خشونت رفتاری در خانواده

این مدخل زیرشاخهٔ بحث خشونت رفتاری است. خشونت رفتاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خشونت رفتاری در خانواده - نفی خشونت رفتاری در معارف و سیره نبوی - نفی خشونت رفتاری در معارف و سیره معصوم - پرسش‌های مرتبط

خشونت رفتاری

از مهم‌ترین جلوه‌های خشونت که در راه و رسم نبوی به شدت نفی شده است، خشونت رفتاری یا بدرفتاری است. ترشرویی، اخم و تخم، فخرفروشی و خودنمایی، خشم و عصبانیت، زورگویی و سلطه‌گری، غیرت‌ورزی منفی و تعصب بی‌جا، کتک زدن و... صورت‌هایی از بدرفتاری است که آثار و پیامدهای تباه‌کننده و ویرانگری بر زندگی دارد. شکستن حریم یکدیگر با این‌گونه رفتارها و مرزشکنی و تعدی به حقوق هم، تلخ و سیاه نمودن زندگی است.

در مدرسه نبوی هرگونه بدرفتاری در خانواده، تحت هر شرایطی، ممنوع اعلام شده و سخت از آن پرهیز داده شده است. پیامبر (ص) به پیروان خود آموخته است: «خَيْرُ الرِّجَالِ‏ مِنْ‏ أُمَّتِي‏ الَّذِينَ‏ لَا يَتَطَاوَلُونَ‏ عَلَى أَهْلِيهِمْ وَ يَحِنُّونَ‏ عَلَيْهِمْ‏ وَ لَا يَظْلِمُونَهُمْ».

بدرفتاری نسبت به خانواده در صورت‌های مختلف خود را نشان می‌دهد و لازم است از هر صورتی پرهیز شود تا زندگی معنای انسانی و ایمانی بیابد، که به مواردی از آنها اشاره می‌شود.

ترش‌رویی

زن و مرد حق ندارند که با یکدیگر با ترش‌رویی و اخم و تخم روبه‌رو شوند؛ و در مدرسه نبوی از جمله حقوق زن بر مرد این است که همسرش با روی خوش با او روبه‌رو شود و بداخمی ننماید، چنان‌که در حدیث امام صادق (ع) بر آن تأکید شده است: «حَقُّ الْمَرْأَةِ عَلَى زَوْجِهَا... لَا يُقَبِّحُ‏ لَهَا وَجْهاً».

رسول خدا (ص) در خانه هرگز ترش‌رویی ننمود و چهره درهم نکشید و پیوسته با روی گشاده با اهل خانه رفتار کرد. چنان‌که در خبر عایشه این‌گونه آمده است: «كَانَ أَلْينَ النَّاسِ وَأَكْرَمَ النَّاسِ وَ كَانَ رَجُلًا مِنْ رِجَالِكُمْ إِلَّا أَنَّهُ كَانَ ضَحَّاكًا بَسَّامًا».

همچنین از قول عایشه نقل شده است که گفت: «كَانَ إذَا خَلاَ بِنِسَائِهِ أَلْيَنَ النَّاسِ وَأَكْرَمَ النَّاسِ ضَحَّاكاً بَسَّاماً».

پیامبر اکرم (ص) ترش‌رویی را سخت نکوهیده می‌دانست و پیروان خود را پرهیز می‌داد که برای یکدیگر روی درهم کشند و اخم و تخم کنند، چنان‌که از علی (ع) روایت شده است که پیامبر خدا (ص) همیشه می‌فرمود: «إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْمُعَبِّسَ‏ فِي‏ وَجْهِ‏ إِخْوَانِهِ‏».

فخرفروشی و خودنمایی

بدرفتاری با همسر می‌تواند به صورت فخرفروشی در رفتار و خودنمایی باشد که خداوند انسان را از زندگی توأم با فخرفروشی و خودنمایی پرهیز داده است: ﴿اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ﴾. ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ﴾.

