آسیب‌شناسی قضایی حکومت اسلامی

آسیب‌شناسی قضایی حکومت اسلامی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آسیب‌شناسی قضایی حکومت اسلامی در قرآن - آسیب‌شناسی قضایی حکومت اسلامی در حدیث - آسیب‌شناسی قضایی حکومت اسلامی در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

دستگاه قضایی یکی از ارکان مهم حکومت اسلامی است، و امام علی (ع) عنایت ویژه‌ای به مسائل قضایی داشته‌اند. از سیره و سخنان امیرمؤمنان (ع) آسیب‌های قضایی ذیل برداشت می‌شود:

ورود افراد ناصالح به امر قضاوت: قضاوت به سبب رتبه مهمی که دارد، افرادی صالح و شایسته را از نظر اخلاقی و علمی می‌طلبد. برخی از ویژگی‌هایی که امام علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر برای قاضی در نظر می‌گیرد، عبارت است از: فضیلت، دشوار نشدن کارها بر او، عدم لجاجت در برابر ستیز دشمنان، ناپایداری در خطا، بازگشت سریع به حق، مسلط نشدن نفس و طمع بر او، بسنده ننمودن به شناخت اندک، درنگ در شبهات، اهل حجت بودن، صبر در مقابل آمد و شد صاحبان دعوا، قاطعیت در داوری و بی‌اعتنایی به ستایش و خوش‌آمدگویی دیگران.

تأمین نشدن قاضیان از نظر مالی: اگر کارمندان قوه قضائیه و بالاخص قاضیان از نظر مالی تأمین نباشند، احتمال سوء استفاده و تطمیع ایشان قوت می‌گیرد؛ به همین دلیل، امام به مالک اشتر سفارش می‌کند که در بخشش به ایشان گشاده‌دستی کن و رتبه آنان را نزد خود بالا بر: «وافْسَحْ لَهُ فِي الْبَذْلِ ما يُزِيلُ عِلَّتَهُ وتَقِلُّ مَعَهُ حَاجَتُهُ إلى النَّاسِ، وأَعْطِهِ مِنَ الْمَنْزِلَةِ لَدَيْك ما لا يَطْمَعُ فِيهِ غَيْرُهُ مِن خَاصَّتِك، لِيَأْمَنَ بِذَلِك اغْتِيَالَ الرِّجَالِ لَهُ عِنْدَك».

عدم وجود امنیت شغلی برای قاضیان: امام سفارش می‌کند که قاضی را به خود نزدیک کن، حاجاتش را روا نما، با او نشست و برخاست کن، حکم او را نافذ دان و به او نیرو ده.

خروج از آداب قضاوت اسلامی: در نظر نگرفتن احکام قضایی اسلام، افزون بر مسائلی همچون غفلت یا سوء استفاده از امر قضاوت، یا به دلیل بی‌اعتنایی به شرع مقدس است و یا به دلیل عدم اعتقاد به آن. احکام عرفی، رقیب واقعی احکام شرعی در امر قضاوتند؛ هر چند خود عرف نیز در جایگاه یک منبع پذیرفته شده است. به هر حال، آداب قضاوت اسلامی از جمله تساوی دو طرف در دادگاه حتی در نگاه کردن، نشستن قاضی در مسجد نه در منزل، عصبانی نشدن قاضی، خواب آلود نبودن قاضی و در نظر گرفتن اصول شرعی بر اساس کتاب و سنت در حکومت اسلامی باید رعایت شود.

عدم نظارت بر قاضیان: امام علی (ع) بر نظارت مستمر بر امر قضاوت و عزل متخلفان تأکید داشت. امام ابوالاسود دوئلی را فقط به این دلیل که در دادگاه بلند سخن گفته بود، عزل کرد. وی مکرر در خصوص امر قضاوت از مالک اشتر گزارش کار می‌خواست.

مسامحه کاری در امر قضاوت و حاکمیت یافتن روابط: امیرمؤمنان (ع) خود به امر خطیر قضاوت می‌پرداخت، در مسجد کوفه می‌نشست و بین مردم حکم می‌کرد. وی ملاک را در داوری، رضایت و حکم خدا می‌دانست و حدود و تعزیرات را بر قریب و بعید، بدون ملاحظه حسب و نسب جاری می‌ساخت

منابع

1. حقیقت، سید صادق، مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»، دانشنامه امام علی ج۶