دلایل نقلی عصمت اهل‌بیت چیست؟ (پرسش)

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Heydari (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۸ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۷:۰۴ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

دلایل نقلی عصمت اهل‌بیت چیست؟
موضوع اصلیبانک جمع پرسش و پاسخ عصمت
مدخل بالاترعصمت / عصمت اهل‌بیت
مدخل اصلیدلایل نقلی عصمت اهل بیت

دلایل نقلی عصمت اهل‌بیت چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث عصمت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی عصمت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

پاسخ نخست

احمد حسین شریفی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر شریفی و آقای دکتر یوسفیان در کتاب «پژوهشی در عصمت معصومان» در این‌باره گفته‌‌اند:

مضمون متراتری که با عبارات مختلف بیان شده، این است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي[۲] مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»[۳].

پیامبر اکرم(ص) در این حدیث شریف، بقای ثمره رسالت و تلاش‌های طاقت‌فرسای خویش برای ابلاغ و تبیین دین خدا را، در تمسک به دو اصل اساسی قرآن و عترت دانسته است. با توجه به حقیقت امامت و لزوم وجود مفسران و شارحانی معصوم برای کلام الهی، وجه کنار هم آمدن عترت پیامبر با قرآن، روشن می‌شود.

توضیح آنکه: چون قرآن کریم متکفل بیان اصول و کلیّات هدایت و سعادت انسان‌هاست. قهراً بسیاری از جزئیات احکام در آن بیان نشده است. از طرفی، درک و کشف مقاصد و اهداف الهی از قرآن کریم، خارج از توانایی عامه مردم بوده، نیازمند به برخورداری از علومی است که هر کسی لیاقت بهره‌مندی از آنها را ندارد. از این رو پیامبر اکرم(ص) وظیفه داشت که امامان و مفسّران معصوم را به مردم معرفی نماید. بی‌شک آن آن حضرت نیز به بهترین وجه، این وظیفه را به انجام رسانده‌اند، که نمونه آن، همین حدیث شریف ثقلین می‌باشد.

به هر حال، این حدیث شریف حاوی نکات مهمّی است که باید در جای خود تبیین و تشریح شود. امّا آنچه مربوط به بحث عصمت اهل‌بیت(ع) می‌باشد، دو قسمت از آن است[۴]:

  1. «مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً»؛ یعنی، مجموعه قرآن و عترت، با هم، باعث هدایت و مانع از فرو رفتن در چاه ضلالت می‌شوند. بی‌شک قرآن کریم کتابی است معصوم از هر گونه خطا و اشتباه. پس اینکه پیامبر اکرم(ص)، عترت خویش را کنار قرآن نشانده و تمسک به هر دو را موجب هدایت دانسته است، خود بهترین دلیل بر عصمت ایشان است. چه، پیروی نمودن از غیر معصوم، موج هدایت مطلق و قطعی نخواهد شد، بلکه همواره احتمال انحراف و ضلالت در آن می‌رود. و این با جمله «لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً» سازگار نیست؛ زیرا معنای این جمله، آن است که اگر شما به این دو تمسک کنید، در هیچ شرایط زمانی و به هیچ صورتی، گمراهی و ضلالت به سراغ شما نخواهد آمد. بنابراین، اهل‌بیت، چه در تبیین و تشریح آیات الهی و چه در اعمال فردی، از هر گونه گناه و خطایی معصوم می‌باشند.
  2. «لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»؛ یعنی اینکه عترت پیامبر هرگز از قرآن جدایی و افتراق ندارند، و این معنا جز با عصمت آنان قابل توجیه نیست؛ زیرا اگر عترت پیامبر مرتکب گناه شوند و یا اشتباه و خطایی در تبیین دین از آنان سر زند، به معنای جدایی و افتراق از قرآن است.

البته پیامبر اکرم(ص) مسأله جدایی‌ناپذیر بودن اهل‌بیت و قرآن را بارها در طول رسالت خویش گوشزد کرده است. به عنوان مثال، ام‌سلمه می‌گوید از پیامبر شنیدم که می‌فرمود: «عَلِيٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِيٍّ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»[۵]؛

  • علی بن ابی‌طالب، مدار و معیار حق: در برخی از روایات، علی(ع) محور حق معرفی گردیده و گفتار و کردار آن حضرت، میزانی برای تمییز حق از باطل دانسته شده است. حال آنکه درباره انسان‌های غیر معصوم، نخست باید حق را شناخت تا آن‌گاه افراد بر حق شناخته شوند. «وَ اعْرِفِ الْحَقَ تَعْرِفْ أَهْلَهُ‌»[۶]. تنها در صورتی می‌توان حق را از رهگذر اشخاص شناخت، که آنان برخوردار از عصمت باشند. در این زمینه، به روایات فراوانی می‌توان استناد نمود. از جمله حدیث مشهوری از پیامبر اکرم(ص) که می‌فرمایند: «عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِيٍّ وَ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۷]؛
فخر رازی در تفسیر ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾، در مسأله مربوط به جهر و اخفات در نماز می‌گوید: "با تواتر ثابت شده است که علی بن ابی‌طالب(ع) آن را جهراً می‌خوانده است" سپس می‌افزاید: «و من اقتدی فی دینه بعلی بن ابی طالب فقد اهتدی»[۸]؛

به اذعان فخر رازی، دلیل این مدعا، حدیث شریف «اللَّهُمَّ أَدِرِ الْحَقَّ مَعَ عَلِيٍّ حَيْثُ دَارَ»[۹] می‌باشد. همو اندکی بعد، بر این نکته تأکید ورزیده، می‌گوید: «و من اتخذ علیا أماما لدینه فقد استمسک بالعروة الوثقی فی دینه و نفسه»[۱۰]؛

در یکی دیگر از روایات، از نبی گرامی اسلام نقل شده است: «سَيَكُونُ بَعْدِي فِتْنَةٌ فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ فَالْزَمُوا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّهُ َالْفَارُوقِ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ‌»[۱۱]؛

  1. «مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ‌»[۱۲].
  2. «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَحْيَی حَيَاتِي، وَ يَمُوتَ مِيتَتِي... فَلْيَتَوَلَّ عَلِيّاً وَ ذُرِّيَّتَهُ مِنْ بَعْدِهِ‌، فَإِنَّهُمْ لَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ بَابِ هُدًى، وَ لَنْ يُدْخِلُوكُمْ فِي بَابِ ضَلَالَةٍ»[۱۳].
  3. «بِكَ يَا عَلِيُّ يَهْتَدِي الْمُهْتَدُونَ‌»[۱۴].
  4. «مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَانِي فَقَدْ عَصَى اللَّهَ وَ مَنْ أَطَاعَ عَلِيّاً فَقَدْ أَطَاعَنِي وَ مَنْ عَصَى عَلِيّاً فَقَدْ عَصَانِي»[۱۵].
  5. «إِنْ تَوَلَّوْا عَلِيّاً تَجِدُوهُ هَادِياً مَهْدِيّاً يَسْلُكُ بِكُمْ الطَّرِيقَ الْمُسْتَقِيمَ‌»[۱۶].
  6. «مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً فَقَدْ فَارَقَنِي وَ مَنْ فَارَقَنِي فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ‌»[۱۷].
  7. «يَا عَمَّارُ إِنْ رَأَيْتَ عَلِيّاً قَدْ سَلَكَ وَادِياً وَ سَلَكَ النَّاسُ كُلُّهُمْ وَادِياً فَاسْلُكْ مَعَ عَلِيٍّ فَإِنَّهُ لَنْ يُدْلِيَكَ فِي رَدًى وَ لَنْ يُخْرِجَكَ مِنْ هُدًى»[۱۸].

در روایت دیگری، پیامبر اکرم(ص) خطاب به علی(ع) می‌فرمایند: «أنت تبيّن لأمّتي ما اختلفوا فيه من بعدي‌»[۲۰]؛

این حدیث از جمله احادیثی است که هیچ‌گونه شک و تردیدی در صحّت آن، راه ندارد؛ زیرا:

اولاً: در کتب گوناگون شیعه و سنی نقل شده است.

ثانیاً: بزرگان و محققان شیعه و اهل سنت، مهر تأیید بر آن زده‌اند. به گونه‌ای که حتی فردی همانند ذهبی، محقق نامدار و مشهور اهل سنت - که نسبت به روایاتی که در فضیلت ائمه اطهار و اهل‌بیت پیامبر وارد شده‌اند، حساسیت شگفتی دارد- در کتاب میزان الاعتدال[۲۳] خود، سند این روایت را معتبر شمرده است[۲۴].

نکته دقیقی که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که: گاه انسان به مقامی می‌رسد که «یرضی لرضا الله و و یغضب لغضب الله»؛ یعنی هر چه که مورد رضایت خداوند باشد، مورد رضا و خشنودی اوست و هر چه خدا را به خشم می‌آورد، او را نیز غضبناک می‌کند. امّا تعبیری که در روایت به کار رفته، این است که: خشم فاطمه، غضب الهی را به دنبال می‌آورد و رضایت او خشنودی خداوند را. و این معنا، جز با عصمت مطلقه آن گرامی، سازگار نیست[۲۵]؛ زیرا با توجه به اینکه انسان حالات مختلفی دارد و هر لحظه دستخوش تحولات گوناگونی است، معقول نیست کسی در تمامی این شرایط به گونه‌ای عمل کند که خشم و رضایت او مساوی با غضب و خشنودی خداوند باشد، مگر اینکه به توفیق الهی بهره‌مند از عصمت مطلقه باشد[۲۶]»[۲۷].

پاسخ‌های دیگر

پرسش‌های وابسته


منبع‌شناسی جامع عصمت

پانویس

  1. ↑ برای نمونه ر.ک: احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۳۶۶-۳۶۷؛ سنن بیهقی، ج۲، ص۱۴۸؛ ج۷، ص۳۰-۳۱؛ ذخایر العقبی، ص۱۶؛ کنز العمال، ج۱، ص۱۷۲-۱۷۳ و ۱۸۵-۱۸۹ (ک۱، ب۲)؛ المستدرک، ج۳، ص۱۱۸؛ نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ص۲۱؛ تاریخ بغداد، ج۸، ص۴۴۲؛ الریاض النظره، ج۲، ص۱۷۷ (ب۴، ف۶)؛ صحیح مسلم، ج۵، فضائل الصحابه، ص۲۶؛ اسدالغابة، ج۱، ص۴۹۰ (در ترجمه حسن بن علی(ع))؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۷ (ذیل آیه مودت)؛ الصواعق المحرقه، ص۱۴۵-۱۵۰؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۳-۱۶۵؛ سنن ترمذی، ج۵، کتاب المناقب، ص۶۶۲-۶۶۳؛ حلیة الاولیا، ج۱، ص۳۳۵.
  2. ↑ بر اساس برخی از روایات دیگر، خود پیامبر اکرم(ص)، عترت را به اهل‌بیت خویش تفسیر نموده‌اند.
  3. ↑ «من در میان شما دو گران مایه را باقی می‌گذارم: کتاب خدا را و عترتم را. مادامی که به آن دو تمسک کنید، هرگز گمراه نخواهید شد. هیچ‌گاه این دو از یکدیگر جدا نمی‌شوند، تا وقتی که بر سر حوض [کوثر] بر من وارد می‌گردند».
  4. ↑ ر.ک: راهنما‌شناسی، ص۳۷۶-۳۷۷؛ شهید مطهری، امامت و رهبری، ص۷۵-۷۶؛ بررسی مسائل کلی امامت، ص۲۲۷-۲۲۸؛ تقریب المعارف، ص۱۲۵؛ لقد شیعنی الحسین، ص۳۷۴؛ ولایت و امامت، ص۱۴۶، الغدیر، ج۳، ص۲۹۷-۲۹۸؛ شیعه (قسست توضیحات)، ص۴۲۵-۴۲۷.
  5. ↑ کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۰۳، ح۳۲۹۱۲؛ فیض القدیر، ج۴، ص۳۵۶؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۳۴؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۳۴، الصواعق المحرقه، ص۱۲۳-۱۲۴؛ نورالابصار، ص۸۰.
  6. ↑ بحارالانوار، ج۴۰، ص۱۲۶.
  7. ↑ تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۲۱.
  8. ↑ «هر کس علی(ع) را به عنوان امام و مرجع دینی خویش بر گریند، به حتم هدایت خواهد یافت». تفسیر فخر رازی، ج۱، ص۱۵۹.
  9. ↑ سنن الترمذی، ج۵، کتاب المناقب، باب ۲۰، ص۶۳۳؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۳۵.
  10. ↑ «هر کس علی را در دین، امام و پیشوای خود قرار دهد، در همه امور مربوط به دین و خودش به دستاویز محکمی چنگ زده است». تفسیر فخر رازی، ج۱، ص۱۶۱.
  11. ↑ «بعد از من فتنه‌ای سامان می‌یابد. پس در آن زمان، همواره با علی بن ابی طالب باشید [و قول و عمل او را معیار شناسایی حق بدانید] چرا که او جدا کننده حق از باطل است». کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۱۲، ح۳۲۹۶۴.
  12. ↑ «مَثَل اهل‌بیت من، مثل کشتی نوح است که هر که در آن جای گرفت نجات یافت و هر کس از آن باز بماند، غرقه شد». این حدیث که به حدیث سفینه معروف است، در کتب متعددی نقل شده است، از جمله: المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۶۳، ح۴۷۲۰؛ ذخائر العقبی، ص۲۰؛ کنزالعمال، ج۱۲، ص۹۴ و ۹۸؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۸؛ حلیة الاولیاء، ج۴، ص۳۰۶؛ الصواعق المحرقه، ص۱۸۶.
  13. ↑ «هرکس دوست دارد زندگی و مرگ او همانند حیات و ممات باشد... پس علی و فرزندانش را ولیّ و سرپرست خود قرار دهد؛ زیرا ایشان هرگز شما را از راه هدایت بیرون نخواهند برد و هیچ‌گاه شما را به گمراهی نخواهند کشاند». کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۱۱-۶۱۲، ح۳۲۹۶۰.
