ارقم بن ابی ارقم مخزومی
مقدمه
کنیه وی ابو عبدالله، از خردمندان قریش[۱] و از نخستین گروندگان به اسلام بود. مادرش امیمه[۲] دختر حارث بن حباله از تیره خزاعه، و پدرش ابوارقم، عبدمناف است[۳]. وی در جاهلیت از اعضای حلف الفضول و پس از بعثت رسول خدا(ص) هفتمین و به قولی دوازدهمین[۴] مسلمان بود[۵].
بعد از علنی شدن دعوت رسول خدا(ص)، مسلمانان سخت مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. ارقم بن ابی ارقم خانه خود را که در پایین کوه صفا[۶] و دور از دید مشرکان قریش بود، در اختیار رسول خدا(ص) و یارانش قرار داد. عده‌ای که گاه شمار آنان تا چهل نفر گفته شده[۷] در آن خانه به اسلام گرویدند[۸]. مدت رفت و شد پیامبر و یارانش را به خانه ارقم، به اختلاف از یک ماه تا چهار سال گفته‌اند[۹]، از خانه ارقم به خانه اسلام یاد شده است[۱۰]، اما جعفر مرتضی[۱۱] به نقل از برخی محققان گوید: رسول خدا(ص) یک یا چند مرتبه بیشتر به خانه ارقم رفت و آمد نداشت. این دست سیاست بود که آن را در مقابل شعب ابی طالب قرار داد، تا جایی که آن را خانه اسلام (دارالاسلام) نامیدند. قضاوت یاد شده در معرض تردید است؛ زیرا اصطلاح «دار ارقم» به عنوان یک مقطع تاریخی برای مسلمانان به شمار آمد و بعدها مرتب درباره اسلام اشخاص گفته شده است: پیش یا پس از دار ارقم مسلمان شد[۱۲].
ارقم این خانه را وقف بر اولاد خود کرد و برای این منظور وقف‌نامه‌ای نیز تنظیم نمود و آن را چون منطقه حرم از خرید و فروش و ارث بردن بازداشت[۱۳]، اما بعدها فرزندان او این خانه را به منصور عباسی فروختند[۱۴].
ارقم بن ابی ارقم جزء مهاجران به مدینه بود. رسول خدا(ص) در سال اول میان او و زید بن سهل، معروف به ابوطلحه انصاری پیمان برادری بست[۱۵] و او را در محله «بنوزریق» مسکن داد[۱۶]، سپس او را عامل گردآوری صدقات کرد[۱۷]. هنگام اختلاف میان انصار، رسول خدا(ص) او را برای وساطت میان آنان می‌فرستاد[۱۸]. او برخی نامه‌های رسول خدا(ص) را نیز نوشته است[۱۹].
ارقم در جنگ‌های بدر، أحد، خندق و دیگر جنگ‌های رسول خدا(ص) شرکت داشت [۲۰]. از ابواسید ساعدی نقل شده است که رسول خدا(ص) در جنگ بدر دستور داد مسلمانان غنیمت‌هایی را که به دست آورده‌اند تحویل دهند. من نیز شمشیر ابن عابد مخزومی را که بسیار ارزشمند بود، تحویل دادم. ارقم بن ابی ارقم آن را از رسول خدا(ص) درخواست کرد و رسول خدا(ص) آن را به ارقم بخشید[۲۱]. در سریه ابوسلمه بن عبدالاسد به قطن، ۱۵۰ صحابی شرکت کردند که یکی از آنان ارقم بن ابی ارقم بود[۲۲].
روزی ارقم آماده حرکت به بیت المقدس بود که رسول خدا(ص) پرسید: آیا برای کار یا حاجتی به بیت المقدس می‌روی؟ ارقم گفت: یا رسول الله! برای زیارت می‌روم. حضرت فرمود: نماز در مسجد من بهتر از هزار رکعت نماز در مساجد دیگر، غیر از مسجدالحرام است. ارقم از رفتن منصرف شد[۲۳]. این روایت نشان می‌دهد که سفر به بیت المقدس برای زیارت توصیه نشده است.
در سال وفات او اختلاف است. برخی معتقدند ارقم آخرین بدری است که در سال ۵۳ یا ۵۵[۲۴] و در هشتاد و چند سالگی در روزگار خلافت معاویة بن ابی سفیان در مدینه درگذشت. اگر درگذشت او در ۸۵ سالگی درست باشد، باید هفده سال پیش از بعثت به دنیا آمده باشد. براساس وصیت او، سعد بن ابی وقاص بر وی نماز خواند[۲۵]. برخی نیز وفات او را در سال سیزده هجری و روز مرگ ابوبکر دانسته‌اند. ابن عبدالبر، روایت دوم را ناشی از خلط با تاریخ درگذشت پدر او، ابی‌ارقم دانسته است[۲۶].
از فرزندان ارقم، «عبیدالله»، «عثمان» و «صفیه» که مادرشان کنیز بود، و «امیه» و «مریم » که مادرشان هند دختر عبدالله بن حارث از خاندان اسد بن خزیمه بود. از نوه‌های ارقم بیست و چند نفر را نام برده‌اند که همگی آنان از عثمان بن ارقم هستند و از عبیدالله نسلی باقی نماند[۲۷]. دو فرزندش عثمان [۲۸] و عبیدالله[۲۹] از او روایت دارند.[۳۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ذهبی، سیر، ج۲، ص۴۷۹.
- ↑ و به قولی تماضر با صفیه؛ بنگرید: ابونعیم، ج۱، ص۳۲۲؛ ابن اثیر، ج۱، ص۱۸۷.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۲۹۳؛ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۵۰۲.
- ↑ ازرقی، ج۲، ص۲۶.
- ↑ ابن هشام، ج۱، ص۲۳۰؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۳۱؛ شامی، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۲۹۲.
- ↑ شامی، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳؛ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۵۰۲.
- ↑ جعفر مرتضی، ج۲، ص۳۴۵.
- ↑ ر.ک: محمدی، «سرای ارقم»، ص۱۳.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳؛ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۵۰۲؛ ابن جوزی، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۱۸۵.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۱۸۴؛ ابن حجر، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ کتانی، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ کتانی، ج۱، ص۲۸۰.
- ↑ ابن سعد، ج۱، ص۲۰۵؛ احمدی میانجی، ج۱، ص۱۶۵.
- ↑ طبرانی، ج۱، ص۳۰۶؛ شامی، ج۱۱، ص۳۷۷؛ ابن حجر، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۱۰۳؛ بخاری، ج۲، ص۴۶؛ احمدبن حنبل، ج۳، ص۴۹۷.
- ↑ واقدی، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۲۲؛ ابن اثیر، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ ابونعیم، ج۱، ص۳۲۲.
- ↑ ابن ابی عاصم، ج۲، ص۱۸؛ ابن سعد، ج۳، ص۱۸۳؛ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۵۰۲.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۲۱۹.
- ↑ ابن سعد، ج۳، ص۱۸۵.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۱۷؛ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۵۰۵.
- ↑ ابن حبان، ج۵، ص۶۹.
- ↑ محمدی، رمضان، مقاله «ارقم بن ابی ارقم مخزومی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص:۲۸.