معجزه علم معصوم در کلام اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "معجزه علم معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

معجزه علم معصوم در قرآن | معجزه علم معصوم در حدیث | معجزه علم معصوم در فلسفه اسلامی | معجزه علم معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

چیستی معجزه

• معجزه، کارى است که بشر به ‏طور عادى و معمولى قادر به انجام آن نیست و لذا دلیل ارتباط انسان با خدا و شاهدى محکم بر صحّت ادّعاى نبوت یا امامت می شود. معجزه بر چند نوع است، یکی از آنها خبرهای غیبی و اطلاع از عالم غیب است، که اگر پیغمبر از خدا در خواست کند و بخواهد تا از ماجرایی یا ماجراهایی از غیب آگاه شود، خدای متعال او را آگاه می‌کند. روزی در سفر تبوک شتر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) گم شد، اصحاب آن حضرت برای پیدا کردن شتر به این طرف و آن طرف رفته و به جستجو پرداختند. یکی از منافقان که همراه لشکریان بود، از روی تمسخر گفت: "او می‌پندارد که پیامبر است و از آسمان‌ها به شما خبر می‌دهد، اما اکنون نمی‌داند شترش کجاست". رسول خدا(صلی الله علیه و آله) چون این سخن را شنید، رو به افرادی که در حضورش بودند کرده و فرمودند: مردی از لشکریان سخن گفته است، ولی به خدا سوگند من چیزی را نمی‌دانم جز آنچه را خدا به من یاد دهد. اکنون خداوند مرا به مکان شتر راهنمایی کرد. شتر من در همین وادی و در فلان دره است که افسارش به درختی گیر کرده است. بروید و آن شتر را بیاورید. یکی از اصحاب به محلی که پیامبر دقیقا راهنمایی کرده بود، رفت و زمام شتر را همان‌گونه که پیامبر فرموده بود، به شاخه درختی گیر کرده بود، باز کرد و شتر را نزد پیامبر آورد.
• معجزه بودن امور خارق‌العاده پیامبران گذشته، معنایی جز ناتوانی بشر از همانندآوری ندارد. معجزه مانند هر پدیدۀ دیگر نیاز به علت دارد. اعجاز، یک عمل طبیعى نیست بلکه مربوط به غیب این جهان است و کار خداوند است که به دست آنها انجام مى‏‌گیرد: «وَقَالُوا لَوْلا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَاتٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الآيَاتُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ» معجزه در هر قالبی که ظهور کند چه معجزات انبیای گذشته و چه قرآن، برای اثبات مدعای پیامبر، مبنی بر ارتباط با خدا و عالم غیب است و در این جهت، هیچ تفاوتی بین قرآن و سایر معجزات نیست.

معجزه و کرامت و علم غیب معصوم

• اگر اثبات رسالت پیامبر نیازمند این باشد که وی از باب اعجاز، علم غیب بداند و از غیب خبر دهد، باید توانایی آنرا داشته باشد و چون امامت، خلافت از رسول است، بنابراین اگر لازمۀ اثبات امامت آنان نیز داشتن علم غیب باشد، قطعاً واجد آن خواهند بود. البته این در رسول به عنوان معجزه و در غیر او به عنوان کرامت خواهد بود. علم امام را از این نظر که آنرا از منبعی فرا عادی دریافت می‌کند نه از راه حواس و فکر و حدس یک نوع کرامت و معجزه می‌دانند. زیرا از اموری خبر می‌دهند که از دسترس عقل بشری خارج‌اند و جز از راه وحی و الهام به این سنخ از آگاهی نمی‌توان رسید. حماد از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده حضرت فرمودند: «نحن و الله نعلم‏ ما في‏ السموات‏ و ما في‏ الأرض و ما في الجنة و ما في النار و ما بين ذلك» حماد می‌گوید از این فرمایش حضرت مبهوت شدم، به ایشان نگریستم که حضرت خطاب به من سه بار فرمود: «ان ذلك في كتاب الله» ... .»

معجزه و علم غیب پیامبر، دائمی یا مقطعی

• باید توجه داشت دربارۀ معجزه داشتنن پیامبران دو نظریه وجود دارد برخی قائلند پیامبران معجزه داشته و خداوند به آنها علم غیب داده است، اما معتقدند این علم به صورت اتفاقی و محدود و در هنگام مصلحت پدید می‌آمده است نه برای همیشه. درست است که پیامبر قدرت غیبی دارد و می‌تواند معجزه انجام دهد، اما این امر فقط به موقعیت‌های مشخص اختصاص دارد و در غیر آنها این توانایی وجود ندارد. اما بر اساس آیات قرآن صحیح آن است که گفته شود توانایی پیامبران و علم غیب آنها همیشگی و مستمر است. مانند: «أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ» این آیه ثابت می‌کند توانایی حضرت عیسی(ع) بر انجام معجزات، مخصوص یک واقعه معین نبوده است. و ... .

نتیجه گیری

• آنچه در تاریخ و سیرۀ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(علیهم السلام) ثابت و مسلم است وجود اخبارات غیبی آنان است که به عنوان معجزه و کرامت قابل تبیین است.

پرسش‌های وابسته

• رابطه علم ویژه معصوم با معجزه و کرامت چیست؟ (پرسش)
• رابطه علم غیب با معجزه و کرامت چیست؟ (پرسش)
• آیا معجزه به واسطه علم غیب است؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

• تورانی، اعلا و خطیبی، زهرا، علم امام در آینه حکمت متعالیه؛

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: