حد و حساب از اموال عمومی بود که باعث تکاثر ثروت در دست عده‌ای خاص و افزایش فقر عمومی شده بود؛ از این رو امیرمؤمنان(ع) رفتارهای اقتصادی کارگزاران و خواص حکومتی را زیر نظر داشتند و با هرگونه بهره‌برداری‌های ناعادلانه از اموال عمومی به شدت برخورد می‌کردند.

امیرمؤمنان(ع)، برای برخورداری همگان از اموال عمومی و داشتن زندگی مطلوب در مورد اموال بیت‌المال اعلام می‌فرمودند: مردم! شما همگان بندگان خدایید و اموال هم از آن خداست که میان شما به صورت مساوی تقسیم خواهد شد و در آن مورد هیچ کس را بر دیگری فضیلتی نیست.

حضرت علی(ع) بیت‌المال را به طور مساوی میان مردم تقسیم می‌کردند و علت آن را تأسی به روش پیامبر(ص) و جلوگیری از تمرکز ثروت در دست اغنیا بیان می‌داشتند: «أَعْطَيْتُ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يُعْطِي بِالسَّوِيَّةِ، وَ لَمْ أَجْعَلْهَا دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ»؛ همان‌گونه که پیامبر اکرم(ص) به طور مساوی تقسیم می‌فرمود، من نیز اموال را مساوی تقسیم می‌کنم و نمی‌گذارم در اختیار ثروتمندان دست به دست شود.

بر اساس همین سیاست‌های امام علی(ع) بود که در دوران خلافت آن حضرت به تدریج جلوه‌های محرومیت و استضعاف از جامعه رخت بربست و معیشت افراد، به نحو مطلوبی تأمین شد. امام(ع) در این خصوص می‌فرماید: «مَا أَصْبَحَ بِالْكُوفَةِ أَحَدٌ إِلَّا نَاعِماً إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَةً لَيَأْكُلُ الْبُرَّ وَ يَجْلِسُ فِي الظِّلِّ وَ يَشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْفُرَاتِ»؛ در کوفه کسی نبود جز آن‌که برخوردار و بهره‌مند [از زندگی] بود. پایین‌ترین مردم کوفه از نظر جایگاه [[[اقتصادی]] چنان بود که] نان گندم می‌خورد و در سایه می‌نشست [یعنی دارای سر پناه بود] و از آب فرات می‌نوشید.

توجه ویژه به اقشار از کار افتاده و ناتوان جامعه

در میان اقشار مردم، عده‌ای نظیر سالخوردگان و از کارافتادگان بی‌سرپرست، بیماران لاعلاج و ایتام توان فعالیت اقتصادی و اداره زندگی خود را ندارند. دولت اسلامی موظف است معیشت این افراد را از طریق بیت‌المال، جهت حفظ آبرو و عزت آنان تأمین کند. امیرمؤمنان(ع) درباره برآورده ساختن نیازهای این گروه از مردم، بسیار همت می‌گماشت. در قسمتی از نامه آن حضرت به «مالک اشتر» آمده است: «وَ تَعَهَّدْ أَهْلَ الْيُتْمِ وَ الزَّمَانَةِ وَ الرِّقَّةِ فِي السِّنِّ مِمَّنْ لَا حِيلَةَ لَهُ وَ لَا يَنْصِبُ لِلْمَسْأَلَةِ نَفْسَهُ فَأَجْرِ لَهُمْ أَرْزَاقاً فَإِنَّهُمْ عِبَادُ اللَّهِ فَتَقَرَّبْ إِلَى اللَّهِ بِتَخَلُّصِهِمْ وَ ضَعْهُمْ مَوَاضِعَهُمْ فِي أَقْوَاتِهِمْ وَ حُقُوقِهِمْ»؛ از یتیمان و زمین‌گیران و پیران سالخورده دل‌جویی کن؛ اینان کسانی بیچاره‌اند که حتی توان ابراز نیاز خود را هم ندارند. برای آنان مقرری بفرست که بنده خدایند و با رها نمودن‌شان از پریشانی و تنظیم خوراک و حقوق آنان بر خداوند تقرب نما.

جستارهای وابسته

• تأمین معیشت
• تأمین اجتماعی
• تکافل اجتماعی
• تعاون
• رفاه
• سلامت
• مسکن
• مساوات
• اسراف
• تبذیر
• ربا

منابع

1. کریمی والا، محمد رضا، وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی