دلیل عقلی نصب الهی امام
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث نصب الهی امام است. "نصب الهی امام" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل نصب الهی امام (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
بعد از تبیین ضرورت و لزوم برخی ویژگی‌ها و اوصاف برای امام از قبیل علم خدادادی و عصمت، در اینجا به ویژگی دیگر یعنی منصوب بودن از طرف خدا وند - که در واقع ملازم با دو ویژگی قبل یعنی علم خدادادی و عصمت است - می‌‌پردازیم.
اول) دلیل لطف
دانشمندان امامیه از دیرباز در ضمن ادله عقلی بر ضرورت نصب امام به دلیل لطف تمسک کرده‌اند[۱] خلاصه دلیل این است:
مقدمه دوم: لطف بر خداوند حکیم - تبارک و تعالی - عقلاً واجب است.
نتیجه: نصب امام بر خداوند حکیم - تبارک و تعالی - عقلاً واجب است.
توضیح: لطف موهبتی است از سوی قانون گذار که به وسیله آن اسباب و زمینه فرمان برداری و اطاعت از مقررات و پرهیز از نافرمانی و سرپیچی از قوانین و دوری از ارتکاب معصیت فراهم و مهیا می‌‌گردد. بدون تردید نصب امام و زمامدار و پیشوایی که مکلفان را به وظایف آشنا کرده و با ترغیب و تشویق و از سوی دیگر تنبیه و مجازات درپی استقرار عدالت و هدایت جامعه به صلاح و رستگاری باشد، از مصادیق بارز لطف شمرده میشود. خداوند حکیم انسان را برای رسیدن به کمال از راه عبادت و اطاعت از تکالیف الهی آفریده است از سوی دیگر تأمین این غرض متوقف بر لطف و موهبت الهی در نصب امام است زیرا بعد از ختم رسالت و نبوت، بدون امام این هدف خداوند که رسیدن مردم به کمال است تأمین نمی‌شود و عدم لطف نقض غرض است و نقض غرض از حکیم تعالی فبیح و محال است[۲]. با توجه و تامل در این دو مقدمه نصب امام عقلا لازم و عدم نصب امام از جانب خداوند تعالی نقض غرض و قبیح و محال است[۳].
فائده امام غائب
امام غائب هم فوائد بسیار مهم و تأثیرگذاری دارد از جمله:
- محافظت از دین: راهنمائی‌ها و ارشادات امام غائب در دوره غیبت کبری به علما و دانشمندان دینی یکی از راه‌های حفظ دین و شریعت است علامه حلی می‌‌گوید: ان وجود الامام نفسه لطف لوجوه: احدها انه یحفظ الشرایع و یحرسها عن الزیاده و النقصان [۴].
- بازدارندگی از معصیت، فائده دیگری است که بر وجود امام غائب فی نفسه مترتب می‌‌باشد. علامه حلی می‌‌گوید: ان الاعتقاد المکلفین لوجود الامام و تجویز انفاد حکمه علیهم فی کل وقت سبب لردعهم عن الفساد و قربهم الی الصلاح.
هر چند امام را مشاهده نکرده باشیم اما چون امام را ناظر بر اعمال و رفتار خود می‌‌دانیم و این احتمال قوی را هر لحظه می‌‌دهیم که آن حضرت ظهور فرماید، صرف همین احتمال برای ترغیب به کار خیر و پرهیز از منکرات تأثیرگذار می‌‌باشد[۵][۶].
دوم) قبح بی توجهی به نصب امام
عقل سلیم نمی‌پذیرد که نبی اکرم(ص) با آن همه اهتمام به امت اسلامی، آنان را بدون رهبر و پیشوا رها کند. قرآن کریم اهتمام و دلسوزی و ترحم پیامبر اکرم(ص) را این گونه توصیف می‌‌فرماید: ﴿فَلَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَفْسَكَ عَلَى آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِيثِ أَسَفًا﴾[۷] گویی می‌‌خواهی خود را از غم و اندوه به خاطر اعمال آنها هلاک کنی، اگر آنها به این گفتار ایمان نیاورند. و نیز در تلاش بی وقفه و دلسوزی پیامبر اکرم(ص) نسبت به امت اسلامی می‌‌فرماید: ﴿ طه * مَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى﴾[۸]. از سوی دیگر پیامبر اکرم(ص) مشکلات آینده جامعه اسلامی را به خوبی پیش بینی نموده و افتراق و تشتت امت بعد از خود را به آنان خبر داده است[۹].
بنابراین پیامبر دلسوز و مشفق نسبت به امت اسلامی به حکم عقل بایا برای رهبری امت بعد از خودش تدبیر و چاره جویی کرده و جانشین و خلیفه خود را تعیین کند. این مطلب حکیمانه و موافق عقل را ابن ابی الحدید معتزلی هم در ضمن شرح خطبه ۱۶۲ نهج البلاغه[۱۰] از استادش این گونه نقل می‌‌کند: روا نمی‌دارم که به پیامبر(ص) نسبت دهم امر امامت را مهمل داشته باشد و مردم را سرگشته و بیهوده رها فرماید و حال آنکه هیچ گاه از مدینه بیرون نمی‌رفت مگر آنکه امیری بر آن می‌‌گماشت و این کار در حالی صورت می‌‌گرفت که پیامبر(ص) زنده بود و از مدینه هم چندان دور نبود، چگونه ممکن است برای پس از مرگ - که قادر به جبران آنچه پیش بیاید نیست - کسی را امیر نکند[۱۱].
