من لا یحضره الفقیه (کتاب)
من لا یحضره الفقیه کتابی است به زبان عربی که به بررسی احادیث شیعه میپردازد. این کتاب به قلم محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق نوشته شده و انتشارات دارالکتب الاسلامیه نشر آن را به عهده داشته است.
من لا یحضره الفقیه | |
---|---|
![]() | |
زبان | عربی |
نویسنده | محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق |
موضوع | امامت، حدیث |
مذهب | [[شیعه]][[رده:کتاب شیعه]] |
ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات دارالکتب الاسلامیه|انتشارات انتشارات دارالکتب الاسلامیه]][[رده:انتشارات انتشارات دارالکتب الاسلامیه]] |
محل نشر | قم، ایران |
سال نشر | ۱۴۲۷ ق، ۱۳۸۵ ش |
شابک | &bibliographicLimitQueryBuilder.biblioDocType=BF&simpleSearch.indexFieldId=221091&nliHolding=&command=I&simpleSearch.tokenized=true&classType=0&pageStatus=0&bibliographicLimitQueryBuilder.useDateRange=null&bibliographicLimitQueryBuilder.year=&documentType=&attributes.locale=fa ۹۶۴-۴۴۰-۳۵۲-۵ |
شماره ملی | م۸۵-۲۱۰۹۳ |
دربارهٔ کتاب
در معرفی این کتاب آمده است: « یکی از مهمترین منابع و جوامع حدیثی شیعه و دومین کتاب جامع از کتب اربعه است.
شیخ صدوق، این کتاب را به درخواست و سفارش استادش ابوعبدالله محمد بن حسن علوی معروف به «نُعمه» در بلخ و متأثر از سبک و روش «کتاب من لا یحضره الطبیب» زکریای رازی نوشته است تا اگر کسی به فقیه و دانشمند مسائل شرعی دسترسی نداشت با وجود این کتاب که کتابی جامع و کامل در باب مسائل و احکام شریعت اسلام است بینیاز باشد. محمد بن حسن علوی که یار شفیق شیخ صدوق بود، هم استاد وی به شمار میرفت و هم شاگردش وی کتاب من لا یحضره الفقیه را در سال (۳۷۲ق) از محضر شیخ استماع کرده و روایت نموده است.
نویسنده این کتاب را تماماً مبتنی بر اصول اربعمائة (منابع چهارصد گانۀ حدیثی که توسط شاگردان اهل بیت(ع) نوشته شده) به نگارش درآورد، بهویژه اینکه نام برخی از این کتابها را در مقدمۀ کتاب ذکر کرده و سلسلۀ اساتید و مشایخ روایت خود برای نقل احادیث کتابش را در پایان کتاب به عنوان «مشیخه» آورده است تا حذف سندهای روایات به دلیل اختصار آن، موجب بیاعتبار گشتن روایاتش نباشد.
شیخ صدوق در این کتاب، احادیث همۀ ابواب فقهی را که در نظر خودش معتبر بوده و به عنوان منبع استنباط حکم شرعی به شمار میروند، آورده است و منظورش از تألیف این کتاب به هیچ رو گردآوری یک مجموعۀ صرفاً حدیثی نبوده است؛ بلکه او با این مجموعه از احادیث، نظرات فقهی خود و مستندات روایی فتاوای خویش را تصنیف کرده است در حقیقت او این کتاب را با سبک «فقه روایی» نوشته نه «فقه استنباطی».
این کتاب تقریباً ششصد و شصت باب، از ابتدای مباحث طهارت تا حدود و دیات (البته نه با ترتیب کتب فقهی امروزی بلکه با ترتیبی که خود شیخ صدوق به آن داده است) را شامل میشود که در مجموع چیزی حدود شش هزار حدیث در بر دارد.
شیخ صدوق در این کتاب نزدیک به پانصد راوی و شیخِ روایت دارد که در سلسلۀ مشایخ وی واقع شدهاند و آنها را در «مشیخه آورده» است.