  14. ↑ «ای علی! هدایت جویان از طریق تو هدایت می‌یابند». کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۲۰، ح۳۳۰۱۲؛ نورالابصار، ص۷۸.
  15. ↑ «هر کس از من اطاعت کند، از خداوند اطاعت نموده، و هر کس از من فرمان نبرد، خدا را نافرمانی کرده است. و هر که از علی فرمان ببرد، از من فرمان برده، و هر که از فرمان او سر پیچد، از فرمان من سرپیچی کرده است». المستدرک، ج۳، ص۱۳۱، ح۴۶۱۷؛ کنز العمال، ج۱۱، ص۶۱۴، ح۳۲۹۷۳؛ ذخائر العقبی، ص۶۶؛ الریاض النضرة، ج۲، ص۱۶۷.
  16. ↑ «اگر علی را ولی و صاحب اختیار خود قرار دهید، او را هدایت‌گرِ هدایت یافته‌ای می‌یابید که شما را به راه مستقیم رهنمون است». کنز العمال، ج۱۱، ص۶۱۲، ح۳۲۹۶۶.
  17. ↑ «هر کس از علی جدا گردد، از من جدا شده، و هر که از من کناره گیرد از خداوند دور شده است». کنز العمال، ج۱۱، ص۶۱۴، ح۳۲۹۷۴؛ ر.ک: مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۲۸ و ۱۳۵.
  18. ↑ «ای عمار! اگر دیدی علی از راهی می‌رود و همه مردم راهی غیر از راه او را بر می‌گزینند، تو همراه علی برو و مردم را رها کن؛ زیرا او... هرگز تو را از [طریق] هدایت، بیرون خواهد برد». کنز العمال، ج۱۱، ص۶۱۳، ح۳۲۹۷۲.
  19. ↑ «اهل بیت من، امّتم را از اختلاف در امان نگه خواهند داشت. پس هرگاه گروهی از عرب با آنها مخالفت ورزد، راه اختلاف را پیش گرفته و از حزب شیطان خواهد بود». المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۶۲، ح۴۷۱۵؛ ر.ک: الصواعق المحرقه، ص۱۸۱؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۷۴؛ ذخائر العقبی، ص۱۷؛ فیض القدیر، ج۶، ص۲۹۷؛ المعجم الکبیر، ج۷، ص۲۲، ح۶۲۶۰؛ کنز العمال، ج۱۲، ص۱۰۲.
  20. ↑ «آن‌چه که امّتم بعد از من در آن اختلاف می‌کنند، تو [حق در] آن را بیان می‌کنی». کنز العمال، ج۱۱، ص۶۱۵، ح۳۲۹۸۳.
  21. ↑ «دو فرشته نگهبان [و ثبت‌کننده اعمال] علی از اینکه با آن حضرت بوده‌اند، بر سایر ملائکه، فخر می‌فروشند؛ زیرا آن دو هرگز عملی را به پیشگاه پاری تعالی نبرده‌اند که سبب خشم و نارضایتی او گردد». کنز الفوائد، ج۲۷، ص۳۴۸؛ عقیدة الشیعه، ص۳۱۹؛ بحار الانوار، ج۳۸، ص۶۵، ح۳.
  22. ↑ «همانا خداوند تبارک و تعالی - به خاطر خشم فاطمه، غضب می‌کند و به دلیل رضایت او، راضی می‌گردد». کنز العمال، ج۱۲، ص۱۱۱؛ ر.ک: المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۶۷؛ الصواعق المحرقه، ص۱۷۵؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۲۰۳؛ ذخائر العقبی، ص۳۹؛ مقتل الخوارزمی، ج۱، ف ۵۰، ص۵۲؛ کفایة الطالب، ب ۹۹، ص۲۱۹؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۶۰۹؛ الاصابة، ج۴، ص۳۷۸؛ اسد الغابة، ج۶، ص۲۲۴.
  23. ↑ میزان الاعتدال، ج۳، ص۲۰۶. (در ترجمه عبدالله بن محمد بن سالم القزاز).
  24. ↑ مقتطفات ولائیة، ص۱۳۹-۱۴۰.
  25. ↑ البته، تعبیر اول نیز قابل تطبیق بر مقام عصمت می‌باشد، اما دلالت تعبیر دوم بسیار روشن‌تر است؛ به گونه‌ای که حتی برخی از بزرگان، این روایت را حاکی از مقامی دانسته‌اند که فراتر از فهم و درک عقل می‌باشد. ر.ک: مقتطفات ولائیة، ص۱۴۰-۱۴۲.
  26. ↑ ر.ک: فاطمة الزهرا، ص۹۵.
  27. ↑ شریفی، احمد حسین، یوسفیان، حسن، پژوهشی در عصمت معصومان ص ۳۱۷-۳۲۶.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=دلایل_نقلی_عصمت_اهل‌بیت_چیست؟_(پرسش)&oldid=881665»