حکمت در حدیث

کلمات قصار پیرامون حکمت

در غررالحکم و دررالکلم در “باب الحکمة” سخنانی به اقتصار از مولی الموحدین، امیر المؤمنین، علی بن ابی طالب (ع)، بیان شده که در اینجا به نقل پاره‌ای از آنها می‌پردازیم:

«الْحِكْمَةُ رَوْضَةُ الْعُقَلَاءِ وَ نُزْهَةُ النُّبَلَاءِ»: حکمت، بوستان خردمندان، و تفریحگاه فضلا و هوشیاران است.
«الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ كُلِ‏ مُؤْمِنٍ‏ فَخُذُوهَا وَ لَوْ مِنْ أَفْوَاهِ الْمُنَافِقِينَ»: حکمت، گمشده هر مؤمن است، پس آن را فرا بگیرید، گرچه از دهان منافقین باشد.
«الْحِكْمَةُ لَا تَحُلُّ‏ قَلْبَ‏ الْمُنَافِقِ‏ إِلَّا وَ هِيَ عَلَى ارْتِحَالٍ»: حکمت، در دل منافق در نمی‌آید؛ مگر بدین نحو که در آید و از آن بیرون رود.
«الْحِكْمَةُ شَجَرَةٌ تَنْبُتُ‏ فِي‏ الْقَلْبِ‏ وَ تُثْمِرُ عَلَى اللِّسَانِ»: حکمت، درختی است که در دل می‌روید و بر زبان میوه می‌دهد.
«أَوَّلُ الْحِكْمَةِ تَرْكُ اللَّذَّاتِ وَ آخِرُهَا مَقْتُ‏ الْفَانِيَاتِ‏»: اول حکمت، ترک لذّت‌ها، و آخر آن، دشمن‌داشتن چیز‌های فانی است.
«أَفْضَلُ‏ الْحِكْمَةِ مَعْرِفَةُ الْإِنْسَانِ‏ نَفْسَهُ وَ وُقُوفُهُ عِنْدَ قَدْرِهِ»: افزون‌ترین حکمت، شناختن آدمی است نفس خود را و توقف او است نزد قدر خود (یعنی بیش از گلیم خود پا را درازتر نکند}}.
«بِالْحِكْمَةِ يُكْشَفُ‏ غِطَاءُ الْعِلْمِ‏»: با حکمت پرده علم برداشته می‌شود.
«ثَمَرَةُ الْحِكْمَةِ الْفَوْزُ»: میوه حکمت، پیروزی و رستگاری است.
«ثَمَرَةُ الْحِكْمَةِ التَّنَزُّهُ‏ عَنِ‏ الدُّنْيَا وَ الْوَلَهُ بِجَنَّةِ الْمَأْوَى»: میوه و نتیجه حکمت، منزه‌بودن از دنیا و شیفتگی نسبت به جنت‌المأوی است.
«جَمَالُ‏ الْحِكْمَةِ الرِّفْقُ‏ وَ حُسْنُ الْمُدَارَاةِ»: زیبایی حکمت، ملایمت و نرمی‌کردن و به خوبی مدارا نمودن است.
«حَدُّ الْحِكْمَةِ الْإِعْرَاضُ‏ عَنْ دَارِ الْفَنَاءِ وَ التَّوَلُّهُ بِدَارِ الْبَقَاءِ»: مرز حکمت، روی‌گردانی از سرای فانی دنیا و شیفتگی نسبت به سرای باقی آخرت است.
«خُذِ الْحِكْمَةَ مِمَّنْ أَتَاكَ بِهَا وَ انْظُرْ إِلَى مَا قَالَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى‏ مَنْ‏ قَالَ‏»: حکمت را از هر کس که آن را به تو اعطا کند، فراگیر، و به آنچه می‌گوید، نظر کن و به کسی که می‌گوید؛ یعنی گوینده مطلب، نظر مکن.
«زَيْنُ‏ الْحِكْمَةِ الزُّهْدُ فِي‏ الدُّنْيَا»: زینت حکمت، بی رغبتی در دنیاست.
«ضَالَّةُ الْعَاقِلِ‏ الْحِكْمَةُ فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا حَيْثُ كَانَتْ»: حکمت، گمشده عاقل است، پس او به آن سزاوارتر است، هر جا که باشد.
«ضَالَّةُ الْحَكِيمِ‏ الْحِكْمَةُ فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا حَيْثُ كَانَتْ»: حکمت، گمشده حکیم؛ یعنی صاحب راستین علم و عمل است. پس او آن را هر جا که باشد، طلب می‌نماید.
«عَلَيْكَ‏ بِالْحِكْمَةِ فَإِنَّهَا حِلْيَةٌ فَاخِرَةٌ»: بر تو باد به حکمت که البته آن، زیور فاخری است.
«قَدْ يَقُولُ‏ الْحِكْمَةَ غَيْرُ الْحَكِيمِ‏»: گاهی غیر حکیم حکمت می‌گوید.
«كُلَّمَا قَوِيَتِ‏ الْحِكْمَةُ ضَعُفَتِ الشَّهْوَةُ»: هر اندازه حکمت قوی گردد، خواهش ضعیف شود.
«كَسْبُ‏ الْحِكْمَةِ إِجْمَالُ‏ النُّطْقِ‏ وَ اسْتِعْمَالُ الرِّفْقِ»: تحصیل حکمت، در کوتاه نمودن و مختصر ساختن سخن، و به‌کارگیری مدارا و نرمش است.
«مَنْ‏ تَفَكَّهَ‏ بِالْحِكَمِ‏ لَمْ يَعْدَمِ اللَّذَّةَ»: هر که از میوه حکمت‌ها بهره‌مند گردد، لذت در او معدوم نگردد.
«مَنْ‏ لَهِجَ‏ بِالْحِكْمَةِ فَقَدْ شَرَّفَ نَفْسَهُ»: هر که به حکمت، حریص باشد، پس در حقیقت، نفس خود را بلند مرتبه گردانیده است.
«مَجْلِسُ‏ الْحِكْمَةِ غَرْسُ‏ الْفُضَلَاءِ»: مجلس حکمت، درختکاری افراد فاضل است.
«لَا تَجْتَمِعُ‏ الشَّهْوَةُ وَ الْحِكْمَةُ»: شهوت و حکمت با هم جمع نمی‌شوند.
«لَا تَسْكُنُ‏ الْحِكْمَةُ قَلْباً مَعَ‏ شَهْوَةٍ»: حکمت در دلی که با شهوت باشد، ساکن نمی‌شود.
«مَنْ‏ عُرِفَ‏ بِالْحِكْمَةِ لَاحَظَتْهُ الْعُيُونُ بِالْوَقَارِ»: هر که به حکمت شناخته شود، چشم‌ها او را به وقار بنگرند^[۱].

منابع

امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن

پانویس

↑ امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن ج۱، ص ۶۶۹.

[1] امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن ج۱، ص ۶۶۹.

[۱]