بنا کردن زندگی خانوادگی بر تفاخر و تظاهر، و رفتار کردن با یکدیگر با مایه‌های متفاخرانه و متظاهرانه، زندگی را از صورت انسانی بیرون می‌برد و آن را به خیمه‌شب‌بازی زشت و رنج‌آوری مبدل می‌سازد. در حدیث نبوی درباره چنین ازدواج‌هایی آمده است: «وَ مَنْ نَكَحَ امْرَأَةً بِمَالٍ حَلَالٍ غَيْرَ أَنَّهُ أَرَادَ بِهَا فَخْراً وَ رِيَاءً لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِذَلِكَ‏ إِلَّا ذُلًّا وَ هَوَاناً».

زندگی‌یی که با چنین بدرفتاری آغاز شود و سامان گیرد، در همین سمت و سو پیش می‌رود، و زن و مرد باید پیوسته خود را اسیر فخرفروشی‌های احمقانه و خودنمایی‌های جاهلانه سازند تا بنای کجی را که گذاشته‌اند با کجی‌های بیش‌تر حفظ کنند و تداوم بخشند. به تعبیر امیر مؤمنان علی (ع): «لَا حُمْقَ‏ أَعْظَمُ‏ مِنَ‏ الْفَخْرِ».

اگر اشخاص کرامت انسانی خود را حفظ کرده باشند به خواری فخرفروشی و پستی خودنمایی تن نمی‌دهند و زندگی خانوادگی را آلوده به این امور و گرفتار تفاخر و تظاهرهای نو به نو نمی‌سازند که هیچ‌وقت پایانی ندارد. علی (ع) فرموده است: «الِافْتِخَارُ مِنْ‏ صِغَرِ الْأَقْدَارِ».

این بی‌مقداری، به صورت‌های مختلف در رفتار فخرفروشانه و خودنمایانه جلوه می‌یابد. فخرفروشی و خودنمایی: در انتخاب همسر، با مطرح کردن خانواده و خاندان و نژاد خود از این موضع، در مراسم و آداب‌ورسوم و سنت‌ها، در رفت و آمدها و میهمانی‌ها، در خوراک و پوشاک، در وسایل و امکانات زندگی و... که این‌گونه زندگی کردن جز رنج بر خود نهادن و حقیقت خود را تاریک نمودن نیست. امیر مؤمنان علی (ع) فرموده است: «مَنْ‏ صَنَعَ‏ شَيْئاً لِلْمُفَاخَرَةِ حَشَرَهُ‏ اللَّهُ‏ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ أَسْوَدَ».

رسول خدا (ص) برای آنکه فخرفروشی‌ها و خودنمایی‌ها پایان پذیرد، در سخنی تهدیدآمیز فرموده است: «لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ يَفْتَخِرُونَ بِآبَائِهِمُ الَّذِينَ مَاتُوا، إِنَّمَا هُمْ فَحْمٌ جَهَنَّمَ، أَوْ لَيَكُونُنَّ أَهْوَنَ عَلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ الْجُعَلِ الَّذِي يُدَهْدِهُ الْخِرَاءَ بِأَنْفِهِ، إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَذْهَبَ عَنْكُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَذْهَبَ عَنْكُمْ عُبِّيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ وَفَخْرَهَا بِالْآبَاءِ، إِنَّمَا هُوَ مُؤْمِنٌ تَقِيٌّ، وَفَاجِرٌ شَقِيٌّ، النَّاسُ كُلُّهُمْ بَنُو آدَمَ، وَآدَمُ خُلِقَ مِنْ تُرَابٍ».

پیامبر اکرم (ص) با فخرفروشی‌ها و خودنمایی‌ها مقابله می‌کرد تا از میدان یافتن این خلق و خوی جلوگیری شود و زندگی مسلمانان از آن پاک گردد. امام صادق (ع) فرمود: «أَتَى رَسُولَ اللَّهِ (ص) رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ حَتَّى عَدَّ تِسْعَةً فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَمَا إِنَّكَ‏ عَاشِرُهُمْ‏ فِي‏ النَّارِ».

خشم و عصبانیت

خشم و عصبانیت در خانواده از زشت‌ترین و نکوهیده‌ترین بدرفتاری‌ها است؛ چیزی که زندگی را تیره و تار، و روابط زناشویی را غمبار، و دوستی‌ها را به دشمنی، و نزدیکی‌ها را به دوری تبدیل می‌کند. خشم و عصبانیت در خانواده شعله‌ای از آتش درون است که آدمی را از سنخ شیطان می‌سازد و این آتش پیش از سرایت به هرکس دیگر خود آتش‌افروز را تباه می‌نماید. رسول خدا (ص) فرموده است: «الْغَضَبُ‏ جَمْرَةٌ مِنَ‏ الشَّيْطَانِ‏».

و همچنین فرموده است: «‏أَلَا وَ إِنَّ الْغَضَبَ جَمْرَةٌ فِي‏ قَلْبِ‏ ابْنِ‏ آدَمَ‏ أَمَا رَأَیْتُمْ إِلَى حُمْرَةِ عَيْنَيْهِ وَ انْتِفَاخِ أَوْدَاجِهِ فَمَنْ أَحَسَّ بِشَيْءٍ مِنْ ذَلِكَ فَلْيَلْصَقْ بِالأَرْضِ».

امیرمؤمنان علی (ع) نیز در توصیف خشم و عصبانیت فرموده است: «الْغَضَبُ‏ نَارُ الْقُلُوبِ‏». همچنین فرموده است: «الْغَضَبُ نَارٌ مُوقَدَةٌ مَنْ‏ كَظَمَهُ‏ أَطْفَأَهَا وَ مَنْ أَطْلَقَهُ كَانَ أَوَّلَ مُحْتَرِقٍ بِهَا».

هنگامی که آتش خشم و عصبانیت شعله‌ور می‌شود، خشم گیرنده و عصبانی کور و کر می‌شود و دود خشم و عصبانیت چنان فراراه چراغ عقل و خرد می‌گردد که آدمی از اندیشه صحیح و راه یابی بازمی‌ماند و شعله‌های خشم و عصبانیت همه وجود، و اعضا و جوارح را دربر می‌گیرد، و اختیار از کف انسان بیرون می‌رود؛ و نشانه‌های ظاهری آن همه را از این خودسوزی و دیگرسوزی آگاه می‌کند؛ نشانه‌هایی همچون تغییر رنگ چهره، سرخ شدن چشم‌ها، دگرگونی بینی، کف کردن دهان، لرزش شدید اعضای بدن، درهم ریختن نظم و ترتیب کارها، پریشانی در سخن و حرکت‌ها و... .

اگر شخص خشمگین و عصبانی در این حالت چهره خود را ببیند، از خرابی وضع خویش آگاه می‌شود و آرام می‌گیرد، زیرا از زشتی چهره و دگرگونی خلقت خود شرم می‌کند، و این در حالی است که زشتی باطن او به مراتب از زشتی ظاهرش بیش‌تر و کریه‌تر است، زیرا ظاهر نماینده باطن است، و نخست چهره باطن زشت و کریه شده و آن‌گاه در ظاهر آدمی منعکس گردیده است. بنابراین، دگرگونی ظاهر نتیجه دگرگونی باطن است، و شعله‌ای از لهیب سخت درون شعله‌ور است. در این حال است که زبان به دشنام و گفتن ناسزا و سخنان زشتی گشوده می‌شود که خردمندان از آن شرم دارند و گوینده، خود نیز پس از فرونشستن خشم و عصبانیت از آن شرم می‌کند. این آتش‌افروزی به همین‌جا ختم نمی‌شود، و گاه فراتر می‌رود و شخص خشمگین و عصبانی حمله می‌کند، می‌زند، می‌کوبد، می‌درد، مجروح می‌سازد و گاه ممکن است دست به قتل بزند؛ و اگر شعله‌های خشم و عصبانیت به دیگرسوزی منجر نشود، شخص خشمگین و عصبانی، به خودسوزی می‌پردازد، و لباس خود را می‌درد، بر صورت خود سیلی می‌زند، دست بر زمین می‌کوبد، مشت بر سر خویش فرود می‌آورد، و چه بسا که جمادات و حیوانات را بزند، ظرف‌ها را بشکند؛ و دیوانگی‌های دیگر از او سر زند. امیر مؤمنان علی (ع) درباره این دیوانگی فرموده است: «إِيَّاكَ وَ الْغَضَبَ فَأَوَّلُهُ‏ جُنُونٌ‏ وَ آخِرُهُ‏ نَدَمٌ‏»؛ «الْحِدَّةُ ضَرْبٌ‏ مِنَ‏ الْجُنُونِ‏ لِأَنَّ صَاحِبَهَا يَنْدَمُ فَإِنْ لَمْ يَنْدَمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْكِمٌ»؛ «شِدَّةُ الْغَضَبِ‏ تُغَيِّرُ الْمَنْطِقَ‏ وَ تَقْطَعُ مَادَّةَ الْحُجَّةِ وَ تُفَرِّقُ الْفَهْمَ».

