بحث:استضعاف در معارف مهدویت
نویسنده: آقای ظرافتی
مستضعف در فرهنگ‌نامه مهدویت
- واژه مستضعف از ریشه "ض ع ف" است و در باب استفعال، به معنای کسی است که او را به ضعف کشانده و در بند و زنجیر کرده‌اند. در فرهنگ دینی- به طور عمده- مقصود از مستضعف دو گروه هستند:
- مستضعف فکری و عقیدتی: از بررسی آیات و روایات استفاده می‌شود افرادی که از نظر فکری، بدنی یا اقتصادی آنچنان ضعیف باشند که قادر به شناسایی حق از باطل نشوند یا اینکه تشخیص عقیده صحیح بر اثر ناتوانی جسمی یا ضعف مالی و دیگر عوامل برای آنها ممکن نباشد، مستضعف هستند.
- مستضعف عملی: اینها کسانیاند که حق را تشخیص دادهاند؛ اما خفقان محیط، اجازه عمل و اقدام را از آنان سلب کرده است. به تعبیر دیگر، کسانیاند که نیروهای بالفعل و بالقوه دارند اما از ناحیه ظالمان و جباران، سخت در فشار قرار دارند. با این حال برابر بند و زنجیر که بر دست و پای آنان نهادهاند، ساکت و تسلیم نیستند و پیوسته تلاش میکنند دست جباران و ستمگران را کوتاه سازند و آیین حق و عدالت را برپا کنند.
- خداوند سبحانه و تعالی به چنین گروهی، وعده یاری و حکومت در زمین داده است و در قرآن کریم فرموده است: ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ ﴾[۱]
- بدون تردید هرگز در این آیات، سخن از یک برنامه موضعی و خصوصی مربوط به بنی اسرائیل نیست؛ بلکه بیانگر قانون کلی برای همه عصرها و قرنها و همه اقوام و جمعیتها است. این بشارتی برای همه انسانهای آزاده و خواهان عدل است.
- نمونهای از تحقّق این مشیت الهی، حکومت بنی اسرائیل و زوال حکومت فرعونیان بود و نمونه کاملتر آن، حکومت پیامبر اسلام(ص) و یارانش بعد از ظهور اسلام بود؛ حکومت پابرهنهها و تهیدستان با ایمان و مظلومان پاکدل که پیوسته از سوی فرعونهای زمان خود، مورد تحقیر و استهزا و تحت فشار و ظلم و ستم بودند. سرانجام خداوند سبحانه و تعالی به دست همین گروه، دروازههای قصرهای کسراها و قیصرها را گشود و آنان را از تخت قدرت به زیر آورد و بینی مستکبران را به خاک مالید.
- گستردهترین نمونه آن ظهور حکومت حق و عدالت در تمام کره زمین، به وسیله حضرت مهدی(ع) است. این آیه از آیاتی است که به روشنی بشارت ظهور چنین حکومتی را میدهد؛ از اینرو در روایات اسلامی میخوانیم اهل بیت(ع) در تفسیر این آیه شریف، به آن ظهور بزرگ اشاره کرده‌اند. امام علی(ع) در این باره فرمود: "دنیا، پس از چموشی و سرکشی به ما روی می‌کند؛ چونان شتر ماده بدخو که به بچه خود مهربان گردد "پس آن حضرت آیه یاد شده را تلاوت فرمود"[۲].
- در حدیث دیگر آن امام بزرگوار در تفسیر آیه یاد شده فرمود: "این گروه، آل محمد هستند"[۳].
- خداوند سبحانه و تعالی مهدی آنان را بعد از زحمت و فشاری که بر آنان وارد می‌شود، برمیانگیزد و به آنها عزّت میدهد و دشمنانشان را ذلیل و خوار می‌کند[۴].
در موعودنامه
- استضعاف به‌معنای ناتوان شمردن و حقیر داشتن است. خداوند در قرآن کریم وعده داده که می‌خواهیم بر تحقیرشدگان در زمین منت نهاده و ایشان را به پیشوایی برسانیم و وارث پیشینیان‌شان کنیم[۵]. بسیاری گفته‌اند تحقق این وعده الهی، در زمان ظهور حضرت مهدی (ع) خواهد بود[۶].
- خداوند در قرآن کریم، وعده داده است که آنان وارثان زمین خواهند شد[۷]. امام صادق و امام باقر (ع) تحقق آن وعده الهی را به زمان ظهور حضرت مهدی (ع) تعبیر کرده‌اند[۸]. امام صادق (ع) فرمودند: "به زودی شهر کوفه از مؤمنان تهی می‌گردد و علم و دانش از آن‌جا رخت برمی‌بندد... و از شهری که آن را قم می‌نامند، ظهور می‌کند و آن‌جا پایگاه علم و فضیلت و معدن دانش و کمال می‌گردد؛ به‌گونه‌ای که روی زمین هیچ مستضعفی (فکری) نمی‌ماند که از دین آگاهی نداشته باشد؛ حتی زنان پرده‌نشین. و این زمان، نزدیک به زمان ظهور قائم ما خواهد بود[۹].
- مستضعف کسی است که در نگاه دیگران، ناتوان و حقیر آید. این کلمه در قرآن و حدیث در دو مورد عنوان شده:
- مستضعف سیاسی: کسانی که در راه حق بوده و از حق پیروی می‌کرده و در کنار قدرت باطل می‌زیسته‌اند و در نظر قدرتمندان و زمامداران وقت، ضعیف شمرده می‌شدند و به دید حقارت، در آنها می‌نگریستند که از آن جمله این آیه است: ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ...﴾[۱۰]؛
- مستضعف فکری: کسانی هستند که از تشخیص راه حق، و اندیشه در حقایق، ناتوان دیده شوند. مانند آیه ﴿إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ﴾[۱۱].
- از پاره‌ای احادیث در تفسیر آیه ۵ سوره قصص استفاده می‌شود که ائمه معصوم(ع) کلمه "مستضعف" را در این آیه به امامان معصوم تفسیر نموده‌اند و در نتیجه در این آیه وعده داده شده که امامان معصوم، روزی وارث زمین و فرمانروای جهان خواهند شد. مفضل می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: "روزی رسول اکرم(ص) به علی و حسن و حسین(ع) نگاه کرد و گریست و آن‌گاه فرمود: شما کسانی هستید که پس از من به ضعف کشیده می‌شوید"[۱۲][۱۳].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم؛ سوره قصص، آیه: ۵.
- ↑ سید رضی، نهج البلاغه، حکمت ۲۰۹
- ↑ «هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ يَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِيَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَيُعِزُّهُمْ وَ يُذِلُ عَدُوَّهُمْ»، کتاب الغیبة، ص ۱۸۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۵۴
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۹۳ - ۳۹۵.
- ↑ سوره قصص، ۵.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۹۷.
- ↑ سوره قصص، ۵.
- ↑ تفسیر برهان، ج ۳، ص ۲۲۰.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۳؛ سفینة البحار، ج ۲، ص ۴۴۵.
- ↑ سوره قصص، ۵.
- ↑ معارف و معاریف، ج ۹، ص ۳۳۱.
- ↑ تفسیر المیزان، ج ۱۶، ص ۱۱؛ معانی الاخبار، ص ۷۹؛ تفسیر صافی، ج ۴، ص ۸۰.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۴۱.