بعد از نبی اکرم(ص) دیگران هم به ضرورت عقلی و لزوم نصب و تعیین جانشین توجه و تصریح کرده‌اند[۱۲]. حاصل سخن اینکه بی توجهی و مسامحه پیامبر(ص) نسبت به امر خلافت و جانشینی برای بعد از خودش به حکم عقل پذیرفتنی نیست و عدم نصب امام خلاف لطف و نقض غرض محسوب میشود و نقض غرض از حکیم تعالی محال است[۱۳][۱۴].
شبهات دلیل عقلی نصب الهی امام
جستارهاوابسته
منابع
منبع‌شناسی جامع امامت
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ مانند: شیخ طوسی در مسأله ۵۳ از کتاب رسائل العشر: أن الإمامة لطف، و اللطف واجب علی الله تعالی فی کل وقت. خواجه (م ۶۷۲) در تجرید الاعتقاد المقصد الخامس فی: الإمامة (صفحه ۱۸۳) قال: {{عربی|الإمام لطف فیجب نصبه علی الله تعالی تحصیلا للغرض. دلایل الصدق، ج ۴، ص ۲۵۳: إنّ نصب الإمام لطف، و اللطف واجب على اللّه عزّ و جلّ. أمّا الصغرى؛ فلأنّ اللطف هو ما يقرّب إلى الطاعة و يبعّد عن المعصية و لو بالإعداد، و بالضرورة أنّ نصب الإمام كذلك، لما به من تنفيذ الأحكام و رفع الظلم و الفساد و نحوها..
- ↑ استحاله انجام امور قبیح از خدای تعالی در بخش حسن و قبح عقلی تبیین شده است ر.ک: القواعد الکلامیه، ص ۸.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۱۱۹-۱۲۳
- ↑ کشف المراد: المقصد الخامس فی الامامه، ص ۱۸۳.
- ↑ فوائد امام غائب در بحث مهدویت بیشتر مورد توجه قرار خواهد گرفت.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۱۱۹-۱۲۳
- ↑ «بسا اگر به این سخن ایمان نیاورند تو، به دنبال ایشان از دریغ، جان خود بفرسایی» سوره کهف، آیه ۶.
- ↑ «طا،ها * ما قرآن را بر تو فرو نفرستاده‌ایم که به رنج افتی» سوره طه، آیه ۲.
- ↑ ر.ک: حدیث مقبول بین فریقین که معروف است به حدیث افتراق «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع) قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) يَقُولُ إِنَ أُمَّةَ مُوسَى افْتَرَقَتْ بَعْدَهُ عَلَى إِحْدَى وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِيَةٌ وَ سَبْعُونَ فِي النَّارِ وَ افْتَرَقَتْ أُمَّةُ عِيسَى(ع) بَعْدَهُ عَلَى اثْنَتَيْنِ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِيَةٌ وَ إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِي النَّارِ وَ إِنَّ أُمَّتِي سَتَفْتَرِقُ بَعْدِي عَلَى ثَلَاثٍ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً فِرْقَةٌ مِنْهَا نَاجِيَةٌ وَ اثْنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِي النَّارِ.». الخصال، ج ۲، ص ۵۸۵ و نیز ر.ک: مسند احمد، ج ۲، ص ۳۳۲ و سنن ترمذی، ج ۴، ص ۱۳۴ و سایر منابع اهل سنت.
- ↑ «و من كلام له(ع) لبعض أصحابه و قد سأله كيف دفعكم قومكم عن هذا المقام و أنتم أحق به فقال(ع) يَا أَخَا بَنِي أَسَدٍ إِنَّكَ لَقَلِقُ الْوَضِينِ تُرْسِلُ فِي غَيْرِ سَدَدٍ وَ لَكَ بَعْدُ ذِمَامَةُ الصِّهْرِ وَ حَقُّ الْمَسْأَلَةِ وَ قَدِ اسْتَعْلَمْتَ فَاعْلَمْ أَمَّا الِاسْتِبْدَادُ عَلَيْنَا بِهَذَا الْمَقَامِ وَ نَحْنُ الْأَعْلَوْنَ نَسَباً وَ الْأَشَدُّونَ بِالرَّسُولِ ص نَوْطاً فَإِنَّهَا كَانَتْ أَثَرَةً شَحَّتْ عَلَيْهَا نُفُوسُ قَوْمٍ وَ سَخَتْ عَنْهَا نُفُوسُ آخَرِينَ وَ الْحَكَمُ اللَّهُ وَ الْمَعْوَدُ إِلَيْهِ الْقِيَامَةِ».
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن أبی الحدید، ج ۹، ص ۲۴۸-۲۴۹.
- ↑ عایشه از طریق فرزند عمر برایش پیغام می‌‌فرستند و لزوم نصب جانشین را گوشزد می‌‌کند: یا بنی ابلغ عمر سلامی و قل له لا تدع امه محمد(ص) بلا راع استخلف علیهم و لا تدعهم بعدک هملا فانی اخشی علیهم الفتنه فاتی عبدالله فاعلمه الامامه و السیاسه. ابن قتیبه الدینوری (م ۲۷۶)، ج ۱، ص ۲۸.
- ↑ غیر از آنچه گفته شد ادله گوناگونی بر ضرورت وجود امام منصوب اقامه شده است. شیخ طوسی در کتاب الاقتصاد، ص ۱۸۷ بعد از دلیل لطف دلیل خاتمیت را تقریر کرده است و نیز ر.ک: امامت پژوهی، ص ۱۳۸.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۱۱۹-۱۲۳