مقدمه

دلیل یکم: امامت مفضول قبیح است[۱]

  1. امام در کمالات و فضایل بر مردم برتری دارد.
  2. امام در فضایل و کمالات از دیگران پایین‌تر است.
  3. امام با مردم در فضایل و کمالات مساوی است.
  • از فرض‌های یادشده، فرض دوم و سوم باطل است؛ زیرا لازم فرض دوم، تقدیم مرجوح بر راجح و قبیح است و لازم فرض سوم نیز، ترجیح بی‌مرجح است که آن هم قبیح است. از این رو، فرض نخست اثبات خواهد شد[۳].

دلیل دوم: آیه ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي و آیه هدایت به امر

  • آیه ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ[۴] و آیه ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا[۵].
  • از این آیات چند نکته به دست می‌آید:
  1. در نزد خداوند هیچ‌گاه هادی و ضالّ یکسان نیستند.
  2. هیچ‌گاه افضل، فروتر از مفضول نخواهد بود؛ زیرا ترجیح مفضول، قبح عقلی دارد.
  3. در مقام پیروی و عمل، باید هادی بر کسی که به هدایت نیازمند است مقدّم شود: ﴿أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ... از سویی مساوی نبودن، عالم و جاهل بدیهی است.
  4. استفهام در آیه، انکاری است، گویا مردم در برخی موارد مفضول را بر افضل، مقدّم کرده‌اند و خداوند آنها را توبیخ می‌کند که چرا شما چنین کردید؟ ﴿فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ.
  • بر پایه آنچه گفته شد به این نتیجه می‌رسیم که امام، از آن رو که هادی مردم است، از دیگران برتر و در پیروی کردن از دیگران، سزاوارتر است[۶].

دلیل سوم: آیه امامت یا بتلا

پاسخ به اشکالات افضلیت

ادله وجوب تقدیم اهل بیت(ع)

دلیل عقلی

دلایل قرآنی

  1. خداوند متعال در آیه ۳۵ سوره یونس چنین می‌فرماید: ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ[۱۴]. آیه دلالت می‌کند بر این که آن کس که مردم را به حق راهنمایی می‌کند، باید متابعت شود.
  2. در آیه ۹ سوره زمر می‌خوانیم: ﴿هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ[۱۵]. چگونه ممکن است عالم‌تر و زاهدتر و از حیث نسب شریف‌تر، پیرو کسی گردد که فروتر است؟[۱۶]
  3. خداوند تبارک و تعالی برای این که انسان‌ها به زحمت و سختی نیفتند و راه سعات را به راحتی و سلامت طی کنند، آنها را به پیروی از معصومین(ع) امر فرموده است و نیز از این که به جای معصومین که تنها رهبران متخصص در امر هدایت تا بی‌نهایت هستند، کسان دیگری را که هیچ گونه تخصص و تسلطی نسبت به راه بسیار با عظمت انسانیت ندارند انتخاب کنند برحذر داشته است. خداوند در قرآن می‌فرماید: ﴿... اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ[۱۷]. "این عبارت "از خدا بترسید" قبل از دستور به همراهی با راستگویان از معنای خاصی برخوردار است این عبارت تهدیدی از خداوند است در مورد این که اگر مردم از همراهی و سپردن خود به امامان حق و الهی سرباز زنند، از سیر حقیقی سعادت منحرف و به فساد و تباهی کشیده شده و در نهایت به عذاب دچار می‌شوند عذابی که خود برای خود فراهم کرده‌اند یعنی عذاب نرسیدن به کمالات لایق وجودی[۱۸].
  4. در قرآن کریم تسلیم از ویژگی‌های مؤمنین است ﴿فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا[۱۹]. تسلیم محض بودن در برابر رسول خدا و امامان معصوم. تسلیم محض در برابر حکم آنان از مصادیق روشن تقدیم اهل بیت(ع) در امور زندگی است یعنی اگر آنها علیه ما حکم فرمودند حتی اگر به ضرر ما باشد آن را حکم خدا دانسته و بپذیریم و مخالفت نکنیم[۲۰].