اگر خشم و عصبانیت دوام داشته باشد و مکرر ظهور یابد، سخت ویرانگر خواهد بود. امیرمؤمنان علی (ع) فرموده است: «الْغَضَبُ شَرٌّ إِنْ‏ أَطَعْتَهُ‏ دَمَّرَ».

البته نخستین کسی که از خشم و عصبانیت آسیب می‌بیند و ویران می‌شود خود فرد است: «عُقُوبَةُ الْغَضُوبِ‏ وَ الْحَقُودِ وَ الْحَسُودِ تَبْدَأُ بِأَنْفُسِهِمْ».

بنابراین لازم است خشم و عصبانیت به عنوان یکی از شاخه‌های خشونت، جدی گرفته شود و انسان در پی درمان آن برآید. رسول خدا (ص) در سفارش‌های خود به علی (ع) فرمود: «يَا عَلِيُّ لَا تَغْضَبْ فَإِذَا غَضِبْتَ فَاقْعُدْ وَ تَفَكَّرْ فِي‏ قُدْرَةِ الرَّبِ‏ عَلَى‏ الْعِبَادِ وَ حِلْمِهِ عَنْهُمْ وَ إِذَا قِيلَ لَكَ اتَّقِ اللَّهَ فَانْبِذْ غَضَبَكَ وَ رَاجِعْ حِلْمَكَ».

به منظور درمان خشم و عصبانیت باید اسباب و عوامل آن را شناخت و به حل و رفع و ریشه کن کردن آنها پرداخت؛ اسباب و عوامل: درونی و بیرونی، فردی و اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، تربیتی و خانوادگی و... همچنین با در نظر آوردن و یاد کردن پیوسته خوبی‌های همسر، فداکاری‌های او، زحمات وی، تعهد همسری، سفارش‌های الهی و راه و رسم نبوی می‌توان خشم و عصبانیت را فرونهاد و بدان میدان نداد. پیامبر اکرم (ص) در سفارشی والا فرموده است: «لَا يَفْرَكُ‏ مُؤْمِنٌ‏ مُؤْمِنَةً، إِنْ كَرِهَ مِنْهَا خُلُقَاً رَضِيَ مِنْهَا آخَرَ».

زورگویی و سلطه‌گری

زورگویی و سلطه‌گری در خانواده، و اداره آن با تجبر و تحکّم خشونتی تحمل‌ناپذیر است. انسانی که با نزدیکان خود و محبوب‌ترین بنیان نزد خداوند، تجبر می‌نماید، بی‌گمان از مقام انسانیت و شأن دیانت بیرون است، که نه انسانیت اقتضای زورگویی و سلطه‌گری دارد، و نه دیانت به کسی اجازه آن را می‌دهد. پیامبر اکرم (ص) در مقام بیان زشتی و نکوهیدگی این امر پیروان خود را چنین هشدار داده است: «إِنَّ الرَّجُلَ‏ لَيُدْرِكُ‏ بِالْحِلْمِ‏ دَرَجَةَ الصَّائِمِ‏ الْقَائِمِ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَيُكْتَبُ جَبَّاراً وَ مَا يَمْلِكُ إِلَّا أَهْلَ بَيْتِهِ».

کسی که با زورگویی و سلطه‌گری به اداره امور می‌پردازد، خود و اداره‌شوندگان را به سوی نابودی می‌کشاند. امیرمؤمنان علی (ع) در آموزه‌ای والا فرموده است: «وَ لَا تَقُولَنَّ إِنِّي‏ مُؤَمَّرٌ آمُرُ فَأُطَاعُ‏ فَإِنَّ ذَلِكَ إِدْغَالٌ‏ فِي الْقَلْبِ وَ مَنْهَكَةٌ لِلدِّينِ وَ تَقَرُّبٌ مِنَ الْغِيَرِ».

اگر رابطه اداره‌کننده و اداره شوندگان، رابطه سلطه‌گر و سلطه‌پذیر، حاکم و محکوم، آقا و بنده، فرمانده و فرمانبر باشد، زشت‌ترین روابط و رفتارها ظهور می‌کند: تندی و تیزی، سرکشی و خودکامگی، تجاوز و تعدی. امام علی (ع) در هشداری نجات‌دهنده فرموده است: «وَ إِذَا أَحْدَثَ لَكَ مَا أَنْتَ‏ فِيهِ‏ مِنْ‏ سُلْطَانِكَ‏ أُبَّهَةً أَوْ مَخِيلَةً فَانْظُرْ إِلَى عِظَمِ مُلْكِ اللَّهِ فَوْقَكَ وَ قُدْرَتِهِ مِنْكَ عَلَى مَا لَا تَقْدِرُ عَلَيْهِ مِنْ نَفْسِكَ فَإِنَّ ذَلِكَ يُطَامِنُ‏ إِلَيْكَ مِنْ طِمَاحِكَ‏ وَ يَكُفُّ عَنْكَ مِنْ غَرْبِكَ‏ وَ يَفِي‏ءُ إِلَيْكَ بِمَا عَزَبَ‏ عَنْكَ مِنْ عَقْلِكَ».

انسانی که با خانواده خود با زورگویی و سلطه‌گری رفتار می‌کند، زحمات خود را بر باد می‌دهد، چنان‌که علی (ع) فرموده است: «لَا يَزْكُو عَمَلُ‏ مُتَجَبِّرٍ».

در آموزه‌های نبوی تصویری از حقیقت انسان زورگو و سلطه‌گر ارائه شده است تا هم زورگویان و سلطه‌گران، باطن خود را دریابند و هم دیگران از حال حقیقی آنان آگاه شوند؛ تا کسی جرئت تجبر و تحکم به خود راه ندهد. پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «يُحْشَرُ الْمُتَكَبِّرُونَ وَ الْجَبَّارُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِى صُوَرِ الذَّرِّ، يَطَأُهُمُ النَّاسُ لِهَوَانِهِمْ عَلَى اللهِ».

امیر مؤمنان علی (ع) در آموزه‌های خود درباره زورگویی و سلطه‌گری سخت هشدار داده و همه را از آن برحذر نموده تا هیچ‌کس در این وادی گام نگذارد و خود و دیگران را تباه نسازد: «إِيَّاكَ‏ وَ التَّجَبُّرَ عَلَى‏ عِبَادِ اللَّهِ‏ فَإِنَّ كُلَّ مُتَجَبِّرٍ يَقْصِمُهُ اللَّهُ».

امام صادق (ع) نیز در بیان جایگاه پست زورگویان و سلطه‌گران فرموده است: «الْجَبَّارُونَ‏ أَبْعَدُ النَّاسِ‏ مِنَ‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ‏ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ».

زورگویی و سلطه‌گری افراد ریشه در حقارت نفس آنان دارد و برای درمان این ویژگی پست، لازم است بیماری حقارت نفس آنان درمان شود. امام صادق (ع) این حقیقت را به صراحت بیان فرموده است: «مَا مِنْ رَجُلٍ تَكَبَّرَ أَوْ تَجَبَّرَ إِلَّا لِذِلَّةٍ وَجَدَهَا فِي‏ نَفْسِهِ».

غیرت‌ورزی و تعصب بی‌جا

غیرت در خانواده به معنای مراقبت از حریم خانواده و پاسداشت سلامت اعضای آن و فراهم کردن مقدمات و موجبات این امور و پرهیز از تدارک زمینه‌های آسیب دیدن حرمت و سلامت اعضای خانواده و اجتناب از اقداماتی است که موجب شکسته شدن این امور می‌شود؛ و چنین گرایشی از لوازم زندگی سالم و از نشانه‌های ایمان است، چنان‌که رسول خدا (ص) فرموده است: «إِنَّ‏ الْغَيْرَةَ مِنَ‏ الْإِيمَانِ‏».

و نیز فرموده است: «إِنِّي لَغَيُورٌ، وَاللَّهُ عَزَّوَجَلَّ‏ أَغْيَرُ مِنِّي، وَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی يُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْغَيُورَ».

اما اگر همین ویژگی به افراط کشیده شود و تا سرحدّ وسواس پیش رود و با بدگمانی آمیخته گردد و به سخت‌گیری منجر شود، غیرت‌ورزی و تعصب بی‌جا ظهور می‌کند که خود بدرفتاری است و موجب بدرفتاری‌های گوناگون می‌شود و اعضای خانواده را به واکنش‌های مختلف می‌کشاند. رسول خدا (ص) دراین‌باره فرموده است: «مِنْ الْغَيْرَةِ مَا يُحِبُّ اللَّهُ وَمِنْهَا مَا يَكْرَهُ اللَّهُ، فَأَمَّا مَا يُحِبُّ الله فَالْغَيْرَةُ فِي الرِّيبَةِ، وَأَمَّا مَا يَكْرَهُ، فَالْغَيْرَةُ فِي غَيْرِ رِيبَةِ».

شکّ بی‌مورد و تجسس در کارهای اعضای خانواده و اعمال باید و نبایدهای بی‌مورد از اموری است که خود منشأ آسیب و نادرستی می‌گردد. امیر مؤمنان علی (ع) در سفارش‌های خود به فرزندش حسن (ع) فرمود: «إِيَّاكَ‏ وَ التَّغَايُرَ فِي‏ غَيْرِ مَوْضِعِ‏ غَيْرَةٍ فَإِنَّ ذَلِكَ يَدْعُو الصَّحِيحَةَ إِلَى السَّقَمِ، وَ الْبَرِیئَةَ إِلَی الرَّیْبِ».

کناره‌گیری

بدرفتاری خانوادگی می‌تواند به صورت کناره‌گیری مرد یا زن از یکدیگر و وقت نگذاشتن برای هم و برای فرزندان جلوه کند، که بی‌گمان این بدرفتاری عوارض و پیامدهای ناگواری برای همسران و فرزندان دارد. امیرمؤمنان علی (ع) درباره این نوع خشونت و ستم به همسر و خانواده فرموده است: «عَذَابُ‏ الْقَبْرِ يَكُونُ‏ مِن... عَزَبِ الرَّجُلِ عَنْ أَهْلِهِ».

پیامبر اکرم (ص) پیروان خود را سخت پرهیز می‌داد که در زندگی مشترک به سوی کناره‌گیری از یکدیگر و وقت نگذاشتن برای هم میل کنند، هرچند که این کار از باب دینداری و زهدورزی باشد، چنان‌که وقتی عثمان بن مظعون نزد رسول خدا (ص) از تصمیم خود بر کناره‌گیری از همسرش به منظور زهد ورزیدن و پارسایی نمودن سخن گفت، آن حضرت، این فهم غلط را تصحیح کرد و رفتار خود را برای او بیان نمود تا عثمان بن مظعون بداند که با چه معیاری باید زیست نمود، و فرمود: « أَ لَیْسَ لَکَ فِيَّ‏ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؟».

