آیةالكرسی در معارف و سیره رضوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آیةالكرسی است. آیةالكرسی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیةالكرسی در تفسیر و علوم قرآنی - آیةالكرسی در فقه اسلامی - آیةالكرسی در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

آیه ۲۵۵ سوره بقره معروف به آیة الکرسی عبارت است از: ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ﴾.

نام‌گذاری

این آیه را بدین جهت آیة الکرسی می‌گویند که در آن کلمه کرسی، به کار رفته است. تعبیر آیة الکرسی در روایات متعدد، تنها به همین آیه اطلاق می‌گردد. برخی روایات نیز تصریح دارند که آیة الکرسی فقط پنجاه کلمه است، علاوه بر آن، تعبیر به آیه در مورد آن (آیة‌الکرسی)، که به صورت مفرد و نه جمع آمده، نیز از دیگر شواهد این مطلب است. بسیاری از مفسران نیز آیة‌الکرسی را محدود به همین آیه دانسته‌اند. طبق روایات با عظمت‌ترین آیه قرآن و دارای مقامی متعالی در قرآن است.

برخی روایات نیز تصریح نموده‌اند که سید قرآن، سوره بقره است و سید سوره بقره نیز آیة الکرسی است. طبق سخن رسول خدا (ص)، آیة الکرسی از گنجی در زیر عرش عطا شده و قبل از ایشان هم به هیچ پیامبری داده نشده است. بر اساس روایات، قرائت این آیه، آثار بسیاری به همراه دارد. به عنوان مثال، سختی‌های دنیا و آخرت را دفع می‌کند و اگر بعد از هر نماز قرائت شود، موجب دخول بهشت و قبولی نماز است و قرائت آن در حال سجده، موجب ایمنی از آتش جهنم خواهد بود.

تفسیر آیه

بر پایه تفسیری که امام رضا (ع) از این آیه کرده‌اند، این آیه علاوه بر اثبات اصل مهم توحید، اوصاف متعددی برای خداوند برشمرده است. خداوند دارای حیات حقیقی است که مرگ هرگز بر آن عارض نمی‌گردد. حیات خداوند عین ذات اوست و از دیگران هم به او افاضه نشده است. چون خداوند متعال هر چیزی را به وجود آورده است، پس او نسبت به هر چیزی قیام کامل و مطلق دارد؛ قیامی که با سستی و خلل آمیخته نیست. به همین علت او را قیوم گویند. نه تنها چرت، که عامل ضعف است، بر خدا مسلط نمی‌شود و قیومیت او را از کار نمی‌اندازد، بلکه عامل قوی‌تر از آن هم که خواب است بر او مسلط نمی‌گردد و قیومیت او را خدشه‌دار نمی‌کند. خداوند به آنچه اکنون وجود دارد و یا بعداً رخ می‌دهد، علم دارد. هیچ کس نمی‌تواند بر چیزی از علم خداوند اطلاع پیدا کند مگر آنچه خودش بخواهد. کرسی یعنی احاطه مقام سلطنت الهی و مقام ربوبی که هر چه در آسمان‌ها و زمین است، به واسطه آن برپا شده است. این موضوع مستلزم مالکیت، تدبیر و علم الهی بر آسمان‌ها و زمین است. ضمناً حفظ آنچه در آسمان‌ها و زمین است بر خداوند سنگین و سخت نیست. عبارت ﴿وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ﴾ نیز حاکی از آن است که علو مرتبه خداوند مانع از آن می‌شود که مخلوقات به خداوند دست یابند و موجب رسوخ ضعف و سستی در او شوند. عظمت او نیز موجب می‌شود تا کثرت موجودات او را به زحمت نیندازد و بزرگی آسمان‌ها و زمین نیز خارج از طاقت و تحمل او نباشد.

آیة الکرسی از نگاه امام رضا (ع)

نگاهی به جایگاه و نقش آیة الکرسی در سخنان امام رضا (ع) نشان می‌دهد، آیة الکرسی در نزد ایشان جایگاه بالا و اثربخشیِ فراوانی دارد. نکته قابل توجه در اینجا آن است که اگر چه اصل خواندن قرآن فضیلت دارد و عبادت نیز محسوب می‌شود، قرائت آیات و سوره‌هایی مانند آیة الکرسی سفارش شده که به رغم حجم کم، مشتمل بر معارف بسیار مهم توحیدی است و موجب انتقال این مفاهیم به انسان می‌شود و در آموزش، تصحیح و تثبیت اعتقادات درست به او کمک می‌کند. امام رضا (ع) قرائت این آیه را در اوقات و حالات مختلف مانند هنگام خواب، موقع تجارت و برای حفظ اموال و همچنین برای جلوگیری و یا رهایی از آسیب‌های مختلفی مانند چشم زخم، حیوانات گزنده و رهایی از هر درد و ترسی توصیه کرده است. این بدان معناست که حل مشکلات در شئون مختلف زندگی تنها با استمداد از خداوند و یاد او میسّر است. در ضمن، همه این موارد گوشه‌ای از سبک زندگی اسلامی از نگاه امام رضا (ع) را نیز نشان می‌دهد که مبتنی بر توحید اصیل است

ابراهیم بن مهزم که یکی از راویان حدیث از امام رضا (ع) است می‌گوید: «آن جناب فرمودند: هر کس «آیة الکرسی» را هنگام خواب بخواند، از بیماری فلج محفوظ و هر کس بعد از نماز، آن را بخواند، از هر گزندی مهلک، مصون خواهد ماند». وی در ادامه داستانی را بدین مضمون به نقل از امام رضا (ع) بیان می‌کند: «دو برادر خدمت رسول اکرم (ص) رسیدند و عرض کردند: یا رسول الله (ص)! ما برای تجارت به شام می‌رویم. اینک چیزی به ما تعلیم دهید تا آن را بخوانیم. پیامبر (ص) فرمودند: "هرگاه در منزلی فرود آمدید و نماز عشاء را خواندید، به هنگام خواب، در بستر خود «آیة الکرسی» را بخوانید که از هر چیزی محفوظ خواهید ماند و گزندی به شما نخواهد رسید". آنها به راه افتادند و گروهی از دزدان آن دو را تعقیب کردند تا به منزلی رسیدند. سارقی برای سرکشی از اوضاع و احوال به نزدیک آنها فرستاده شد؛ اما او متوجه دیواری دور اقامتگاه آن دو برادر شد و اثری از آن دو برادر ندید. برگشت و قضیه را برای سرکرده دزدان تعریف کرد. راهزنان خود برای اطمینان از سخنان آن مرد به نزد دو برادر آمدند و همان دیوار را دیدند. روز بعد، هنگامی‌که دو برادر عازم ادامه سفر می‌شدند، ارباب دزدان خود را به آنها رساند و پرسید: دیشب کجا بودید؟ گفتند: در همین مکان. ارباب دزدان گفت: ما شما را تعقیب کردیم و چون به نزد شما آمدیم دیواری بلند دیدیم و اثری از شما نبود. راستش را بگویید چه قضیه‌ای در میان است. یکی از دو برادر گفت: ما قبل از سفر به نزد رسول الله (ص) رفتیم و از ایشان تقاضا کردیم که چیزی به ما تعلیم دهد تا در راه محفوظ بمانیم. ایشان ما را به خواندن «آیة الکرسی» تشویق نمودند. ما به دستور ایشان عمل کردیم. ارباب دزدان گفت: بروید که به خدا سوگند هیچ گزندی به شما نخواهد رسید

منابع

1. بنچناری، محمد کاظمی، مقاله «آیةالكرسی»، دانشنامه امام رضا ج۱
2. محمدی، حسین، رضانامه