تفسیر احکام القرآن - ابن العربی (کتاب)
| تفسیر احکام القرآن | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | ابوبكر محمد بن عبدالله اشبيلى معروف به ابن العربی |
| ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات دار الجيل|انتشارات انتشارات دار الجيل]][[رده:انتشارات انتشارات دار الجيل]] |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۰۸ ق، ۱۳۶۷ش، ۱۹۸۸م ش |
تفسیر احکام القرآن کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل ابعاد مختلف آیات قرآن می‌باشد. این کتاب اثر ابوبكر محمد بن عبدالله اشبيلى معروف به ابن العربی است و انتشارات دار الجيل انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
تفسیر احکام القرآن از قاضی ابوبکر محمد بن عبدالله بن محمد معافری اشبیلی معروف به ابن العربی است که مالکی مذھب می‌باشد. نویسندگان، صاحب "احکام القرآن" را با عنوان "ابن‌العربی" (با الف و لام) می‌آورند تا با "ابن عربی" صاحب فتوحات مکیه اشتباه نشود، در صورتی که غربی‌ها چنین نکرده‌اند.
قاضی ابوبکر ابن العربی در سال ۴۶۸ق در اندلس چشم به جهان گشود و برای کسب علم، علاوه بر اندلس به بغداد، دمشق، مصر، بیت‌المقدس و مکه سفر کرد و از اساتید بزرگ و سرشناس، بهره‌ها گرفت و سرآمد علمای عصر و از حافظان بزرگ زمان خویش گردید و سالیان متوالی بر کرسی تدریس نشست و شاگردان فراوانی را تربیت کرد. او عالمی خوش سخن و نیکو شمایل و ثروتمند و پر طرفدار بود و مدتی هم بر کرسی قضاوت نشست و حسن تدبیر فراوانی از خود نشان داد ولی پس از کناره‌گیری از آن، به تألیف و نشر علم مشغول شد و در حدیث، فقه، اصول، علوم قرآنی، ادب، نحو و تاریخ آثاری را عرضه نمود و سرانجام در سال ۵۴۳ق در شهر فاس چشم از جهان فروبست.
آثار مکتوب او را تا ۲۵ اثر برشمرده‌اند که مهم‌ترین آنها "احکام القرآن" است. بزرگ‌ترین ویژگی این اثر، بررسی و دقت تفسیری آن در آیات الاحکام و مسائل فقهی است. مؤلف در هر سوره به دنبال آیات الاحکام آن سوره است تا با دقت اجتهادی به تبیین و توضیح آنها بپردازد. این تفسیر در نزد پیروان مذهب مالکی به عنوان مرجعی مهم تلقی می‌شود؛ زیرا مؤلف آن مالکی مذهب و مدافع سرسخت آن است و در مواری علاوه بر ذکر آراء فقهی مالک بن انس، نظرات ائمه فقهی دیگر را نیز نقل می‌کند و به نقد آنها میپردازد. و در مواردی هم با تندی با آنها برخورد می‌کند. این تفسیر فقهی، نکات نحوی و لغوی را نیز به درستی و کنجکاوی بررسی می‌کند و نکته‌های قابل توجهی را یادآور می‌شود.
او در معنای ﴿إِلَى﴾ سوره مائده آیه وضو می‌گوید: کسانی که گفته‌اند: ﴿إِلَى﴾ به معنای "مع" است صحیح نیست، چون دلیلی بر چنین معنایی نداریم و اصل، آن است که هر حرفی معنی اصلی خود را داشته باشد نه این که در معنای دیگری به کار رود. حروف، تنها معانی افعال را تغییر می‌دهند و در واقع تأویل و تغییر، مربوط به معانی افعال است نه حروف. بنابراین معنی آیه ﴿فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ﴾[۲] و در آیه ﴿وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِكُمْ﴾[۳] نیز، ﴿إِلَى أَمْوَالِكُمْ﴾ یعنی مُضافةً إلی اَموالِکُم، "اموال یتیمان را با اموال خود نخورید". بنابراین در وضو علاوه بر شستن دست، باید آرنج‌ها را نیز شست. از دیگر ویژگی‌های این تفسیر، دوری جستن آن از روایات اسرائیلیات و نقد آنها است.
