حمدان بن سلیمان نیشابوری در معارف و سیره رضوی
حمدان بن سلیمان نیشابوری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حمدان بن سلیمان نیشابوری در تراجم و رجال - حمدان بن سلیمان نیشابوری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
احمد یا حمدان بن سلیمان نیشابوری از جمله اشخاصی است که در برخی متون از راویان امام رضا (ع) محسوب شده است. به نظر می‌رسد ابن بابویه اولین کسی است که چنین ادعایی را در کتاب عیون اخبار الرضا (ع) بر طبق روایتی، عنوان می‌کند. این حدیث که ابراهیم بن هاشم از احمد بن سلیمان نقل می‌کند، به سؤال مردی مربوط می‌شود که در هنگام طواف معنای “جواد” را از امام می‌پرسد. حضرت در پاسخ فرمود: پرسش تو به دو گونه قابل طرح است: اگر درباره مخلوقین سؤال می‌کنی، بدان که جواد کسی است که واجبات خود را به جای می‌آورد و در مقابل، بخیل کسی است که در انجام واجبات خود بخل می‌ورزد؛ و اگر پرسش تو از خالق است، آگاه باش که او در هر حال جواد و بخشنده است؛ چه عطا کند چه نکند، زیرا اگر به بنده‌اش چیزی را عطا کند، در اصل چیزی داده است که آن بنده مالک آن نیست و اگر چیزی را از وی دریغ کند، آن بنده حقی در آن ندارد[۱]. این روایت البته در کتاب پیش گفته منقول از ابوالحسن” آمده است، بی‌آنکه نام امام ذکر شده باشد. پس از آن، برخی به تبعیت از این نقل و به زعم آنکه مراد از ابوالحسن، امام رضا (ع) است، احمد را از راویان آن حضرت دانسته‌اند[۲].
با اینکه از زیست‌نامه أحمد بن سلیمان چیزی در متون کهن نیامده است، اما از داده‌های حدیثی بر می‌آید که ادعای پیش‌گفته چندان استوار نباشد و احمد، چنان‌که برخی به آن تصریح کرده‌اند، از راویان امام کاظم (ع) باشد[۳]، همان‌طور که در هیچ‌یک از منابع رجالی مطلبی مبنی بر اثبات این ادعا که وی راوی امام رضا (ع) باشد، ذکر نشده است؛ ضمن آنکه این روایت در متون حدیثی دیگر از قول امام کاظم (ع) روایت شده[۴] و صدوق نیز در دیگر کتاب خویش، با ذکر نام امام ابو الحسن موسی کاظم (ع) به ذکر خبر می‌پردازد[۵]. البته روشن است که چنین اشتباهی، بیش از هر چیز ریشه در منبع اولیه ذکر روایت دارد، چون روایاتی که صدوق در عیون اخبار الرضا (ع) آورده است، از امام رضا (ع) است و چه بسا مؤلف خود نیز با چنین تصوری آن را در این کتاب آورده باشد، اما واقعیت آن است که روایت از امام کاظم (ع) است[۶]، بنابراین احمد بن سلیمان از راویان و اصحاب ایشان به شمار می‌رود[۷]. خویی نیز بر این ادعا صحه گذارده و احمد بن سلیمان را از اصحاب امام کاظم (ع) می‌‌داند و در ادامه می‌افزاید: نام وی حماد بن سلیمان و یا حمدان بن سلیمان نیز ذکر شده است[۸]. به هر حال، این خبر در برخی متون از قول ابراهیم بن هاشم[۹]، و در برخی دیگر از منابع از قول موسی بن بکر[۱۰] از آن حضرت روایت شده است. علاوه بر این دو، افراد دیگری چون موسی بن حسن، احمد بن ابی‌عبدالله برقی، محمد بن یحیی و فضالة بن ایوب نیز از وی روایت کرده‌اند[۱۱][۱۲][۱۳]
حمدان بن سلیمان نیشابوری در راویان امام رضا در مسندالرضا
شیخ طوسی او را در رجال خود از اصحاب امام رضا(ع) ذکر کرده و در باب راویان امام هادی می‌گوید: حمدان بن سلیمان بن عمیرة نیشابوری که به تاجر معروف است و محمد بن یحیی عطار از وی روایت می‌کند، و در فهرست گوید: او کتاب تألیف کرده که عطار قمی از او نقل می‌نماید.
