عباس بن علی بن ابی‌طالب
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
عباس بن علی(ع) فرزند امیرالمؤمنین(ع) و ام البنین در روز ۴ شعبان سال ۲۶ هجری در مدینه به دنیا آمد. قامتی رشید و سیمایی جذابی داشت که به قمر بنی هاشم معروف بود. از او به اباالفضل و سقاء و باب الحوائج هم یاد می‌شود. او در حادثه کربلا پرچمدار سپاه سیدالشهدا(ع) و آب‌آور خیمه‌ها بود و به همراه سه برادر خویش شهید شد. در روایات درباره مقام والای او نزد خدای متعال چنین آمده که در روز قیامت، همۀ شهیدان به مقامش غبطه می‌خورند.
ولادت و نسب
حضرت اباالفضل، عباس بن علی(ع) در روز ۴ شعبان سال ۲۶ هجری در مدینه به دنیا آمد و فرزند امیرالمؤمنین(ع) و مادرش فاطمه کلابیه (ام البنین) است. عبّاس در لغت، به‌معنای شیر بیشه، شیری که شیران از او بگریزند است[۱].
زمانی که امیرالمؤمنین شهید شد، عباس چهارده ساله بود و در کربلا ۳۴ سال داشت. ایشان چهره‌ای زیبا و قامتی رشید و شجاعتی کم‌نظیر داشت. به خاطر سیمای جذابش او را "قمر بنی هاشم" می‌گفتند[۲].
کنیه و القاب
کنیه ایشان "ابوالفضل" و "ابو فاضل" بود و از معروف‌ترین لقب‌هایش، قمر بنی هاشم، سقّاء، صاحب لواء الحسین، علمدار، ابو القربه، عبد صالح، باب الحوائج و... است. عباس با لبابه، دختر عبیدالله بن عباس (پسر عموی پدرش) ازدواج کرد و از این ازدواج، دو پسر به نام‌های عبیدالله و فضل یافت. بعضی دو پسر دیگر برای او به نام‌های محمّد و قاسم ذکر کرده‌اند[۳].
حضرت عباس و حادثه کربلا
در حادثه کربلا او و سه برادر دیگرش حضور داشتند و جان خود را فدای امام حسین(ع) کردند. عباس(ع) در کربلا به عنوان پرچمدار سپاه سیدالشهدا(ع) بود. نقش او در حادثه عاشورا بسیار مهم بود و وجودش مایه خاطر جمعی اهل‌بیت و موجب هراس دشمنان می‌شد. ایشان غیر از تهیّۀ آب، نگهبانی خیمه‌ها و امور مربوط به آسایش و امنیّت خاندان حسین(ع) را بر عهده داشت و تا زنده بود، دودمان امامت، آسایش و امنیت داشتند[۴].
وقتی علمدار کربلا از امام حسین(ع) اذن میدان طلبید، حضرت از او خواست برای کودکان تشنه و خیمه‌های بی‌آب، آب تهیّه کند. ابوالفضل(ع) به فرات رفت و مشک آب را پر کرد و در بازگشت به خیمه‌ها با سپاه دشمن که فرات را در محاصره داشتند درگیر شد و دست‌هایش قطع گردید و به شهادت رسید. البته پیش از آن نیز چندین نوبت هم‌رکاب با سیدالشهدا به میدان رفته و با سپاه یزید جنگیده بود. عباس، مظهر ایثار و وفاداری و گذشت بود. وقتی وارد فرات شد، با آنکه تشنه بود، اما بخاطر تشنگی برادرش حسین(ع) آب نخورد و خطاب به خویش چنین گفت: «يا نفس من بعد الحسين هونى * و بعده لا كنت ان تكونى هذا الحسين وارد المنون * و تشربين بارد المعين تاللّه ما هذا فعال دينى» و سوگند یاد کرد که آب ننوشد[۵]. وقتی دست راستش قطع شد، این رجز را می‌خواند: « وَ اللَّهِ إِنْ قَطَعْتُمُ يَمِينِي * إِنِّي أُحَامِي أَبَداً عَنْ دِينِي وَ عَنْ إِمَامٍ صَادِقِ الْيَقِينِ * نَجْلِ النَّبِيِّ الطَّاهِرِ الْأَمِينِ» و چون دست چپش قطع شد، چنین گفت: « يَا نَفْسُ لَا تَخْشَيْ مِنَ الْكُفَّارِ * وَ أَبْشِرِي بِرَحْمَةِ الْجَبَّارِ مَعَ النَّبِيِّ السَّيِّدِ الْمُخْتَارِ * قَدْ قَطَعُوا بِبَغْيِهِمْ يَسَارِي فَأَصْلِهِمْ يَا رَبِّ حَرَّ النَّارِ».
