علم معصوم به همه حقایق قرآن در حدیث
این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم است. علم معصوم به همه حقایق قرآن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: علم معصوم به همه حقایق قرآن در قرآن - علم معصوم به همه حقایق قرآن در حدیث - علم معصوم به همه حقایق قرآن در کلام اسلامی - علم معصوم به همه حقایق قرآن در فلسفه اسلامی - علم معصوم به همه حقایق قرآن در عرفان اسلامی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
یکی از معتبرترین خاستگاه علوم اهل بیت(ع) قرآن کریم است. این کتاب آسمانی، سرچشمۀ تمامی احکام شریعت و مهم‌ترین منبع علوم و معارف اسلامی است، لکن همه کس نمی‌تواند به عمق و باطن آن دست یابد و حقایق علمی آن را کشف کند. برخی آیات قرآنی از قبیل ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۱] بیانگر این مطلب هستند که اهل بیت(ع) تفسیر و تأویل و ظاهر و باطن و محکم و متشابه قرآن را به خوبی می‌دانند. همچنین، از برخی روایات، معلوم می‌شود پس از پیامبر اکرم(ص) مفسران آگاه به همه معانی و معارف قرآن منحصر به امیرمؤمنان و یازده امام پس از ایشان است؛ مانند روایاتی که کلینی در کافی در باب «بَابُ أَنَّهُ لَمْ یَجْمَعِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ(ع)وَ أَنَّهُمْ یَعْلَمُونَ عِلْمَهُ کُلَّه»[۲] آورده است مانند اینکه امام باقر(ع) فرمودند: «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِیعَ الْقُرْآنِ کُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَیْرُ الْأَوْصِیَاء»[۳]. با توجه به روایاتی که اوصیای نبی اکرم را به دوازده نفر تفسیر می‌کنند، دلالت این روایت بر اینکه مفسّران آگاه به همه معانی قرآن فقط دوازده نفرند، آشکار است[۴].
روایات و علم معصوم به همه حقایق قرآن
روایات فراوانی دلالت می‌کند بر اینکه، اهل بیت(ع) به همه حقایق قرآن کریم علم دارند، برخی از این روایات عبارت‌اند از:
- جابر از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمودند: "هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که از ظاهر و باطن قرآن به طور کامل آگاه است، مگر اوصیا و جانشینان پیامبر(ص)"[۵].[۶]
- امام صادق(ع) فرمودند: "به خدا قسم من به آنچه در آسمان‌ها و زمین است و آنچه در بهشت و دوزخ است آگاهم و به ماکان و مایکون علم دارم و همه این علوم را از کتاب خدا فرا گرفتم، خداوند درباره قرآن می‌فرماید: ﴿تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ﴾"[۷].[۸]
- همچنین فرمودند: "از جمله علم‌هایی که به عطا شده است تفسیر قرآن و احکام آن است"[۹].
- و نیز فرمودند: «قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ" قَالَ فَفَرَّجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ بَیْنَ أَصَابِعِهِ فَوَضَعَهَا عَلَی صَدْرِهِ ثُم قَالَ وَ اللَّهِ عِنْدَنَا عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ»[۱۰].
- برید بن معاویه می‌گوید از امام باقر(ع) درباره آیه ﴿بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ﴾[۱۱] سؤال کردم حضرت فرمودند منظور ما هستیم[۱۲].
- سماعة بن مهران از امام کاظم(ع) نقل می‌کند: «عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ(ع)قَالَ: قُلْتُ لَهُ کُلُّ شَیْءٍ تَقُولُ بِهِ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّتِهِ أَوْ تَقُولُونَ فِیهِ بِرَأْیِکُمْ قَالَ بَلْ کُلُّ شَیْءٍ نَقُولُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیِّهِ»[۱۳].[۱۴]
- حضرت علی(ع) فرمود: "هیچ آیه از قرآن بر پیامبر خدا نیامد مگر آنکه آن را بر من خوانده و املا نمود و من آن را با خط خود نوشتم، پیامبر اسلام تأویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم متشابه و عام و خاص آن را به من آموخت"[۱۵].
- جابر از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمودند: "هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که از ظاهر و باطن قرآن به طور کامل آگاه است، مگر اوصیا و جانشینان پیامبر(ص)"[۱۶].[۱۷]
- فضل ابن شاذان، از اصحاب امام رضا(ع) در مورد علم امام به قرآن می‌نویسد: "هیچ اختلاف و نزاعی وجود ندارد که حلال و حرام قرآن و به طور کلی قرآن تمام و کمال نزد ائمه است"[۱۸].
منابع
پانویس
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۲۸.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب, الکافی، ج ۱، ص۲۲۸، ح ۲.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۱؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۷۵ ـ ۷۶.
- ↑ «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ ظَاهِرَهُ وَ بَاطِنَهُ غَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص١٩٣.
- ↑ ر.ک: عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۷۱؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۳۴.
- ↑ «إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاءِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْجَنَّةِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی النَّارِ وَ أَعْلَمُ مَا کَانَ وَ أَعْلَمُ مَا یَکُونُ عَلِمْتُ ذَلِکَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْءٍ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۲۸.
- ↑ ر.ک: باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص۱۱۳ ـ ۱۲۲؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۳۴.
- ↑ «إِنَ مِنْ عِلْمِ مَا أُوتِینَا تَفْسِیرَ الْقُرْآنِ وَ أَحْکَامَهُ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۱۹۴، ح ۱.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص۲۱۲، ح ۲.
- ↑ «اما آن (قرآن) آیاتی روشن است در سینه کسانی که به آنان دانش داده‌اند.» سوره عنکبوت، آیه ۴۹.
- ↑ «عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع)قَالَ: قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ إِیَّانَا عَنَی»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۲۰۴.
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ۱، ص۳۰۱.
- ↑ ر.ک: افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۳۴.
- ↑ «فَمَا نَزَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صآیَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا أَقْرَأَنِیهَا وَ أَمْلَاهَا عَلَیَّ فَکَتَبْتُهَا بِخَطِّی وَ عَلَّمَنِی تَأْوِیلَهَا وَ تَفْسِیرَهَا وَ نَاسِخَهَا وَ مَنْسُوخَهَا وَ مُحْکَمَهَا وَ مُتَشَابِهَهَا وَ خَاصَّهَا وَ عَامَّهَا»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۶۴.
- ↑ «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ ظَاهِرَهُ وَ بَاطِنَهُ غَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص١٩٣.
- ↑ ر.ک: عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۷۱.
- ↑ ر.ک: اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۷۵ و ۷۶.