عمده امتیاز این تفسیر، دسته‌بندی دقیق آیات الاحکام و نتیجه‌گیری مرتب و منظم از استخراج احکام آنها است. او در ضمن تفسیر آیات مربوط به احکام، روایات و احادیث مربوط به آنها را نیز در ذیل هر آیه نقل می‌کند و در دلالت و یا عدم دلالت آنها، به دقت تمام سخن به میان می‌آورد. او در آغاز هر سوره تعداد آیات الاحکام آن سوره را یادآور می‌شود؛ مثلاً در آغاز سوره بقره می‌نویسد که تعداد آیات الاحکام این سوره نود آیه است.
این تفسیر، اثر مفیدی برای فقه‌پژوهان به حساب می‌آید. مؤلف گاهی ضمن تفسیر آیه، به بیان فروعات فقهی نیز میپردازد و نکته‌های لطیفی را ارائه می‌دهد و گاهی نیز در بیان مقصود آیه به نقل اقوال گوناگون میپردازد و ذهن خواننده را به تحقیق و کنجکاوی بیشتر وامی‌دارد. به عنوان نمونه در تفسیر آیه ﴿حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى﴾[۴] می‌نویسد: در معنای وسطی احتمالاتی است و بعد از بیان احتمالات معنای لغوی، به بیان مصداق آن میپردازد و می‌گوید: علماء در این باره اقوال گوناگون دارند:
- این که مراد از آن نماز ظهر است.
- این که نماز عصر است.
- این که نماز مغرب است.
- این که نماز عشاء است.
- اینکه نماز صبح است.
- این که نماز جمعه است.
- این که نمازی غیر معین است. و هر کدام از اینها مستند به دلیلی است و سرانجام قول هفتم را بر میگزیند. ولی مصحّح این تفسیر در پانوشت آن می‌نویسد: "هذا قول مردود ليس بشيء مع صحة الأحاديث في كونها العصر"؛ یعنی سخن ایشان مردود است و با بودن احادیث صحیحی که «وُسطی» را نماز عصر می‌داند قابل اعتنا نیست. نگارنده این سطور نیز معتقد است که مراد از ﴿ الصَّلَاةِ الْوُسْطَى﴾ نماز عصر است. محمد بن جریر طبری در این باره، ۶۳ روایت در تفسیرش آورده که بعضی از آن روایات از امام علی(ع) است که از قول پیامبر(ص) نقل کرده است: « شَغَلُونَا عَنِ الصَّلَاةِ الْوُسْطَى صَلَاةِ الْعَصْرِ مَلَأَ اللَّهُ بُيُوتَهُمْ نَاراً »، یعنی در جنگ احزاب، دشمنان مانع برگزاری نماز وسطی که عصر باشد، شدند، خداوند گورها و خانه‌هایشان را پر از آتش گرداند[۵].[۶]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
ابوبکر محمد بن عبدالله بن محمد معافری اشبیلی معروف به «ابن العربی» (متولد ۴۶۸ق، اندلس و متوفای ۵۴۳)، فقيه مالكى و محدث نام‌دار، تحصیلات خود را در محضر اساتیدی همچون: ابوبكر طرطوشى، مكى بن عبدالسلام رميلى، ابوالفتح مقدسى، ابوبكر شاشی و خطیب تبریزی به اتمام رساند. او چندین جلد کتاب به رشته تحریر درآورده است. «العواصم من القواصم»، «عارضة الاحودی»، «الامد الاقصى فى شرح الاسماء الحسنى» و «تفسیر احکام القرآن ابن العربی» برخی از این آثار است[۷]
پانویس
- ↑ کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ «ای مؤمنان! چون برای نماز برخاستید چهره و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید» سوره مائده، آیه ۶.
- ↑ «و دارایی‌های آنان را با افزودن به دارایی‌های خود نخورید» سوره نساء، آیه ۲.
- ↑ «بر نمازها به ویژه نماز میانه پایبند باشید و برای خداوند فروتنانه (به نماز و دعا) بایستید» سوره بقره، آیه ۲۳۸.
- ↑ احکام القرآن، ابن‌العربی، تحقیق عبدالرزاق مهدی، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۲۵ق.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر ابی السعود»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۴، ص:۱۵۰۶