سجده‌گاه پیامبر

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

رسول خدا(ص) بر خاک و زمین سجده می‌کرد و در سجده، چیزی را بین پیشانی و زمین، حائل قرار نمی‌داد و می‌فرمود: «زمین برای من، سجده‌گاه و پاک کننده قرار داده شده است». بنابر روایات بسیاری که شیعه و سنی نقل کرده‌اند پیامبر(ص) در تابستان که بر اثر هوای حجاز، خاک و ماسه‌های کف مسجدالنبی بسیار گرم و سوزان می‌شدند، بر حصیر سجده می‌کرد. بنابراین، بر غیر آن چه که پیامبر(ص) بر آن سجده کرده، سجده جایز نیست. سجده بر هر چیزی، حتی فرش و پارچه، دوری از سجده بر زمین و تهاجم بر شیعیان به دلیل سجده بر زمین و یا قطعه‌ای از زمین (سنگ یا مهر) از بدعت‌هایی است که پس از رسول الله(ص) میان مسلمانان شکل گرفت. درباره سجده در نماز واجب می‌توان از سنت پیامبر(ص) و شیوه اصحاب نیز یاد کرد:

1. پیامبر(ص) مسلمانان را به سجده کردن بر زمین امر می‌کرد. روزی پیامبر(ص) یکی از اصحاب خود را دید که بر لایه عمامه‌اش سجده می‌کرد. حضرت با دست مبارکش به او اشاره کرد و فرمود: عمامه‌ات را بردار و به پیشانی‌اش اشاره کرد. نیز وقتی دید که بلال حبشی برگردی عمامه‌اش سجده می‌کند تا داغی زمین آزارش ندهد، با دست خود عمامه بلال را از زیر پیشانی او بیرون کشید و فرمود: «بلال! پیشانی‌ات را بر خاک بگذار». و به صهیب نیز فرمود: «پیشانی‌تان را بر خاک گذار». به رباح نیز چنین فرمود.
2. سیره یاران پیامبر(ص) نیز سجده بر روی زمین بود. جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: من نماز ظهر را با پیامبر(ص) می‌گزاردم؛ مشتی از سنگ‌ریزه در دست گرفته، آنها را دست به دست می‌کردم تا خنک شوند و به هنگام نماز، بر آنها سجده کنم. بیهقی، یکی از دانشمندان اهل سنت، درباره تبیین این حدیث می‌نویسد: اگر سجده بر لباس متصل به بدن جایز بود، قطعاً این کار، آسان‌تر از خنک کردن سنگ‌ریزه‌ها در کف دست و قرار دادن آنها برای سجده بود. خباب بن الارت می‌گوید: «به رسول خدا(ص) از شدت حرارت زمین که پیشانی و دست‌ها را آزار می‌دهد، شکایت کردیم و او به شکایت ما پاسخ نگفت».
3. عالمان برجسته و عارفان اهل سنت نیز بر سجده بر خاک، تأکید کرده‌اند؛ چنان که امام محمد غزالی در کتاب «احیاء العلوم» بر این مسئله، انگشت نهاده است. بنابراین، مخالفت برخی از اهل سنت با این مسئله، از روی ناآگاهی و تعصبات جاهلانه است و از نظر منابع فقهی و عالمان برجسته اهل سنت نیز سجده بر خاک، افضل است و اگر اشکالی هست. در این است که چرا بر خلاف سنت پیامبر(ص) اهل سنت بر هر چیزی حتی فرش و... سجده می‌کنند.
4. خاک باید پاک باشد و از همین روست که شیعیان، تکه‌ای گل خشک شده را برای اطمینان از پاکی آن تهیه می‌کنند و چه بسا که برای تبرک، آن را از خاک مبارک کربلا که شهادت‌گاه امام حسین(ع) است، بر می‌گیرند؛ همان‌گونه که بعضی از صحابه، از سنگ‌ریزه‌های مکه بر می‌داشتند تا در سفر بر آنها سجده کنند.
5. اساس سجده، بریدن از دنیا و متعلقات آن و خضوع و خشوع کامل در پیشگاه خداست و در روایت آمده است که انسان به خوردنی‌ها و پوشیدنی‌های خود، تعلق بسیاری دارد؛ پس بر این گونه امور، سجده روا نیست و پیشانی بر خاک ساییدن، بیشترین فروتنی و تواضع و دوری جستن از مادیات و تعلقات دنیوی را در پی دارد.
6. مُهر، خود موضوعیت ندارد و در زمان پیامبر(ص)،تمام زمین مهر بوده است و پیشانی را بر روی زمین می‌گذاشتند. از این رو، بر اساس روایات معصومان(ع) سجده باید بر زمین و روییدنی‌های زمین، غیر از خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها باشد و از نظر علمای شیعه نیز بر خاک، زمین یا سنگ و امثال آن سجده کردن، کافی است. شیعیان، بر خاک، زمین، سنگ‌ریزه، تخته سنگ و دیگر اجزای زمین و روییدنی‌های آن، مانند حصیر، سجده می‌کنند و نه بر فرش، پارچه، چیزهای خوردنی و زینتی و این، برگرفته از روایات بسیاری است که در کتاب‌های شیعه و سنی نقل شده‌اند.
7. سنگ و خاک «مسجود علیه» است و نه «مسجود له»؛ یعنی «بر» خاک و سنگ، سجده می‌شود و «به» آن سجده نمی‌شود. دقت در این نکته پاسخ به کسانی است که شبهه پرستش مُهر، توسط شیعه را بر زبان جاری می‌سازند!.
8. سجده، آخر خضوع و فروتنی است و این، با سجده کردن بر سجاده، فرش، پارچه و زینتی‌های گران قیمت، به دست نمی‌آید. سجده بر خاک و یا قطعه‌ای از زمین، نشان از سجده برای خداست و این بر خاک ساییدن پیشانی، نوعی خضوع در پیشگاه پروردگار تلقی می‌شود. نهادن پیشانی بر زمین و سجده کردن بر خاک، مناسبت‌ترین حالت سجده در برابر خداست و این بر خاک ساییدن پیشانی، نوعی خضوع در پیشگاه پروردگار تلقی می‌شود. نهادن پیشانی بر زمین و سجده کردن بر خاک، مناسب‌ترین حالت سجده در برابر خداست و بیشترین فروتنی و تواضع در پیشگاه معبود را در خود دارد و این کار، انسان را به یاد ریشه و اصل او، یعنی خاک می‌اندازد. خدای تعالی می‌فرماید: ﴿مِنْهَا خَلَقْنَاكُمْ وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَى﴾.

هشام از حضرت امام صادق(ع) پرسید: مرا آگاه ساز که بر چه سجده رواست و بر چه ناروا؟ امام(ع) فرمود: سجده تنها بر زمین و آن چه از آن می‌روید، جایز است؛ جز آن چه که پوشیدنی و خوردنی است. باز پرسید: فدایت شوم فلسفه آن چیست؟ امام(ع) فرمود: زیرا سجده، خضوع در پیشگاه خداوند عزوجل است. پس نشاید که بر پوشیدنی و خوردنی، انجام گیرد؛ زیر دنیاگرایان، بنده خوردنی‌ها و پوشیدنی‌هایند و سجده‌گر در سجده اش، خدا را پرستش می‌کند و نشاید که پیشانی خود را بر معبود دنیاگرایان که فریفته فریبایی آنند بساید.

منابع

1. تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه