ابراهیم بن ابی‌بلاد در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابراهیم بن ابی‌بلاد است. ابراهیم بن ابی‌بلاد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابراهیم بن ابی‌بلاد در تراجم و رجال - ابراهیم بن ابی‌بلاد در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط نداردنسب
ابویحیی ابراهیم فرزند ابی‌بلاد یحیی بن سلیم یا سلیمان، از موالی بنی‌عبدالله بن غطفان بود[۱]. ابی‌بلاد را با کنیه‌های «ابوالحسن» و «ابواسماعیل» نیز معرفی کرده‌اند، گرچه برخی، چنان‌که مامقانی آورده، به اشتباه ابواسماعیل را کنیه ابراهیم ذکر کرده‌اند[۲]. ابراهیم ادیب، قاری و مورد اعتماد رجال شیعه[۳] و از دیار کوفه بود[۴]. بر اساس اخبار رجالی، ابراهیم عمری دراز کرده و به حکم جایگاه والایی که داشت، امام رضا (ع) نامهای برای او نوشته و در آن وی را ستوده است[۵]. وی دو پسر به نامهای «محمد» و «یحیی» داشت که هم از او و هم از دیگران روایات زیادی نقل کرده‌اند[۶][۷]
اساتید و معاصر بودن با سه امام
از جزئیات زندگی ابراهیم مطالب زیادی در منابع دیده نمی‌شود، اما دسته‌ای از افراد به عنوان اساتید وی دانسته شده‌اند؛ کسانی چون عمر بن یزید[۸]، معاویة بن عمار[۹]، سدیر صیرفی[۱۰]، سعد اسکاف[۱۱] و پدرش[۱۲]. وی در دوران زندگی طولانی خود، سه تن از امامان شیعه؛ امام صادق (ع)، امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) را درک و از آنان روایت نقل کرده است[۱۳]، همان طور که با واسطه احادیثی از پیامبر (ص) نیز نقل کرده است[۱۴]. از دسته‌ای از داده‌ها استفاده می‌شود که با پیشوایان پیش گفته، حشر و نشری ویژه داشته، چنان که در مسجد الحرام پشت سر امام رضا (ع) نماز گزارده[۱۵] و در مقولات سیاسی عقیدتی با آن حضرت به گفت‌و‌گو نشسته است[۱۶].
از ابراهیم افراد زیادی حدیث نقل کرده‌اند؛ از جمله حسین بن سعید اهوازی، علی بن اسباط، محمد بن اسماعیل، موسی بن قاسم، یحیی بن مبارک، جعفر بن محمد، احمد بن محمد و پسرانش محمد و یحیی[۱۷].
در گزارشی آمده اسحاق بن عمر، هنگام وفات به او وصیت کرده بود تا کنیزان آوازه‌خوان او را بفروشد و مبالغ حاصل از آن را نزد امام کاظم (ع) ببرد. وی چنین کرد و کنیزان او را به قیمت سیصد درهم فروخت و وجه آن را نزد امام برد، اما آن حضرت وقتی متوجه چگونگی حصول آن وجه شد، آن را حرام دانست و نپذیرفت[۱۸]. با توجه به این روایت و روایات مشابه، به وثاقت او نزد مردم و نیز رابطه نزدیک او با امام و اصحاب و وکیلان ایشان می‌توان پی برد[۱۹][۲۰]
موضوع روایات منقول از ابراهیم
روایات او در کتب معتبر شیعه نقل شده است. این روایات موضوعات مختلفی را شامل می‌شود؛ از جمله فضیلت دعا برای دیگران[۲۱]، فضیلت روز جمعه[۲۲]، فضیلت صلوات[۲۳]، مقرر بودن رزق و روزی بندگان نزد خداوند[۲۴]، روایات اخلاقی[۲۵] و روایات بسیار فقهی. دسته اخیر در منابع فقهی شیعه مورد استفاده فراوان قرار گرفته است؛ از جمله در جواز بیع ام‌ولد[۲۶]، وجوب طواف نساء[۲۷]، احکام حج[۲۸]، احکام نماز[۲۹]، عدم جواز خرید و فروش آلات موسیقی[۳۰]. وی یک «اصل» از خود به جا گذارده[۳۱] که منابع فقهی به آن استناد کرده‌اند[۳۲]. با این همه اطلاعات در خوری از وی در منابع تاریخی دیده نمی‌شود[۳۳][۳۴]
ابراهیم بن أبی‌البلاد در راویان امام رضا در مسند الرضا
او یکی از صاحبان اصول می‌باشد، نام او در جاهای متعددی در مسند الرضا(ع) آمده است و چند حدیث از آن حضرت نقل کرده است، علمای رجال در کتب خود مختصری از حالات او را ذکر کرده‌اند و از روایتی معلوم می‌گردد که او از خواص امام رضا(ع) بوده است و ما اکنون سخنان علمای رجال را درباره او ذکر می‌کنیم.
شیخ طوسی در الفهرست خود گوید: ابراهیم بن ابی البلاد از صاحبان اصول است و بُعد طریق خود را به او نقل می‌کند و شیخ نجاشی گفته: ابراهیم بن ابی البلاد نام پدرش «یحیی» و یا «سلیمان» می‌باشد و او از موالیان است او مردی ادیب بود و از قاریان به شمار می‌رفت، در حدیث ثقه و مورد اعتماد است، و پدرش ابوالبلاد نابینا بود و از روات اشعار به شمار می‌رفت.
علامه حلی در «خلاصه» او را جزء ثقات آورده و گفته ابراهیم عمری دراز داشت و حضرت رضا(ع) نامهای برای وی نوشت و او را ستود، از تاریخ تولد و وفات او در کتب رجال ذکری به میان نیامده است. در کتاب منهج المقال گوید: او امام جواد(ع) را نیز درک کرده.[۳۵]
منابع
پانویس
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۲؛ خلاصة الأقوال، ص۴۸.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱، ص۱۰- ۱۱.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۲۰؛ نقد الرجال، ج۱، ص۵۰.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۵۸.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۲۰؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۰۲.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۲۰.
- ↑ اخلاقی، معصومه، مقاله «ابراهیم بن ابی‌بلاد»، دانشنامه امام رضا ص۳۲۷؛ محمدی، حسین، رضانامه ص۳۷.
- ↑ الاستبصار، ج۴، ص۱۲.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۳۶۲.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۹۵.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۲۷۸.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۴۰.
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۴۸.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۸ ص۲۱۶.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۱۳۷؛ مسند الإمام الرضا (ع)، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۶۱.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۱۱.
- ↑ الکافی، ج۵، ص۱۲۰.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۳۹۵؛ ج۴، ص۱۹۴.
- ↑ اخلاقی، معصومه، مقاله «ابراهیم بن ابی‌بلاد»، دانشنامه امام رضا ص۳۲۷.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۶۵.
- ↑ الکافی، ج۳، ص۴۱۵.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۴۰۷.
- ↑ الکافی، ج۵، ص۸۰.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۶۴۱.
- ↑ نزهة الناظر، سعید حلی، ص۸۱-۸۲.
- ↑ منتهی المطلب، ج۲، ص۸۷۹.
- ↑ روضة المتقین، ج۵، ص۸۰-۸۱؛ إیضاح الفوائد، ج۲، ص۱۵۰.
- ↑ مدارک الأحکام، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۱۲، ص۱۴۰؛ المکاسب المحرمة، خمینی، ج۱، ص۲۰۹.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۴۳؛ تنقیح المقال، ج۱، ص۱۱.
- ↑ مجمع الفائدة و البرهان، ج۳، ص۲۹؛ مسالک الأفهام، شهید ثانی، ج۱۱، ص۴۶۶.
- ↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میر داماد استر آبادی، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت لا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۹۰ق؛ إیضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد، محمد بن حسن حلی معروف به فخرالمحققین (۷۷۱ق)، تحقیق: سید حسین موسوی کرمانی - علی پناه اشتهاردی - عبدالرحیم بروجردی، قم، المطبعة العلمیة، اول، ۱۳۸۸ق؛ تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علی لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۴ق؛ تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمد حسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت الا لإحیاء التراث، اول، ۱۴۲۴ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، قم، مکتبة الداوری، ۱۳۹۸ق؛ روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمدتقی بن مقصودعلی مجلسی (۱۰۷۰ق)، تحقیق: حسین موسوی کرمانی - علی پناه اشتهاردی، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، اول، ۱۳۸۹ق، الفهرست، محماد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، مجمع الفائدة و البرهان، احمد بن محمد معروف به مقدس اردبیلی (۹۹۳ق)، تصحیح و تعلیق: مجتبی عراقی - علی پناه اشتهاردی - حسین یزدی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق؛ مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام، سید محمد بن علی موسوی عاملی (۱۰۰۹ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت لا لإحیاء التراث، بیروت، اول، ۱۴۱۰ق؛ مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، زین الدین بن علی عاملی معروف به شهید ثانی (۹۶۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، اول، ۱۴۱۳ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مسند الإمام الرضا عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق، المکاسب المحرمة، سیدروح الله بن مصطفی مصطفوی خمینی (۱۴۰۹ق)، تحقیق: مجتبی تهرانی، قم، اسماعیلیان، سوم، ۱۴۱۰ق؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: بخش فقه مجمع پژوهش‌های اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، اول، ۱۴۲۳ق؛ نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، یحیی بن سعید حلی (۶۸۹ق)، تحقیق: سید احمد حسینی اشکوری - نورالدین واعظی، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۶ق، نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق.
- ↑ اخلاقی، معصومه، مقاله «ابراهیم بن ابی‌بلاد»، دانشنامه امام رضا ص۳۲۷.
- ↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۱۶.