نجاشی گوید: حمدان بن سلیمان ابوسعید نیشابوری از ثقات محدثان و از چهره‌های بزرگ شیعه است، او کتابی تألیف کرده که علی بن محمد بن سعید قزوینی و محمد بن یحیی عطار قمی از وی روایت می‌کنند، علامه حلی نیز او را در بخش اول خلاصه ذکر کرده و او را از ثقات شمرده و به اخبار و روایات و آثار او عمل می‌کند.
او از امام رضا(ع) چند حدیث نقل کرده، او می‌گوید: از امام رضا(ع) پرسیدم تفسیر آیه شریفه ﴿فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ﴾[۱۴] را فرمایید.
امام(ع) فرمود: هرکس را خداوند بخواهد به‌وسیله ایمانش در دنیا به طرف بهشت در آخرت هدایت کند به او شرح صدر می‌دهد تا تسلیم اوامر خداوند متعال گردد و به پروردگار اعتماد داشته باشد و به ثوابی که خداوند به او وعده کرده مطمئن شود.
اما هرکس را بخواهد از بهشت محرومش کند و از مقام قرب خود دور گرداند، برای این است که او در دنیا کفران نعمت کرده و در نتیجه دلش تنگ شده، به اندازه‌ای که در کفر خود گرفتار می‌گردد و در معتقدات مضطرب می‌شود، کارش به جایی می‌رسد که گویا از آسمان افتاده است، به همین جهت خداوند پلیدی را بر کسانی که ایمان نیاورده‌اند برقرار کرده است.[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۱۴۱، التوحید، ص۳۷۳؛ الخصال، ج۱، ص۴۳.
- ↑ مسند الإمام الرضا (ع)، ج۲، ص۴۸۲؛ بحار الأنوار، ج۴، ص۱۷۲؛ کتاب الوافی، ج۱۰، ص۴۷۹.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۳۲.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۸؛ جامع أحادیث الشیعة، ج۱۳، ص۶۱۱.
- ↑ معانی الأخبار، ص۲۴۶.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۸؛ وسائل الشیعة، ج۹، ص۱۶؛ کتاب الوافی، ج۱۰، ص۴۷۹؛ مرآة العقول، ج۱۶، ص۱۶۷.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۳۲؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۲۹.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۳۲.
- ↑ التوحید، ص۳۷۳؛ وسائل الشیعة، ج۹، ص۱۶.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۳۸؛ معانی الأخبار، ص۲۴۶.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۲۶.
- ↑ .منابع: بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار انبیا، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، التوحید، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدهاشم حسینی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۳۹۸ق، جامع أحادیث الشیعة، زیر نظر: سید حسین بن علی طباطبایی بروجردی (۱۳۸۰ق)، قم، مدینة العلم، ۱۴۰۷ق، الخصال، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۳ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق، عیون أخبار الرضا (ع) علی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ کتاب الوافی، محمد محسن بن مرتضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، تحقیق: ضیاء الدین حسینی، اصفهان، مکتبة الإمام أمیر المؤمنین (ع)، اول، ۱۴۰۶ق؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول:لی، محمد باقر بن محمد تقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، دوم، ۱۴۰۴ق؛ مستدر کات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲قی؛ مسند الإمام الرضا (ع)، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی معاصر)، مشهد، کنگره جهانی امام رضا (ع)، اول، ۱۴۰۶ق؛ معانی الأخبار، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۹ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سیا۔ ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۴۱۰ق؛ المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری (معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۰۹ق.
- ↑ امیری، زکیه سادات، مقاله «احمد بن سلیمان»، دانشنامه امام رضا ص ۶۹۲.
- ↑ « هر کس را که بخواهد در گمراهی وانهد دلش را تنگ و بسته می‌دارد گویی به آسمان فرا می‌رود؛ بدین گونه خداوند عذاب را بر کسانی که ایمان نمی‌آورند؛ برمی‌گمارد» سوره انعام، آیه ۱۲۵.
- ↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص 148.