کتب اربعه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حدیث است. کتب اربعه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: کتب اربعه در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
کتب اربعه به چهار کتاب معتبر و مهم و کهن نزد شیعه گفته می‌شود که پایه و مبنای بسیاری از احکام و عقاید و معارف دینی است. این چهار کتاب عبارت‌اند از:
- الکافی (الأصول، الفروع و الروضه): تألیف ثقةالاسلام محمد بن یعقوب کلینی (م ۳۲۹ق)؛
- من لایحضره الفقیه: تألیف محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (م ۳۸۱ق)؛
- تهذیب الأحکام: تألیف محمد بن حسن طوسی معروف به شیخ طوسی (م ۴۶۰ق) و شیخ الطائفه؛
- الإستبصار فیما اختلف من الأخبار: تألیف شیخ طوسی.
اینها مجموعه‌ای از احادیث و اخبار پیامبر a و امامان است که برای استنباط احکام شرعی و بیان عقاید شیعه از آن استفاده می‌شود. این چهار اثر اصلی‌ترین و مهمترین کتابهای شیعه امامیه هستند[۱].
کتب اربعه دربردارنده احادیث گوناگونی است که بزرگان شیعه به تدوین آنها پرداخته‌اند. این چهار کتاب مجموعه‌ای گرد آمده از تلاش‌های گذشتگان شیعه در تدوین حدیث است.
معرفی کتب اربعه
نخست: الکافی
در معرفی این کتاب آمده است: «کتاب کافی یکی از مهمترین کتابهای حدیثی و نخستین کتاب از کتب اربعۀ شیعه است. نویسنده برای تدوین و تألیف این کتاب به شهرها و روستاهای مختلف مناطق جهان اسلام مثل خراسان، ایران، شام، عراق و عربستان مسافرت کرده و با دست یابی به کتابهای تألیف شده توسط شاگردان اهل بیت S ـ که به اصول اربعمائة شهرت داشتند ـ به فراگیری حدیث و معارف اهل بیت S پرداخت.
این کتاب در واقع نخستین کتابی است که به صورت جامع در همۀ زمینه‌های اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تفسیر و تاریخ، روایات معتبر را جمع کرده است. به طوری که تعداد روایات آن برابر و بلکه بیش از همۀ روایات صحاح سته است. کلینی کتاب خود را در سه بخش عمده مرتب کرده است: اصول دین «اصول کافی»، فروع دین «فروع کافی»، متفرقه که با عنوان «روضۀ کافی» شناخته شده است[۲].
دوم: من لا یحضره الفقیه
در معرفی این کتاب آمده است: «یکی از مهمترین منابع و جوامع حدیثی شیعه و دومین کتاب جامع از کتب اربعه است. شیخ صدوق، این کتاب را به درخواست و سفارش استادش ابوعبدالله محمد بن حسن علوی معروف به «نُعمه» در بلخ و متأثر از سبک و روش «کتاب من لا یحضره الطبیب» زکریای رازی نوشته است تا اگر کسی به فقیه و دانشمند مسائل شرعی دسترسی نداشت با وجود این کتاب که کتابی جامع و کامل در باب مسائل و احکام شریعت اسلام است بی‌نیاز باشد[۳].
سوم: تهذیب الاحکام
در معرفی این کتاب آمده است: «نام کامل این کتاب عبارت است از «تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید»؛ سومین کتاب از «کتب اربعه» به شمار می‌رود که شیخ طوسی آن را برای بر طرف ساختن ابهام‌‌ها و اختلاف‌های ظاهری بین روایات اهل بیت S و نیز برای تثبیت و تقریر معالم دین از طریق روایات اهل بیت S، نوشته است. شیخ طوسی تألیف این کتاب را در سن بیست و پنج سالگی آغاز کرد و همه مطالب و احادیث کتاب الطهاره را در زمان حیات استادش شیخ مفید به پایان برد و بقیه آن را پس از وفات استادش نوشت.
این کتاب علاوه بر احکام فقهی، بخش عمده ای از روایات اخلاقی، اجتماعی، عقیدتی و تاریخی را نیز در بردارد که شیخ طوسی آنها را به طور بسیار ظریف در لابلای ابواب فقهی گنجانده است[۴].
چهارم: الاستبصار
استبصار یکی از کتب اربعه است که شیخ طوسی آن را نوشته است. این کتاب مدار مراجعه علما و دانشمندان تشیع برای فهم اخبار بوده و هست. واقعیت این است که استبصار بخش اخبار تحلیلی تهذیب الأحکام است. شیخ مواردی را که در تهذیب الأحکام به شرح و توضیح اخبار متعارض پرداخته، در استبصار آورده و فقط در موارد اندکی، عبارات را ویرایش کرده است[۵].[۶]
منابع
پانویس
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه، ص۹۳؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی
- ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، مقدمه، ج۱، ص۲.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه، ص ۱۶۷-۱۶۸.