اهداف ولایت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ولایت است. اهداف ولایت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اهداف ولایت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

اهداف و کارکردهای ولایت (اهداف مشترک پیامبران و امامان)

از آنجا که مفهوم کانونی از نگاه اسلام «توحید» است، لذا اهداف انبیاء نیز پیرامون همین محور بسط می‌یابد. توحید بزرگ‌ترین هدف پیغمبران است. البته مقصود از توحید، شهادت زبانی به یکتایی خداوند و یا حتی همراه داشتن استدلال‌های کلامی نیست، بلکه مقصود حاکمیت خدا بر حیات فردی و اجتماعی است. یعنی قوانین الهی در جامعه جاری شود نه قوانین بشری، قوانین منطبق با کتاب الهی باشد، دوم اینکه کسانی که در رأس حکومت هستند خلفاء الله باشند.

اهداف ولایت در بُعد فردی

ایمان به مبدأ متعالی، تزکیه و تعلیم نفس

اهداف انبیاء به دو دسته اهداف میانی و اهداف نهایی تقسیم می‌شود. در میان اهداف پیغمبران، هدف اصلی آن است که انسان را به سر منزل تعالی برسانند. انسان به عنوان یک موجود که دارای استعدادهای فراوان است می‌تواند چیزی بالاتر و شریف‌تر از آنچه هست بشود. هدف از فرستادن پیامبر در نهایت، انجام همین تربیت و سازندگی است که قرآن با تعبیرات «تزکیه» و «تعلیم» به آن اشاره کرده است. مکاتب مادی هدف خود را تشکیل یک نظام مرفه، آزاد، آباد، بدون اختلاف طبقاتی معرفی می‌کنند ولی وقتی سؤال می‌کنیم بعد از آن چه اتفاقی می‌افتد و انسان در این جامعه مرفه به کجا می‌خواهد برود پاسخی ندارند، در حالی که مکاتب الهی هدف عالی را انسان شدن بنی آدم می‌دانند. انبیاء با رها ساختن انسان از بدی‌ها، پستی‌ها، جهالت‌ها و رذایل اخلاقی از او انسان کامل و متعالی می‌سازند.

رها ساختن انسان از اقسام گوناگون شرک

دومین هدف ولیّ الهی رهاساختن انسان از اشکال متنوع شرک است. یکی از مهم‌ترین برکات وجود پیامبر هدیه کردن توحید به جوامع بشری بود. حاکمیت شرک، کفر، استبداد، ظلم و تفرقه بین انسان‌ها باید با وجود این انسان والا و نظیر به تدریج زایل می‌شد. بشر امروز که به پیشرفت علم و ترقیات عظیم فکری دست یافته است، هنوز اسیر شرک است و حرکتی که پیامبر آغاز نمود باید به دست ما تکمیل شود.

اهداف ولایت در بُعد اجتماعی

تشکیل جامعه و نظام توحیدی

برای دستیابی به هدف نهایی دین (تربیت انسان)، مقدماتی باید طی شود. الگوی ولایت الهی، با روش زاهدان، عارفان و حتی فیلسوفان متفاوت است. انبیاء معتقد به تربیت فردی و دانه دانه انسان‌سازی نیستند، انبیاء معتقدند برای ساختن انسان باید محیط مناسب تأسیس کرد که بتواند فرد را در خود بپروراند. ایشان دنبال کارخانه انسان‌سازی هستند که به طور خودکار انسان کامل پیغمبر پسند تحویل دهد، کارخانه انسان‌سازی، جامعه و نظام اسلامی است. به همین منظور هدف میانی انبیاء عبارت است از: تشکیل جامعه توحیدی و نظام الهی که با قوانین و مقررات الهی اداره شود. خصوصیت چنین جامعه‌ای آن است که با تحقق توحید، زنجیر اطاعت غیر خدا از گردن مردم برداشته می‌شود.

برقراری عدالت

مقدمه دیگری که برای تربیت انسان توحیدی لازم است، تحقق عدالت اجتماعی است. دین الهی و واقعی ـ نه فقط دین اسلام ـ بدون عدالت اجتماعی تحقق پیدا نمی‌کند. پیامبران نیز برای نفی طبقات اجتماعی که در آن تبعیض، ظلم، نابسامانی، نامردمی از جامعه و تبدیل آن به جامعه توحیدی که همه مردم بنده خدا باشند نه کس دیگر و آزاد از بندگی دیگر بندگان باشند، سر از پا نمی‌شناختند و مانند شعله‌ای سوزان، نقایص این تبعیضات را تذکر داده و برای رفع آن آرام و قرار نداشتند. جامعه دچار اختلاف طبقاتی از مسیر فطری و طبیعی خویش که هماهنگ با جهان است خارج شده و انبیاء بر سر آن‌اند که این جامعه را به مسر خویش بازگردانند. با توجه به آیه ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾ می‌توان نتیجه گرفت تمام پیامبران، نه فقط پیغمبر خاتم، با هدف محقق ساختن عدالت اجتماعی آمده‌اند و اگر دینی بر خلاف این مسیر گام بردارد روشن است دین الهی نیست یا تحریف شده است.

استقرار ولایت الهی

استقرار ولایت الهی هدف تمام زحمات پیغمبر اکرم و بزرگان دین و انبیاء الهی(ع) است. امام صادق(ع) در این زمینه فرموده‌اند: هدف انبیاء این است که انسان‌ها را از ولایت بندگان و بردگان خارج سازند و به ولایت الله نائل کنند. این هدف صرفاً معطوف به افراد نیست بلکه انبیاء در صدد وارد ساختن محیط زندگی در ولایت الله هستند تا جامعه بتواند، با ولایت الهی حرکت کند و در نتیجه هیچ ولایتی اعم از ولایت پول، ولایت قوم و قبیله، ولایت زور، ولایت سنت‌ها و آداب و عادات غلط نتواند در مقابل ولایت الله عرض اندام کند.

جهل‌ستیزی

هدف میانی دیگری که مقدمه تربیت توحیدی است، مبارزه با جهل است. امیرالمؤمنین(ع) در توصیف هدف بعثت پیامبر(ص) می‌فرماید: «لیثیروا لهم دفائن العقول». یعنی هدف ایشان آن بود که گنجینه‌های خرد را استخراج کند. گنجینه‌هایی که انسان‌ها روی آن خوابیده و از آن خبر ندارند. اولین کار پیامبر شوراندن و تقویت قدرت تفکر در جامعه است، این عقل انسان را به عبودیت خدا وادار می‌کند و او را از اعمال سفیهانه و دل دادن به دنیا باز می‌دارد.

پیاده شدن ارزش‌های وحیانی در زمین

پیامبر پس از دریافت مکتب به عنوان نظام فراگیر نیازهای بشر، مأمور به پیاده ساختن آن معارف بود. این امر مهم باید پس از پیامبر توسط امامان محقق می‌شد که حوادث صدر اسلام مانع آن گردید. اگر تدبیر پیامبر درباره جانشینی علی(ع) عملی می‌شد بدون تردید مسیر تاریخ بشر تغییر نموده و در جایگاه بسیار جلوتری از تاریخ طولانی بشر قرار داشتیم. بنابراین هدف اصلی انبیاء تربیت صحیح و سازندگی است که قرآن به تزکیه و تعلیم اشاره کرده است، ولی برای رسیدن به این هدف باید یک سری اهداف میانی طی شود که همان جامعه عادلانه توحیدی است بر اساس عدالت، توحید، تکریم انسان، پیراسته از ظلم و شرک و خرافه و جهل و هر چیزی که انسان را خوار و پست می‌سازد.

مراحل تحقق اهداف ولایت

گام‌های مختلف برای رسیدن به اهداف اولیاء الهی عبارت‌اند از:

1. بعثت؛
2. نهضت و مبارزه برای برهم زدن نهادهای باطل؛
3. تشکیل حکومت برای محقق ساختن آرمان‌های الهی؛
4. تحقق عدالت اجتماعی توسط حکومت (که هدف متوسط است)؛
5. تخلق انسان‌ها به اخلاق حسنه و رشد معنوی افراد که هدف نهایی بوده و رسالت تشکیل حکومت هم همین است.

جستارهای وابسته

• اهداف قرآن
• اهداف اسلام

منابع

1. محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