دلایل روایی

  1. در احادیث معصومین است از امام رضا(ع) که می‌فرمایند: "... امام از گناهان پاک و از عیب‌ها برکنار است، به دانش مخصوص و به خویشتن‌داری نشانه‌دار است، موجب نظام دین و عزت مسلمین و خشم منافقین و هلاک کافرین است، امام یگانه زمان خود است، کسی به هم‌طرازی او نرسد، دانشمندی با او برابر نباشد، جایگزین ندارد، مانند و نظیر ندارد، به تمام فضیلت مخصوص است بی‌آنکه خود او در طلبش رفته و به دست آورده باشد، بلکه امتیازیست که خدا به فضل و بخشش به او عنایت فرموده..."[۲۱].
  2. حضرت علی(ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: "مردم به اهل بیت پیامبرتان بنگرید، از آن سو که گام برمی‌دارند بروید، قدم جای قدمشان بگذارید، آنها شما را هرگز از راه هدایت بیرون نمی‌برند و به پستی و هلاکت باز نمی‌گردانند، اگر سکوت کردند سکوت کنید و اگر قیام کردند قیام کنید از آنها پیشی نگیرید که گمراه می‌شوید و از آنان عقب نمانید که نابود می‌شوید"[۲۲]. از این عبارات مشخص می‌شود که ما باید در برابر معصوم تسلیم باشیم و ایشان را در همۀ ابعاد زندگی مقدم بکنیم زیرا "شتابزده‌ها نابود و تباه می‌شوند و فقط تسلیمشده‌گان نجات می‌یابند"[۲۳].
  3. پیامبر گرامی اسلام می‌فرمایند: "ای مردم من جلوتر از شما می‌روم و شما در کنار حوض کوثر بر من وارد می‌شوید... آگاه باشید که من از شما درباره ثقلین خواهم پرسید، پس بنگرید که پس از من با آن دو چه می‌کنید... و من این امر را از پروردگارم خواستم و او خواهش مرا برآورد، پس از آنان پیشی نگیرید که دچار تفرقه و پراکندگی می‌شوید و از آنان عقب نمانید که نابود می‌شوید و به آنان چیز یاد ندهید زیرا که ایشان از شما داناترند"[۲۴]؛ .
  4. حضرت امام صادق(ع) کسانی را که اهل بیت را بر خود مقدم بدارند آنان را جزو اهل بیت(ع) می‌داند: "هرکس ولایت آل محمد را بپذیرد و آنان را به سبب خویشاوندیشان با رسول خدا بر همه مردم مقدم دارد چنین کسی از آل محمد است چون ولایت آل محمد را دارد نه به خاطر اینکه او از اعیان آنها محسوب گردد بلکه به جهت دوستی با آنها و متابعت از اقوال و افعال آنان از آل محمد به حساب می‌آید"[۲۵]. اگر انسانی آن شناخت را نسبت به اهل بیت پیدا کرد که باید آنها را در همه امور و در همه ابعاد زندگی وارد کرد چنین کسی موفق می‌شود به درجات بالا قرب الهی و نزدیک مقام ایشان برسد و این تعبیرات بلند، نشان از این دارد که رسیدن به مقام و جایگاه اهل بیت به صورت مقید و نسبی امکان‌پذیر است و این در صورتی است که ایشان را در همه زمینه‌ها الگو قرار دهیم.

پانویس

  1. الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص۳۰۹؛ إثبات الهداف، ج۳، ص۴۶۰؛ إرشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین، النص، ص۳۷۴؛ الباب الحادی عشر ص۲۰۵؛ تجرید الاعتقاد، ص۲۲۲.
  2. و قبح تقدیم المفضول معلوم و لا ترجیح فی التساویتجرید الاعتقاد، ص۲۲۲.
  3. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۹۳-۹۴.
  4. «آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
  5. «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
  6. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۹۴-۹۵.
  7. «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.
  8. تفسیر المیزان، ذیل آیه ۱۲۴ بقره.
  9. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۹۵-۹۶.
  10. شرح المقاصد، ج۵، ص۲۹۱.
  11. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۹۶.
  12. کشف المراد، ص۱۸۷.
  13. شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۷۸.
  14. «بگو آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی «حق» رهنمون باشد؟ بگو خداوند به «حق» رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
  15. «آیا آنان که می‌دانند با آنها که نمی‌دانند برابرند؟ تنها خردمندان پند می‌پذیرند» سوره زمر، آیه ۹.
  16. علامه حلی، نهج الحق و کشف الصدق، ص۱۶۸.
  17. «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.
  18. محمد شجاعی، آشتی با امام زمان(ع)، ص۲۷.
  19. «پس نه، به پروردگارت سوگند که ایمان نمی‌آورند تا در آنچه میانشان ستیز رخ داده است تو را داور کنند سپس از آن داوری که کرده‌ای در خود دلتنگی نیابند و یکسره (بدان) تن در دهند» سوره نساء، آیه ۶۵.
  20. شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۷۸- ۱۸۰.
  21. الکافی، ج۱، ص۱۹۸، ترجمه مصطفوی، ج۱، ص۲۸۷.
  22. نهج البلاغه (للصبحی صالح)، خطبه ۹۷.
  23. «هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ»؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.
  24. «أيها الناس إني فرطكم و أنتم واردون علي الحوض... و إني سائلكم حين تردون علي عن الثقلين فانظروا كيف تخلفوني فيهما حتى تلقوني... و سألت الله لهما ذلك فأعطانيه فلا تسبقوهم فتضلوا، و لا تقصروا عنهم فتهلكوا، فلا تعلموهم فهم أعلم منكم»؛ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴.
  25. «مَنْ تَوَلَّى آلَ مُحَمَّدٍ وَ قَدَّمَهُمْ عَلَى جَمِيعِ النَّاسِ بِمَا قَدَّمَهُمْ مِنْ قَرَابَةِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) فَهُوَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ لِتَوَلِّيه آلِ مُحَمَّدٍ لَا أَنَّهُ مِنَ الْقَوْمِ بِأَعْيَانِهِمْ وَ إِنَّمَا هُوَ مِنْهُمْ بِتَوَلِّيهِ إِلَيْهِمْ وَ اتِّبَاعِهِ إِيَّاهُمْ»؛ تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۳۱.
  26. شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۱۸۰- ۱۸۲.
بازگشت به صفحهٔ «اثبات افضلیت».