در خبری آمده است که همسر عثمان بن مظعون نزد همسران رسول خدا (ص) رفت و آنان او را افسرده و بدظاهر و ژولیده دیدند. پرسیدند: “تو را چه می‌شود؟ در قریش کسی به ثروتمندی شوهر تو نیست؟ ” او پاسخ داد: “ما در زندگی خانوادگی بهره‌ای از او نداریم، که او شب را تا به صبح عبادت مشغول است و روز را هم به روزه می‌گذراند”. چون پیامبر (ص) آمد، همسرانش ماجرا را برای آن حضرت بیان کردند. رسول خدا (ص) عثمان بن مظعون را دیدار کرد و به او فرمود: “أما لک بی أسوة؟ ” مگر من برای تو الگو و سرمشق نیستم؟ گفت: “پدر و مادرم فدای تو باد، چه پیش‌آمده است؟ ” فرمود: “روزها را روزه می‌گیری و شب‌ها را نماز می‌گزاری؟ ” گفت:”آری چنین می‌کنم”. فرمود: «لَا تَفْعَلْ! إِنَّ لِعَيْنِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وإِنَّ لِجَسَدِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، وإِنَّ لأِهْلِكَ عَلَيْكَ حَقًّا، فَصَلِّ وَنَمْ، وصُمْ وأَفْطِرْ».. پس از این گفتگو، همسر عثمان بن مظعون نزد همسران پیامبر (ص) رفت درحالی‌که خوش‌رو و خوش‌بو و سرزنده و سرحال بود. گفتند: “چه خبر است؟ ” گفت: “آنچه همه مردم از آن بهره‌مندند به ما هم رسید”. رسول خدا (ص) در آموزه‌های مکرر مردان و زنان را از خشونت رفتاری در لباس کناره‌گیری و وقت‌ناگذاری برای یکدیگر پرهیز می‌داد و بر روابط لطیف و وقت‌گذاری برای هم تأکید می‌نمود.

کتک زدن

کتک زدن زشت‌ترین و وحشیانه‌ترین صورت خشونت خانوادگی و بدرفتاری است. رسول خدا (ص) برای پایان دادن به خشونت‌های رفتاری در خانواده، به ویژه کتک خوردن زنان که در میان عرب جاهلی امری عادی شمرده می‌گردید و در میان مسلمانان نیز هنوز به وفور دیده می‌شد، تلاش بسیار نمود و سخنان فراوان فرمود، و با بیان زشتی‌های این رفتار و پیامدهای آن، پیروان خود را به پاک شدن از این رفتار وحشیانه و غیر انسانی راه نمود، چنان‌که فرمود: «فَأَيُّ رَجُلٍ لَطَمَ امْرَأَتَهُ لَطْمَةً أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَالِكاً خَازِنَ‏ النِّيرَانِ‏ فَيَلْطِمُهُ‏ عَلَى حُرِّ وَجْهِهِ سَبْعِينَ لَطْمَةً فِي نَارِ جَهَنَّمَ».

انسانی که خشونت می‌ورزد و با همسر خود چنین رفتار می‌نماید، برای خود جز عذاب الهی چه انتظار می‌برد؟ در منطق پیامبر اکرم (ص) چگونه ممکن است که مردی با همسر خویش با خشونت رفتار نماید و نیز انتظار روابطی لطیف و محبت قلبی داشته باشد؟ از امام باقر (ع) روایت شده است که رسول خدا (ص) فرمود: «أَ يَضْرِبُ‏ أَحَدُكُمُ‏ الْمَرْأَةَ ثُمَ‏ يَظَلُ‏ مُعَانِقَهَا».

از منظر پیامبر این دو چگونه باهم جمع می‌گردد؟ و مگر می‌شود کسی بهره‌ای از انسانیت داشته باشد و اهل دیانت باشد و چنین کند؟ از نظر رسول خدا (ص) آنکه با همسر خویش با خشونت رفتار می‌کند مستوجب سخت‌ترین عذاب‌هاست، و آنکه همسر خویش را می‌زند، خود باید مجازات شود، چنان‌که آن حضرت می‌فرمود: «إِنِّي‏ أَتَعَجَّبُ‏ مِمَّنْ‏ يَضْرِبُ‏ امْرَأَتَهُ‏ وَ هُوَ بِالضَّرْبِ أَوْلَى مِنْهَا».

پرسش مستقیم

1. سیره پیامبر خاتم در خشونت رفتاری در خانواده چیست؟ (پرسش)

منابع

1. دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی‌، م‍ص‍طف‍ی‌، سیره نبوی ج۴

پانویس