اسلام در معارف دعا و زیارات

اسلام در لغت به معنای گردن نهادن، مسلمان شدن، سلامت داشتن نفس و مال، و گفتن «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ»، «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ...» است^[۱].

مقدمه

در برخی از آموزه‌های دینی، اسلام به معنای تسلیم شدن ظاهری است؛ زیرا بر زبان راندن شهادتین، موجب برخورداری فرد از امنیت جامعه اسلامی است. امام سجاد (ع) می‌فرماید: «فَإِنَّ قَوْماً آمَنُوا بِأَلْسِنَتِهِمْ‏ لِيَحْقِنُوا بِهِ دِمَاءَهُمْ فَأَدْرَكُوا مَا أَمَّلُوا»^[۲]؛ «عده‌ای از مردم، به زبان ایمان آوردند تا بدان وسیله خون خود را حفظ کنند و بدین مقصود هم رسیدند». امام محمد تقی (ع)، در تبیین درجات تکامل معنوی، اسلام را نقطه آغازین صعود اعتقادی خوانده و فرموده است: «الْإِيمَانُ فَوْقَ‏ الْإِسْلَامِ‏ بِدَرَجَةٍ...»^[۳].

اسلام در قرآن به سه معنای: تسلیم باطنی^[۴]؛ شریعت رسول اعظم (ص)^[۵]؛ و فرمانبری از خدای یگانه^[۶] آمده است.

واژه اسلام پنج بار در صحیفه سجادیه آمده است، به شرح زیر:

در دعای ششم، امام (ع) از خداوند عزیز توفیق انجام اعمال نیکو... امر به معروف و نهی از منکر و مراقبت از اسلام را درخواست کرده و فرموده است: «بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را در این روز و این شب و هر روز به انجام دادن کارهای نیک و دوری از کارهای ناپسند توفیق ده و به شکر نعمت‌ها و پیروی از سنت‌ها و دوری از بدعت‌ها و امر به معروف و نهی از منکر و پاسداشت اسلام نکوهش باطل و خوار داشت آن، توفیق ده»^[۷]. بر اساس این بخش از دعا، رویکرد به نیکی و اعراض از امور ناپسند، منتج ساز به قدردانی از نعمت‌ها و اهتمام به امر به معروف و نهی از منکر می‌شود که زمینه‌ساز حفاظت از اسلام است و حاصل آن بی‌مقدار شدن باطل و رخت بربستن آن از جامعه خواهد بود.
در دعا برای مرزداران آمده است: «بار خدایا! بدین نیایش، بلاد مسلمانان نیرومند گردان و شهرهاشان استوار. اموالشان را فزونی ده و چنان کن که از نبرد با دشمن فراغت جویند و روی به پرستش تو نهند و به جای پیکار با دشمن با تو خلوت کنند، تا مردم سراسر زمین کسی جز تو نپرستد و در برابر کسی جز تو بر خاک نسایند»^[۸]. نکته قابل تأمل این فراز از دعا، ضرورت نیرومندی جامعه اسلامی و برخوردار بودن از توان مادی و معنوی کافی است، که نتیجه آن عدم نفوذ دشمن در جامعه، وجود امنیت کافی برای عبادت و رویکرد به یکتاپرستی خواهد بود.
در همین دعا، امام (ع) به کسانی می‌پردازد که هرچند توان جانی یا مالی جهاد با دشمنان اسلام ندارند، اما صادقانه دوستدار پیکار با دشمنان و مشرکان هستند و به سرنوشت اسلام و مسلمانان اهمیت می‌دهند؛ لذا امام آنها را دعا کرده و برایشان پاداش مجاهدان و قرار گرفتن در فهرست شهیدان را طلب می‌کند^[۹].
در نیایش چهل‌ و ‌سوم (خطاب به ماه نو) می‌فرماید: «هِلَالَ‏ أَمْنٍ‏ وَ إِيمَانٍ‏ وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسَانٍ وَ سَلَامَةٍ وَ إِسْلَامٍ»: «از خداوند می‌خواهم که بر محمد و خاندانش درود بفرستد... و تو را هلال ایمنی و ایمان و نعمت و احسان و سلامت و اسلام گرداند». در این عبارت، امام سجاد (ع)، امنیت، ایمان، برخورداری از نعمت، نیکوکاری نسبت به دیگران، و برخورداری از سلامت جسم و روح را از خداوند درخواست کرده است که نشان‌دهنده این حقیقت است که اسلام، از اجزایی نظام‌مند و هماهنگ برخوردار است.
در نیایش چهل‌ و ‌چهارم، ماه رمضان را ماه اسلام، پاکیزگی و قیام معرفی می‌کند. «حمد و سپاس خداوندی را که یکی از آن راه‌ها که در برابر ما گشوده است ماه خود، ماه رمضان، است؛ ماه صیام و ماه اسلام، ماه پاکیزگی از آلودگی‌ها، ماه رهایی از گناهان، ماه نماز، ماهی که در آن قرآن نازل شده، قرآنی که راهنمای مردم و نشانه آشکار هدایت و تمیزدهنده حق از باطل است».

در پاره‌ای از عبارات صحیفه سجادیه به برخی از امتیازات و فواید ماه رمضان اشاره شده است. روزه‌داری، نزول قرآن و شب قدر از امتیازات این ماه است و وارستن جسم از آفات و پلیدی‌ها، پرواز روح به بلندای ملکوت و باز شدن چشم بصیرت به واقعیت‌های باطنی عالم از فواید آن است^[۱۰].^[۱۱]

منابع

شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «اسلام»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ لغت‌نامه دهخدا، مدخل اسلام.
↑ مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه.
↑ «ایمان یک درجه برتر از اسلام است»کافی، ج۲، ص۳.
↑ ﴿قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُ قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ «بگو آیا جز خداوند آفریننده آسمان‌ها و زمین را سرور گزینم و اوست که (روزی) می‌خوراند و به او نمی‌خورانند؟ بگو فرمان یافته‌ام که نخستین کس باشم که تسلیم (خداوند) می‌شود و (به من گفته‌اند) هرگز از مشرکان مباش!» سوره انعام، آیه ۱۴؛ ﴿لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ﴾ «که او را شریکی نیست و به این فرمان یافته‌ام و من نخستین مسلمانم» سوره انعام، آیه ۱۶۳.
↑ ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.
↑ ﴿وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ﴾ «و پیش از آنکه عذاب به شما دررسد و دیگر یاری نیابید به سوی پروردگارتان باز گردید و در برابر (فرمان) او گردن نهید» سوره زمر، آیه ۵۴؛ ﴿وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا﴾ «و بهدین‌تر از آن کس که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهد در حالی که نکوکار باشد و از آیین ابراهیم درست‌آیین پیروی کند، کیست؟ و خداوند، ابراهیم را دوست (خود) گرفت» سوره نساء، آیه ۱۲۵.
↑ نیایش ششم.
↑ نیایش بیست و هفتم.
↑ نیایش بیست و هفتم.
↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵، تهران انتشارات سروش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ کافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، اسلامیه؛ لغت‌نامه، علی اکبر دهخدا، ۱۳۶۷، تهران، نشر دانشگاه تهران؛ مفاتیح الجنان، عباس قمی، ۱۳۷۴، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «اسلام»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۵۲.

[1] لغت‌نامه دهخدا، مدخل اسلام.

[2] مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه.

[3] «ایمان یک درجه برتر از اسلام است»کافی، ج۲، ص۳.

[4] ﴿قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُ قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ «بگو آیا جز خداوند آفریننده آسمان‌ها و زمین را سرور گزینم و اوست که (روزی) می‌خوراند و به او نمی‌خورانند؟ بگو فرمان یافته‌ام که نخستین کس باشم که تسلیم (خداوند) می‌شود و (به من گفته‌اند) هرگز از مشرکان مباش!» سوره انعام، آیه ۱۴؛ ﴿لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ﴾ «که او را شریکی نیست و به این فرمان یافته‌ام و من نخستین مسلمانم» سوره انعام، آیه ۱۶۳.

[5] ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.

[6] ﴿وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ﴾ «و پیش از آنکه عذاب به شما دررسد و دیگر یاری نیابید به سوی پروردگارتان باز گردید و در برابر (فرمان) او گردن نهید» سوره زمر، آیه ۵۴؛ ﴿وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا﴾ «و بهدین‌تر از آن کس که روی (دل) خویش به (سوی) خداوند نهد در حالی که نکوکار باشد و از آیین ابراهیم درست‌آیین پیروی کند، کیست؟ و خداوند، ابراهیم را دوست (خود) گرفت» سوره نساء، آیه ۱۲۵.

[7] نیایش ششم.

[8] نیایش بیست و هفتم.

[9] نیایش بیست و هفتم.

[10] الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵، تهران انتشارات سروش؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ کافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، اسلامیه؛ لغت‌نامه، علی اکبر دهخدا، ۱۳۶۷، تهران، نشر دانشگاه تهران؛ مفاتیح الجنان، عباس قمی، ۱۳۷۴، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

[11] شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «اسلام»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص۵۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]