شهادت عباس، برای امام حسین بسیار ناگوار و شکننده بود. جمله پرسوز امام، وقتی که به بالین عباس رسید، این بود: «الْآنَ انْكَسَرَ ظَهْرِي وَ قَلَّتْ حِيلَتِي وَ شَمِتَ بِي عَدُوِّي»[۶]. پیکرش، کنار "نهر علقمه" ماند و سیدالشهدا به سوی خیمه آمد و شهادت او را به اهل بیت خبر داد. هنگام دفن شهدای کربلا نیز، در همان محل دفن شد. از این رو امروز حرم ابا الفضل(ع) با حرم سیدالشهدا فاصله دارد[۷].
مقام عباس بن علی
مقام والای عباس بن علی(ع) بسیار است. زیارتی که از قول امام صادق(ع) روایت شده گویای این مطلب است: «السَّلاَمُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ، الْمُطِيعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ... أُشْهِدُ اللهَ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَى مَا مَضَى بِهِ الْبَدْرِيُّونَ وَ الْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللهِ، الْمُنَاصِحُونَ فِي نُصْرَةِ أَوْلِيَائِهِ الذَّابُّونَ عَنْ أَحِبَّائِهِ...»[۸]. این زیارت تأیید و تأکیدی بر مقام عبودیت و صلاح و طاعت او و نیز تداوم خطّ مجاهدان بدر و مبارزان با دشمن و یاوران اولیاء خدا و مدافعان از دوستان خداست. امام سجاد(ع) نیز سیمای درخشان عباس بن علی را اینگونه ترسیم فرموده است: «رَحِمَ اللَّهُ الْعَبَّاسَ فَلَقَدْ آثَرَ وَ أَبْلَى وَ فَدَى أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتَّى قُطِعَتْ يَدَاهُ فَأَبْدَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِمَا جَنَاحَيْنِ يَطِيرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِي الْجَنَّةِ كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ إِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۹] که در آن نیز مقام ایثار، گذشت، فداکاری، جانبازی، قطع شدن دستانش و یافتن بال پرواز در بهشت، همبال با جعفر طیّار و فرشتگان مطرح است و اینکه: عمویم عباس، نزد خدای متعال، مقامی دارد که روز قیامت، همۀ شهیدان به آن غبطه می‌خورند و رشک می‌برند.
در زیارت ناحیه مقدسه نیز از زبان حضرت مهدی(ع) به او اینگونه سلام داده شده است: «السَّلَامُ عَلَى أَبِي الْفَضْلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الْمُوَاسِي أَخَاهُ بِنَفْسِهِ الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ الْفَادِي لَهُ الْوَاقِي السَّاعِي إِلَيْهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَةِ يَدَاهُ...»[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ لغت‌نامه دهخدا.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۴۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۳۱۶.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۳۱۶.
- ↑ اليوم نامت أعين بك لم تنم * * * و تسهدت أخرى فعز منامها.
- ↑ بحارالأنوار، ج۴۵، ص۴۱.
- ↑ معالی السبطین، ج۱، ص۴۴۶؛ مقتل خوارزمی، ج۲، ص۳۰.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۳۱۶؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۴۵.
- ↑ مفاتیح الجنان، ص۴۳۵.
- ↑ سفینة البحار، ج۲، ص۱۵۵.
- ↑ بحارالأنوار، ج۴۵، ص۶۶.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۳۱۶؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۴۵.