مشیخۀ کتاب به دلیل اهمیت و جایگاه والایی که در شناخت اعتبار احادیث کتاب دارد به طور مستقل چاپ شده و همواره مورد شرح و تعلیق اساتید و دانشمندان بزرگ رجال قرار گرفته است»[۱]
فهرست کتاب
دربارهٔ پدیدآورنده
آشنایی اجمالی
ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی قمی ابن بابویه مشهور به شیخ صدوق از فقیهان و محدثان بزرگ و نامدار شیعه که حدود سال ۳۰۶ هجری در قم و در پی دعای حضرت ولی عصر(ع) دیده به جهان گشود. [۲] او که دارای حافظهای نیرومند و پشتکاری بیمانند بود، در سنین کودکی نزد پدرش به فراگیری علوم دینی پرداخت. [۳] سپس برای درک محضر استادان بیشتر، سفرهای علمی خویش را آغاز کرد و نزد کسانی چون محمد بن حسن بن ولید، احمد بن علی بن ابراهیم قمی و محمد بن یحیی بن عطار اشعری به فراگیری دانش پرداخت. [۴] سرانجام خود در علم حدیث و رجال و فقه به درجه استادی رسید و در سلسله احادیث، نقادی والامقام شد. او سال ۳۵۵ هجری وارد بغداد شد و بسیاری از او بهرهمند شدند. [۵]
سرانجام پس از عمری تلاش و پژوهش، سال ۳۸۱ هجری در ۷۵ سالگی در ری از دنیا رفت و در نزدیکی مرقد حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد که هم اکنون آن محل به نام «ابن بابویه» شناخته میشود. [۶]
شیخ صدوق آثار بسیاری را نوشته است که عبارتاند از: التوحید، النبوة، اثبات الوصیه لعلّی(ع)، اثبات خلافته، اثبات النصّ علیه، اثبات النصّ علی الائمة(ع)، المعرفة فی فضل النبّی وامیرالمؤمنین والحسن والحسین(ع)، مدینه العلم، المقنع فی الفقه، العرض فی المجالس، علل الشرایع، ثواب الاعمال، عقاب الاعمال، الاوایل، الاواخر، الاوامر، المناهی، الفرق، خلق الانسان، الرساله الاوّلة فی الغیبة، الرساله الثانیه، الرساله الثالثه، الرسالة فی ارکان الاسلام، المیاه، السواک، الوضوء، فضایل الصلاة، التیمّم، الاغسال، الحیض والنفاس، نوادرالوضوء، فرایض الصلاة، فضل المساجد، مواقیت الصلاة، فقه الصلاة، الجمعه والجماعة، السهو، الصلوات سوی الخمس، نوادرالصلوة، الزکاة، الخمس، حقّ الجداد، الجزیه، فضل المعروف، فضل الصدقه، الصوم، الفطرة، الاعتکاف، جامع الحجّ، جامع علل الحج، جامع تفسیرالمنزل فی الحجّ، جامع حجج الانبیاء(ع)، جامع حجج الائمه(ع)، جامع فضل الکعبه والحرم، جامع آداب المسافر للحج، جامع فرض الحجّ والعمره، جامع فقه الحج، ادعیه الموقف، القربان، المدینة وزیارة قبرالنبی والائمه(ع)، جامع نوادرالحج، زیارت قبورالائمه(ع)، النکاح، الوصایا، الوقف، الصدقه والنحل والهبة، اسکنی والعمری، الحدود، الدیات، المعائش والمکاسب، التجارات، العتق والتدبیر والمکاتبه، القضاء والاحکام، اللقاء والسلام، صفات الشیعه، العان، الاستسقاء، المتعه، فی زیارت موسی و محمد(ع)، جامع زیاره الرضا(ع)، فی تحریم الفقّاع، الرجعه، الشعر، معانی الاخبار، السلطان، مصادقه الاخوان، فضایل جعفرالطّیار، فضایل العلویّه، الملاهی، السنة، فی عبدالمطلب و عبداللّه و ابی طالب(ع)، زیدبن علی(ع)، الفواید، الانابه، الهدایه، الضیافه، التاریخ، علامات آخرالزمان، فضل الحسن والحسین(ع)، رسالة فی شهر رمضان، جواب رسالة وردت فی شهر رمضان، کتب المصابیح که راجع به ۱۴ معصوم(ع) نوشته است، کتب زهد راجع به چهارده معصوم، اوصاف النبی(ص)، دلایل الائمه(ع) و معجزاتهم، الروضه، امتحان المجالس، غریب الحدیث، الخصایل، مختصر تفسیرالقرآن، اخبار سلمان وزهده وفضایله، اخبار ابوذر وفضایله، التقیّه، حذوالنعل بالنعل، نوادرالطبّ، جوابات المسائل الواردة علیه من واسط، الطرائف، جوابات المسائل الواردة علیه من قزوین، جوابات مسائل وردت من مصر، جوابات مسائل وردت من البصرة، جوابات مسائل وردت من الکوفه، جواب مسئلة وردت علیه من المدائن، العلل غیر مبوبّ، کتاب فیه ذکر من لقیه من اصحاب الحدیث وعن کلّ واحد منهم حدیث، ذکر مجلس الذّی جری له بین یدی رکن الدولة، ذکر مجلس آخر، ذکر مجلس ثالث، ذکر مجلس رابع، ذکر مجلس خامس، الحذاء والخفّ، الخطّاب، فضل العلم، الموالات، مسائل الوضوء، مسائل المواریث، مسائل الوقف، مسائل النکاح ثلاثة عشر کتاباً، مسائل العقیقه، مسائل الرضاع، مسائل الطلاق، ابطال الغلوّ والتقصیر، المختاربن ابی عُبَید، الناسخ والمنسوخ، جواب مسئلة نیشابور، رسالته الی ابومحمد فارسی فی شهر رمضان، رساله الثانیه الی اهل بغداد فی معنی شهر رمضان، الجمل، مصباح المصلّی، السرّ المکتوم الی الوقت المعلوم، ابطال الاختیار واثبات النص، معرفة بالرجال البرقی، مولد امیرالمؤمنین(ع)، مولد فاطمه علیهاالسلام، تفسیرالقرآن، جامع کتاب اخبار عبدالعظیم حسنی، تفسیر قصیدة فی اهل بیت(ع)، الشوری، اللباس، الخاتم[۷].[۸]
منابع
- جمعی از پژوهشگران، فرهنگنامه مؤلفان اسلامی ج۲
پانویس
- ↑ پایگاه اطلاعرسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی
- ↑ تنقیح المقال، ج ۳، ص۱۵۴.
- ↑ تاریخ قم (ناصرالشریعه)، ص۲۳۷.
- ↑ معانی الاخبار، ج ۱، ص۳۷.
- ↑ رجال (النجاشی)، ج ۲، ص۳۱۱.
- ↑ تاریخ قم (ناصرالشریعه)، ص۲۳۷.
- ↑ رجال (النجاشی)، ج ۲، ص۳۱۱.
- ↑ فرهنگنامه مؤلفان اسلامی، ج۲، ص۴۰۳-۴۰۴.