اسماعیل بن موسی بن جعفر در تاریخ اسلامی

آشنایی اجمالی

اسماعیل یکی از فرزندان امام موسی کاظم(ع) است و برخلاف بعضی برادران‌اش چون عباس، برخوردهای نامناسبی با امام رضا(ع) نداشت. اگر چه در زمینه حرکت‌ها و فعالیت‌های وی در مورد امامتِ برادرش علی بن موسی هیچ اطلاعی در دست نیست، اما با توجه به عدم همراهی وی با برخی برادران خود در مخالفت با امام رضا(ع) شاید بتوان وفاداری و التزام وی نسبت به امامتِ ایشان را اثبات کرد.

برخی اسماعیل را از بزرگان علما و راویان برشمرده‌اند و کثرت تصانیف و تنوع موضوعات و ترتیب و نظم آنها را نشانه فضل و کمال وی دانسته‌اند ^[۱].

طبق نقل کشی، پس از درگذشت صفوان بن یحیی، امام محمد بن علی جواد حنوط و کفن او را فرستاد و اسماعیل بن موسی را مأمور اقامه نماز بر جنازه وی کرد. هر چند این توجه، سبب ارجمندی اسماعیل است، لکن تردید در انطباق اسماعیل مذکور بر فرد مورد نظر ما، اثبات امتیاز فوق را متزلزل می‌‌کند.

شیخ مفید برای تمام فرزندان امام موسی کاظم(ع) نوعی فضیلت قائل است، امّا این ستایش با توجه به نکوهش و سرزنش عباس بن موسی(ع) از ناحیه اهل بیت(ع) جز بر فضیلت نفسانی و ذاتی آنان دلالت نمی‌کند.

ذهبی، مزّی، ابن حجر، شیخ طوسی و نجاشی وی را در شمار راویان امام موسی(ع) آورده‌اند. کتاب‌های زیادی به اسماعیل نسبت داده شده است از جمله: الطهارة، الصلاة، الزکاة، الصوم، الحج، الجنایز، الطلاق، النّکاح، الحدود، الدّیات، الدعا، السنن و الآداب و الرّؤیا. همه اینها تحت عنوان جعفریات، اشعثیات یا علویات جمع‌آوری شده است.

قبول و یا رد صحت انتساب این کتاب‌ها به اسماعیل، از مباحثی است که ترجمه وی را نزد رجالیون سنی و شیعه تحت الشعاع قرار داده است؛ زیرا از دیدگاه اغلب رجالیون اهل سنت هیچ کدام از روایات منقول در این کتب، از اسماعیل صادر نشده و او در زمره راویان قرار ندارد، اما نزد رجالیون شیعه اگر چه ممکن است کتب مذکور به شکل فعلی به دست اسماعیل تدوین نشده باشد، ولی تمام روایات موجود در آنها، به سند صحیح، از اسماعیل نقل شده است.

تمام روایات مذکور در کتبِ نام برده، از طریق محمد بن اشعث از موسی بن اسماعیل نقل شده و او آنها را از پدرش روایت کرده است.

برخی چون شیخ محمد جزری شافعی، ابن اشعث را تضعیف نکرده و بسیاری از روایات منقول از اسماعیل را - که در زمینه حب اهل بیت(ع) است - پذیرفته‌اند.

اسماعیل، روایات خود را از پدرش موسی بن جعفر و از او فرزندش موسی بن اسماعیل نقل می‌‌کند.

اسماعیل از امام موسی(ع) از رسول خدا(ص) نقل می‌‌کند: ثابت قدم‌ترین شما بر صراط رستاخیز، سرسخت‌ترین شما در محبت اهل بیت من است ^[۲].

اسماعیل در مصر متولد و در همان جا ساکن شدو سرانجام به سال ۲۱۰ﻫ.ق وفات یافت^[۳].^[۴]

منابع

عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲

پانویس

↑ اعیان الشیعه ۴۳۶/ ۳.
↑ « أَثْبَتُكُمْ عَلَى اَلصِّرَاطِ أَشَدُّكُمْ حُبّاً لِأَهْلِ بَيْتِي وَ لِأَصْحَابِي»؛ کامل ابن عدی ۳۰۲/ ۶.
↑ تنقیح المقال ۱/ ۱۴۵.
↑ عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک، ج۲، ص 25.

[1] اعیان الشیعه ۴۳۶/ ۳.

[2] « أَثْبَتُكُمْ عَلَى اَلصِّرَاطِ أَشَدُّكُمْ حُبّاً لِأَهْلِ بَيْتِي وَ لِأَصْحَابِي»؛ کامل ابن عدی ۳۰۲/ ۶.

[3] تنقیح المقال ۱/ ۱۴۵.

[4] عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک، ج۲، ص 25.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]