اسماعیل بن عباد قصری در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسماعیل بن عباد قصری است. اسماعیل بن عباد قصری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اسماعیل بن عباد قصری در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

اسماعیل بن عباد، در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از الکافی ذکر گردیده است؛ برای نمونه:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَهْلٍ وَ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبَّادٍ جَمِيعاً يَرْفَعَانِهِ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِS قَالَ: مَا كَانَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ مُؤْمِنٌ إِلَّا فَقِيراً وَ لَا كَافِرٌ إِلَّا غَنِيّاً حَتَّى جَاءَ إِبْرَاهِيمُS فَقَالَ- رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا فَصَيَّرَ اللَّهُ فِي هَؤُلَاءِ أَمْوَالًا وَ حَاجَةً وَ فِي هَؤُلَاءِ أَمْوَالًا وَ حَاجَةً».

شرح حال راوی

مراد از راوی اسماعیل بن عباد القصری است که در کتاب‌های رجالی متقدم از وی یاد نشده است و تنها برقی و شیخ طوسی او را از اصحاب امام رضاS شمردند ، بدان جهت گزارشی از حال وی در کتاب‌های رجالی نیامده است؛ لکن از تعبیر شیخ طوسی برداشت می‌شود که به جهت انتسابش به یزید بن هبیره والی شهر کوفه، ملقب به «القصری» گردیده است؛ زیرا ابن هبیره پس از آنکه از طرف محمد بن مروان بن حکم، آخرین خلیفه اموی، به عنوان والی کوفه نصب گردید، برای خودش قصری ساخت که به قصر ابن هبیره معروف شده است.

اسماعیل بن عباد از راویانی است که نص امام کاظمS به امامت فرزندش علی بن موسی الرضاS را روایت کرده است.

یادآوری: در بعضی اسناد نام راوی با پسوند النضری آمده است که تصحیف است، به قرینه بکر بن صالح که از او روایت کرده است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات راوی مشخص نیست؛ لکن برقی و شیخ طوسی، اسماعیل بن عباد را در اصحاب امام رضاS ذکر کرده و به جهت نقل معجزه امام کاظمS بعضی او را از اصحاب آن حضرت نیز به شمار آورده‌اند؛ لکن این برداشت نادرست است؛ زیرا اسماعیل بن عباد این معجزه را با واسطه نقل کرده است.

آیت الله بروجردی، اسماعیل بن عباد را از راویانی دانسته است که در بین طبقه ۵ و ۶ قرار دارد.

یادآوری: در اسناد روایات، موردی که اسماعیل بن عباد بی‌واسطه از معصوم(ع) روایت کند، یافت نشده، جز یک مورد که از امام صادقS روایت کرده است که به قرینه اسناد دیگر، این روایت مرسل است؛ زیرا اسماعیل بن عباد با یک واسطه از امام کاظمS و با دو واسطه از امام صادقS روایت کرده است.

استادان و شاگردان راوی

در تفسیر کنز الدقائق، اسماعیل بن عباد مرفوعاً از امام صادقS روایت کرده و ابراهیم بن عقبه و حمزة بن عبید از او روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی ایشان شمرده می‌شوند.

در دیگر کتاب‌های روایی، از اساتید حدیثی او چنین نام برده شده است: حسین بن ابی یعقوب، تمیم بن بهلول، عامر بن علی جامعی، داود بن کثیر الرقی، عبدالله بن بکیر، سلیمان الجعفی، حسن بن محمد، خراش، حسین بن ابی‌یعفور، محمد بن ابی حمزه و اسماعیل بن سلام.

همچنین افراد متعددی از اسماعیل بن عباد روایت کرده‌اند؛ مانند الحسین بن سعید الاهوازی، علی بن اسباط، بکر بن صالح، محمد بن علی ابی سمینه، جعفر بن محمد الهاشمی، الحسن بن علی بن ابی عثمان، ابان بن عثمان، علی بن مهزیار، عبدالله بن المغیرة و احمد بن هلال.

