امام علی در تاریخ اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام علی در قرآن - امام علی در حدیث - امام علی در نهج البلاغه - امام علی در تاریخ اسلامی - امام علی در معارف مهدویت - امام علی در معارف و سیره رضوی - امام علی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش‌های مرتبطامام در دوران خلفا سه گانه
دوران خلافت ابوبکر (حک: ۱۱-۱۳ق) کوتاه و آغازی برای ۲۵ سال خانه‌نشینی و محرومیت امام(ع) از حقی بود که خداوند متعال به ایشان عنایت کرده بود[۱]. گرچه ابو بکر به این بهانه که رسول خدا(ص) ارثی بجا نگذاشته، دارایی‌های حضرت علی(ع) و فاطمه(س) را اعم از فدک، فیء و خمس مصادره کرد، اما آن حضرت پیوسته از مشورت دادن به خلیفه و خیرخواهی برای مسلمانان دریغ نورزید[۲]. آن حضرت در دوره خلیفه دوم در مسائل حکومتی و امر قضا بسیار مورد مشورت قرار می‌گرفت[۳] و سخنان عمر بیانگر اهمیت مشاوره‌های امیرمؤمنان(ع) برای اوست[۴]. این در حالی است، که عثمان با حضرت ناسازگاری داشت. حضرت به وی فرمود: به خدا پناه می‌برم که بخواهم تفرقه ایجاد شود، اما درصدد هدایت تو هستم و تو را از آنچه خدا و رسول نهی کرده، نهی می‌کنم[۵]. بر پایه نقل ابن ابی الحدید، ناسازگاری عثمان با امام در اثر دشمنی دیرینه از زمان عبدشمس و بنی هاشم بود. از سوی دیگر، برخی اقوام عثمان در بدر و احد کشته شدند و رسول خدا(ص) به علی(ع) احترام زیاد می‌گذاشت که اینها سبب حسادت عثمان بود[۶]. بنابراین، خلیفۀ سوم کمتر به امیرمؤمنان(ع) مراجعه می‌کرد، اما با توجه به اینکه آن حضرت داناترین اشخاص به امر قضا[۷] و قضا از مهم‌ترین شئونات حکومت بود و از سویی، خلیفه اول و دوم در حل مشکلات قضایی به آن حضرت مراجعه می‌کردند، عثمان نیز بخشی از مسائل قضایی را به ایشان ارجاع می‌داد[۸].
عواملی مانند نابرابری‌های اجتماعی، اشرافی‌گری، ریخت و پاش بیت المال[۹]، انحصارطلبی، مسلط کردن بنی امیه بر مناصب مهم حکومتی[۱۰]، انحراف از ارزش‌های الهی[۱۱]، بدعت در دین و تغییر سنت نبوی[۱۲]، اهانت به امیرمؤمنان(ع)، کتک زدن و تبعید کردن برخی از صحابه[۱۳] سبب رویگردانی مردم از عثمان و شورش علیه خلیفه شد. امام علی(ع) به علل شورش مسلمانان علیه عثمان در جاهای متعددی اشاره دارد. در جایی فرمود: «سرانجام سومین فردشان با دو پهلوی بر آمده به پاخاست که شعاع دیدش از آخور تا آبریز فراتر نمی‌رفت و همراه پدرزادگانش، همسان شتران مهار بریده که گیاه بهاره را نشخوار می‌کنند، به ثروت عمومی یورش آورد تا اینکه کار به دست و پایش پیچید و پرخوری به خواری و خواری به نگون‌ساری کشید»[۱۴].
امام علی(ع) با همه بدعهدی‌های خلیفه، درخواست وی را برای میانجی‌گری میان او و شورشیان پذیرفت[۱۵]. امام بر خلاف طلحه، زبیر و عایشه که از معترضان عثمان در سال‌های پایانی خلافت وی بودند، پیوسته خواهان انجام اصلاحات و آرام کردن اوضاع بود[۱۶]. از این رو نیز ضمن عتاب به عثمان، تلاش فراوانی کرد تا وی کشته نشود و در ایام محاصره عثمان برای وی آب فرستاد که طلحه آن را برنتابید[۱۷]. حتی بنا بر برخی منابع، آن حضرت فرزندانش را فرستاد تا مانع ورود ناراضیان به خانه عثمان شوند، اما آنان از طریق خانه‌های انصار وارد خانه عثمان شدند و او را کشتند[۱۸].[۱۹]
منابع
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
محدثی، جواد، فرهنگنامه دینی
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵
محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت
دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه
تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه
حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان
پژوهشکده تحقیقات اسلامی، پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه
جوادی آملی، عبدالله، مقاله «حیات عارفانه امام علی»، دانشنامه امام علی ج۴
پانویس
- ↑ بنگرید: مادولونگ، جانشینی محمد(ص)، ص۶۸.
- ↑ احمد بن حنبل، فضائل علی بن ابی طالب، ص۱۵۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ج۲، ص۳۵۸.
- ↑ صدوق، الخصال، ص۱۷۳؛ قبانجی، مسند الامام علی(ع)، ج۹، ص۳۸۳.
- ↑ بنگرید: امینی، الغدیر، ج۳، ص۹۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۵.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۵.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۲۵۷.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۱۹۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۵۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۷۵.
- ↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۵، ص۳۹.
- ↑ عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۱۱، ص۳۵۴-۳۵۶؛ جوهری، السقیفة و فدک، ص۸۱-۸۳.
- ↑ سیدرضی، نهج البلاغه، خطبه ۳ (معروف به شقشقیه).
- ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۵۳۷-۵۳۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۲۱۵.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۴، ص۳۸۵؛ ابن قتیبه، الامامة و السیاسه، ج۱، ص۵۷.
- ↑ ابن شبه نمیری، تاریخ المدینة المنوره، ج۴، ص۱۲۳۰.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۴۴.