فضالة بن عبید در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث فضالة بن عبید است. فضالة بن عبید از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: فضالة بن عبید در تاریخ اسلامی - فضالة بن عبید در رجال و تراجم - پرسش مرتبط نداردمقدمه
فضالة بن عبید بن نافذ بن عوف بن عمرو بن عوف[۱]، از صحابه پیامبر اسلام (ص) است[۲]. وی از انصار و سابقین در پذیرش اسلام[۳] و در جنگ‌های احد و خندق و جنگ‌های پس از آن در کنار رسول خدا (ص) بود[۴].
مادرش، عمیره، از خاندان ابو فروه و از قبیله هذیل بود؛ او خواهر منذر بن محمد بن عقبه بود که از شرکت کنندگان در جنگ بدر است، عمیره را عبید بن ناقد بن صهیبة بن أصرم بن جحجباء بن کلفه به همسری گرفت و حاصل ازدواج آن دو، تولد "فضالة بن عبید" شد؛ پس از بعثت پیامبر (ص) عمیره هم مسلمان شده و با پیامبر (ص)بیعت کرد[۵].
فضالة بن عبید از جمله افرادی است که در بیعت رضوان با پیامبر اسلام (ص) بیعت کرد[۶]؛ بیعتی که به بیعت تحت الشجره نیز شهرت یافت. بیعتی که خداوند در قرآن کریم درباره آن می‌فرماید: ﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا﴾[۷].[۸]
فضاله و نقل روایت از پیامبر (ص)
وی جزو راویان حدیث از پیامبر (ص) است و روایات متعددی از آن حضرت نقل کرده است. یکی از معروف‌ترین احادیثی که از پیامبر (ص) نقل کرده حدیث جهاد با نفس است. فضاله گوید: پیامبر بیان فرمود: مبارز واقعی کسی است که در راه خدا با نفس خود مبارزه کند"[۹].[۱۰]
داستان‌هایی از زندگی فضاله
فضاله در ماجرای تحریم معامله ربوی نقش داشت؛ ماجرایی که پس از جنگ خیبر اتفاق افتاد، در آن جنگ پس از تقسیم غنائم، برخی مسلمانان سهم خود را به دینار که از طلا بود فروختند و در این میان برخی به علت ندانستن احکام به ربا دچار شدند. فضاله بن عبید یکی از کسانی است که سهم خود را به دینار فروخت. او می‌‌گوید: سهم من از غنائم در آن روز قلاده زرینی شد که آن را به هشت دینار فروختم و چون این مطلب را به رسول خدا (ص) گفتم، آن حضرت فرمود: طلا را با هم وزن آن از طلا مبادله نکنید. و چون در آن قلاده طلا فلزهای دیگر به کار رفته بود، آن معامله را بر هم زدم[۱۱].
دو نفر که نامشان سعد بود، نیز شمش طلایی را با طلا خریده بودند که وزن یکی از دیگری بیشتر بود، پیامبر (ص) به آنها فرمود: "ربا خورده‌اید و این معامله را بر هم بزنید"[۱۲].
یکی دیگر از ویژگی‌های فضاله این است که جزو انصاری است که حافظ قرآن بودند و جزو حملة القرآن به شمار می‌آید[۱۳].
فضاله در زمان معاویة بن ابی سفیان، شام را برای سکونت اختیار کرد. وی در مقایسه با سایر خواص ساکن شام، بیشتر اهل فقه و قضا و در ظاهر، به رعایت مسائل مقید بود. در همین ایام، فردی که معاویه او را به امور املاکش گماشته بود، به زمین مجاور ملک معاویه تعدی کرد و نزاع صاحب زمین با معاویه به دادگاه شام کشید. فضاله نیز که قاضی منصوب معاویه بود، علیه وی حکم کرد و معاویه هم به راحتی این حکم را پذیرفت و زمین را به صاحبش برگرداند[۱۴].[۱۵]
فضاله و شرکت در جنگ‌ها
جنگ‌هایی را که فضاله در آنها شرکت داشت می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
- در زمان حیات پیامبر (ص)؛
- بعد از وفات رسول خدا (ص).
او در این دو زمان دو چهره متفاوت از خود نشان داد؛ در زمان پیامبر (ص) به حق گرایش داشت و در بعد از ارتحال پیامبر (ص) به باطل گرایش پیدا کرد و مقابل حق ایستاد. در صدر اسلام و در زمان رسول خدا (ص)، اولین پیکاری که او در آن حضور داشت جنگ احد بود. سپس در سایر غزواتی که بعد از احد اتفاق افتاد در رکاب رسول خدا (ص) و در جبهه حق بود[۱۶].