مذهب راوی

نام راوی در رجال شیخ ذکر شده که موضوع آن، اعم از راوی امامی و غیر امامی، است؛ لکن یاد نام وی در رجال برقی، امامی بودن او را تأیید می‌کند؛ زیرا موضوع رجال برقی ذکر راویان امامی است. افزون بر آن، مضامین روایات اسماعیل بن عباد هم با امامی بودنش سازگاری دارد؛ نمونه‌هایی از این روایات:

1. «... عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبَّادٍ عَنْ خِرَاشٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِS قَالَ: قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ هَؤُلَاءِ الْمُخَالِفِينَ عَلَيْنَا يَقُولُونَ إِذَا أُطْبِقَتْ عَلَيْنَا أَوْ أَظْلَمَتْ فَلَمْ نَعْرِفِ السَّمَاءَ كُنَّا وَ أَنْتُمْ سَوَاءً فِي الِاجْتِهَادِ فَقَالَ لَيْسَ كَمَا يَقُولُونَ إِذَا كَانَ ذَلِكَ فَلْيُصَلَ لِأَرْبَعِ وُجُوهٍ».
2. «... عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبَّادٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي يَعْقُوبَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍS فِي قَوْلِهِ أَيَحْسَبُ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ يَعْنِي نَعْثَلَ فِي قَتْلِ ابْنَةِ النَّبِيِّa يَقُولُ أَهْلَكْتُ مَالًا لُبَدًا يَعْنِي الَّذِي جَهَّزَ بِهِ النَّبِيُّa فِي جَيْشِ الْعُسْرَةِ أَيَحْسَبُ أَنْ لَمْ يَرَهُ أَحَدٌ قَالَ فِي فَسَادٍ كَانَ فِي نَفْسِهِ أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ رَسُولُ اللَّهِa وَلِسَانًا يَعْنِي أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَS وَشَفَتَيْنِ يَعْنِي الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ إِلَى وَلَايَتِهِمَا فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ».
3. «... وَ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبَّادٍ الْقَصْرِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ الْجُعْفِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِS قَالَ: لَمَّا أُسْرِيَ بِالنَّبِيِّa وَ انْتَهَى إِلَى حَيْثُ أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى نَاجَاهُ رَبُّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَلَمَّا أَنْ هَبَطَ إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ نَادَاهُ يَا مُحَمَّدُ قَالَ لَبَّيْكَ رَبِّي قَالَ مَنِ اخْتَرْتَ مِنْ أُمَّتِكَ يَكُونُ مِنْ بَعْدِكَ لَكَ خَلِيفَةً قَالَ اخْتَرْ لِي ذَلِكَ فَتَكُونَ أَنْتَ الْمُخْتَارَ لِي فَقَالَ لَهُ اخْتَرْتُ لَكَ خِيَرَتَكَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍS».

جایگاه حدیثی راوی

چنان که گذشت، تنها برقی و شیخ طوسی به یاد کرد نام راوی در زمره اصحاب امام رضاS بسنده کردند؛ ولی درباره توثیق و تضعیف وی سخنی نگفتند؛ با این حال، با توجه به نکاتی وثاقت یا دست‌کم حُسن حال وی تقویت می‌شود:

1. قرار گرفتن نام راوی در سند روایت کامل الزیارات.
2. ذکر نام راوی در سند روایت تفسیر القمی.
3. روایت اجلای روات شیعه از ایشان؛ به مانند عبدالله بن المغیره که از اصحاب اجماع است، نیز حسین بن سعید الاهوازی که از اجلای اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی(ع) است، همچنین علی بن مهزیار اهوازی که از وکلای مورد وثوق امام جواد و امام هادی(ع) بوده است.

آیت الله بهبهانی: "روى عنه عبدالله بن المغيرة في الصحيح وكذا الحسين بن سعيد وفيهما إشعار بالاعتماد به؛ وسيجيء في الحسن بن علي بن فضال عن الفضل بن شاذان كنت اقرىء على مقرء يقال له إسماعيل بن عباد والظاهر أنه هو هذا الرجل ويظهر منه حسن حاله فتأمل".

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۴