اثبات عصمت

معناشناسی عصمت

یکی از اعتقادات شیعه دربارۀ پیامبران و امامان معصوم(ع)، مصونیت آنها از هرگونه گناه ، خطا ، اشتباه و نسیان است چرا که حجت‌های الهی، هادیان بشر و پیشوایان مردمند و هادی بودن امامان به معنای لزوم اقتدای به آنها در همه امور است، از این رو ائمۀ هدی(ع) باید مصون از هر خطا، اشتباه و گناهی باشند که این همان عصمت است^[۱] و البته شیعه قائل به عصمت وحی و قرآن یعنی مصون ماندن آنها از هرگونه تحریفی نیز هست.

عصمت در دو معنا به کار رفته؛ یکی مَسَک به معنای حفظ و نگهداری و دیگری مَنَع به معنای مانع شدن. استعمال واژه عصمت در معنای حفظ و نگهداری به ویژه هنگامی که این کلمه و مشتقات آن به خداوند اسناد داده شود مورد اتفاق لغت‌نویسان معروف زبان عربی است^[۲].^[۳]

اثبات عصمت وحی

عصمت وحی به معنای مصونیت، سلامت و خطاناپذیری وحی است. مقتضای علم و قدرت و حکمت الهی و لازمۀ هدایت انسان‌ها آن است که وحی الهی بدون هیچگونه خطا و اشتباهی به دست مردم برسد.

در بیان دلیل اثبات عصمت وحی گفته شده است: همانگونه که حکمت الهی ایجاب می‌‌کند وحی الهی مستقیما به دست مردم نرسد، چراکه مردم عادی به عمق این پیام، آشنایی ندارند و موجب تضیع آن می‌‌شوند؛ به همین نحو اگر وحی الهی به طور صحیح و بدون خطا و اشتباه به دست بندگانش نرسد نقض غرض محسوب شده و با حکمت الهی مطابقت ندارد. همچنین این اشکال با علم و قدرت نامحدود خداوند هم منطبق نیست، چراکه اگر خداوند نداند پیام خود را از چه راهی و توسط چه کسانی برای مردم بفرستد، با علم او منافات دارد^[۴].

اثبات عصمت قرآن

عصمت در اصطلاح قرآنی به معنای عدم راهیابی باطل، کژی و تحریف در ساحت مقدس این کلام است. عصمت قرآن، دلایل متعددی دارد مانند اینکه گفته شده است:

هدف از ارسال وحی، هدایت مردم به سوی سعادت است.
این هدف، آنگاه تأمین می‌شود که وحی نیالوده به هر کژی در اختیار انسان‌ها قرار گرفته و برای آنها تبیین شود؛ و گرنه نقض غرض لازم می‌آید.
نقض غرض از خدای حکیم محال است؛ پس: خداوند وحی را از آغاز تا سر حد وصول و تبیین، از هر کژی و ناراستی، مصون و معصوم می‌دارد^[۵].

اثبات عصمت پیامبر خاتم

عصمت پیامبر به این معناست که ایشان از هر گناه و خطا و اشتباهی معصوم و مصون هستند. عصمت پیامبران از طریق ادله عقلی و نقلی قابل اثبات است. ادله عقلی مانند اینکه غرض اصلی بعثت پیامبران ابلاغ احکام الهی به مردم است و اگر پیامبران نسبت به ابلاغ چنین احکامی عصمت نداشته باشند با غرض اصلی بعثت یعنی ابلاغ احکام منافات دارد. همچنین یکی از هدف‌های اصلی ارسال پیامبران، تربیت و تزکیه مردم است، این هدف به صورت کامل محقق نمی‌شود مگر آنکه پیامبر، از لحاظ تربیت و عمل سرمشق و الگوی مؤمنین باشد و الگو شدن زمانی است که پیامبر از هر گونه گناه و خطایی معصوم باشد. در زمنیه عصمت پیامبران آیات و روایات و ادله عقلی دیگری نیز وجود دارد^[۶].

اثبات عصمت امام

امام شخصی است که هم از انجام خطا و هم از ارتکاب گناه منزه باشد، زیرا انجام شایسته وظایفی که بر عهده امام است، بدون عصمت از خطا و گناه ممکن نیست. برای اثبات عصمت امام و لزوم آن ادله فراوانی اعم از عقلی و نقلی اقامه شده است مانند دلیل تسلسل که براساس آن، علت احتیاج مردم به امام، جلوگیری از ظلم ظالم و معصیت فاسق است، حال اگر صدور ظلم و معصیت از امام امکان داشته باشد، برای جلوگیری از آن، به امام دیگری نیاز خواهد بود و اگر همین گونه پیش برویم، تسلسل محال لازم می‌آید و یا دلیل حفظ دین که می‌گوید امام حافظ شریعت است، حافظ شریعت باید معصوم باشد، پس امام باید معصوم باشد زیرا اگر حافظ شریعت معصوم نباشد و دچار اشتباه باشد، لازم می‌آید کم‌کم محتوای شریعت دچار انحراف و تحریف گردد و از دلایل نقلی می‌توان به آیه ابتلا؛ آیه تطهیر؛ آیه اولی الامر؛ آیه صادقین و روایاتی همچون حدیث ثقلین؛ حدیث سفینه نوح اشاره کرد^[۷]