اما بعد از ارتحال رسول خدا (ص) ابن عبید پرونده درخشانی از خود به جا نگذاشت. وی در فتوحات شام و مصر حاضر بود و حتی در فتح روم، معاویه، او را به فرماندهی لشکر شام گماشت [۱۷]. در زمان حکومت امیر المؤمنین علی (ع) گرایش فضاله به صورت کامل عوض شد و انحراف بزرگی در زندگیش رخ داد و به باطل گروید تا جایی که در جنگ صفین در مقابل حضرت امیر المؤمنین علی (ع) ایستاد و در برابر حضرت شمشیر کشید [۱۸].[۱۹]
فضاله و بیعت نکردن با امیرالمؤمنین علی (ع)
طبری، درباره بیعت مردم با علی بن ابی‌طالب (ع) پس از کشته شدن عثمان می‌‌نویسد: همه انصار با امام علی بن ابی طالب (ع) بیعت کردند، به جز عده‌ای مخالف که عبارت‌اند از: حسان بن ثابت، کعب بن مالک، مسلمه بن مخلد، ابو سعید الخدری، محمد بن مسلمة، نعمان بن بشیر، زید بن ثابت، رافع بن خدیج، فضالة بن عبید و کعب بن عجره[۲۰].[۲۱]
سرانجام فضاله
همانگونه که اشاره شد فضاله در زمان معاویه در فتح شام فرماندهی لشکر معاویه را به عهده داشت. وی پس از فتح شام در دمشق ماندگار شد و معاویه نیز قضاوت همان شهر را به او سپرد. سرانجام وی در سال ۵۳ هجری درگذشت. و چون معاویه در بزرگداشت وی کوتاهی نمی‌کرد و از او تمجید می‌کرد، در تشییع جنازه او حاضر شد و زیر تابوتش را گرفت، در حالی که به فرزندش عبدالله بن معاویه نیز توصیه می‌کرد چنین کند و به او می‌گفت: "زیر تابوت را بگیر چرا که دیگر کسی مانند او را بر دوش نخواهید کشید"[۲۲]. وی در قبرستان باب الصغیر دفن شد[۲۳].[۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ الاصابه، ابن حجر، ج۵، ۲۸۴.
- ↑ رجال الطوسی، شیخ طوسی، ص۴۵؛ معجم رجال الحدیث، خوئی، ج۱۳، ص۲۷۶.
- ↑ الأعلام، زرکلی، ج۵، ص۱۴۶.
- ↑ الاصابه، ابن حجر، ج۵، ص۲۸۴.
- ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۶۴.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، سبحانی، ج۱، ص۲۲۵.
- ↑ «به راستی خداوند از مؤمنان خشنود شد هنگامی که با تو در زیر آن درخت بیعت می‌کردند پس آنچه در دل داشتند معلوم داشت، از این رو آرامش را بر آنها فرو فرستاد و به پیروزی زودرسی پاداششان داد» سوره فتح، آیه ۱۸.
- ↑ موسوی، سید موسی، مقاله «فضالة بن عبید»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۶، ص۴۹۸-۴۹۹.
- ↑ «المجاهد من جاهد نفسه لله عزوجل»؛ التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة و المنهج، زحیلی، ج۱۷، ص۲۹۲.
- ↑ موسوی، سید موسی، مقاله «فضالة بن عبید»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۶، ص۴۹۹.
- ↑ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۳، ص۵۵.
- ↑ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۳، ص۵۵.
- ↑ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ج۴، ص۱۹۸؛ تفسیر عاملی، عاملی، ص۱۰ (مقدمه)؛ سبل الهدی و الرشاد، صالحی شامی، ج۱۱، ص۳۳۲.
- ↑ أنساب الأشراف، بلاذری، ج۵، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ موسوی، سید موسی، مقاله «فضالة بن عبید»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۶، ص۴۹۹-۵۰۰.
- ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۲۶۲؛ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۶۴.
- ↑ تاریخ الإسلام، ذهبی، ج۳، ص۵۴۷.
- ↑ تاریخ الإسلام، ذهبی، ج۳، ص۵۴۷.
- ↑ موسوی، سید موسی، مقاله «فضالة بن عبید»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۶، ص۵۰۰-۵۰۱.
- ↑ تاریخ الطبری، طبری، ج۴، ص۴۲۹.
- ↑ موسوی، سید موسی، مقاله «فضالة بن عبید»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۶، ص۵۰۱.
- ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۶۴؛ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۲۶۳.
- ↑ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۲۶۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ موسوی، سید موسی، مقاله «فضالة بن عبید»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۶، ص۵۰۱-۵۰۲.