اصول دین در معارف و سیره حسینی

اصول عقاید و علم کلام‌

در این زمینه گزیده‌ای از روایاتی را که از سرور شهیدان حسین بن علی (ع) به دستمان رسیده یادآور می‌شویم:

امام (ع) در مورد یگانگی خدای سبحان فرمود: توصیفگران توان بیان بزرگی و عظمتش را ندارند، مقام جبروتش بر قلوب بشر خطور نمی‌کند؛ زیرا در میان آفریده‌ها نظیر و مانندی ندارد، دانشمندان با عقل و خرد خویش و متفکران با اندیشه‌های خود، توان درک او را ندارند، مگر به همین اندازه که با ایمان به غیب، او را تصدیق نمایند؛ چراکه نمی‌توان او را با صفات آفریده‌گان به وصف آورد او پروردگار یکتا و بی‌نیاز است، آن‌چه در اوهام و افکار پدید آید، غیر اوست... او هر نیستی را هستی می‌بخشد و هر هستی را به نیستی می‌کشاند و برای کسی جز او، این دو صفت در یک زمان قابل جمع نیست. سرانجام اندیشیدن در ذات او، ایمان به وجود اوست و فراهم آمدن ایمان، صفتی را اثبات نمی‌کند. به وسیله خدا می‌توان صفات را وصف کرد ولی با صفات نمی‌توان خدا را به توصیف کشید. به واسطه خداوند می‌توان معارف و علوم را شناخت، نه با معارف و علوم بتوان خدا را شناخت. خدای سبحان همتا و نظیری نداشته و از هر عیبی منزّه است، او خدایی بی‌مانند و شنوا و بیناست. امام حسین (ع) در پاسخ ابن ازرق می‌فرماید: «أَصِفُ إِلَهِي بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ أُعَرِّفُهُ بِمَا عَرَّفَ بِهِ نَفْسَهُ، لَا يُدْرَكُ بِالْحَوَاسِّ وَ لَا يُقَاسُ بِالنَّاسِ، فَهُوَ قَرِيبٌ غَيْرُ مُلْتَصِقٍ، وَ بَعِيدٌ غَيْرُ مُتَقَصٍّ يُوَحَّدُ وَ لَا يُبَعَّضُ، مَعْرُوفٌ بِالْآيَاتِ، مَوْصُوفٌ بِالْعَلَامَاتِ، لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ»^[۱].
روزی امام حسین (ع) در جمع یارانش حضور یافت و فرمود: مردم! خدای با عظمت، بندگانش را تنها برای شناخت خود آفریده است، هرگاه او را شناختند به پرستش وی می‌پردازند و هرزمان ذات مقدسش را پرستش نمودند با پرستش وی از پرستش‌ دیگران بی‌نیاز خواهند شد^[۲]. آن‌گاه مردی درباره شناخت خدا از او نکته‌ای پرسید: حضرت در پاسخ وی فرمود: «مَعْرِفَةُ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ إِمَامَهُمُ الَّذِي يَجِبُ عَلَيْهِمْ طَاعَتُهُ»^[۳].
امام (ع) آن‌گاه که به بیان ملاک تکلیف می‌پردازد چنین می‌فرماید آن‌گاه که خداوند توان کسی را بازگرفت اطاعت خود را از او برمی‌دارد و هرگاه قدرتش را سلب کرد، تکلیف خود را از او برخواهد داشت^[۴].
امام حسین (ع) در پاسخ حسن بصری در معنای «قدر» فرمود: به راستی هرکسی به خیر و شر «قدر» ایمان نداشته باشد، کاملا به کفر‌گراییده است و هرکس معاصی را به ذمّه خدا بیندازد، گناهی بس بزرگ مرتکب شده و به خداوند افتراء بسته است. خدا با کراهت بندگی نمی‌شود و با زور و جبر مورد عصیان قرار نمی‌گیرد و بندگان را به هلاکت نمی‌افکند، ولی هرچه را بدانان داده، مالک آن است و بر آن‌چه خود بدان‌ها توانایی داده، قادر و تواناست. اگر از خداوند فرمان بردند، از بندگی آنها جلوگیری نمی‌کند و اگر به ارتکاب معصیت پرداختند، می‌تواند بر آنها منّت نهد و میان آنان و گناهانشان فاصله بیندازد، اگر چنین نکند او نبوده که آنها را به گناه واداشته و یا بر انجام گناه مجبور کرده است، بلکه با بیم دادن و اتمام حجّت بر آنان به آنها توان و تمکین عنایت نموده و راه رسیدن به اوامر و نواهی خود را به بندگانش نشان داده است^[۵].
دعاهای امام حسین (ع) به ویژه دعای عشرات و دعای عرفه^[۶] که با معارف ارزنده و علوم بیکرانش می‌درخشد، سرشار از گوهرهای گرانبهایی در یگانگی خدا و شناخت او و هدایت الهی می‌باشد بلکه می‌توان گفت: یک دوره کامل اصول عقاید تلقی می‌شوند، آنجا که در آغاز دعا عرضه می‌دارد: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَيْسَ لِقَضَائِهِ دَافِعٌ وَ لَا لِعَطَائِهِ مَانِعٌ وَ لَا كَصُنْعِهِ صُنْعُ صَانِعٍ وَ هُوَ الْجَوَادُ الْوَاسِعُ، فَطَرَ أَجْنَاسَ الْبَدَائِعِ وَ أَتْقَنَ بِحِكْمَتِهِ الصَّنَائِعَ، لَا يَخْفَى عَلَيْهِ الطَّلَائِعُ وَ لَا تَضِيعُ عِنْدَهُ الْوَدَائِعُ، أَتَى بِالْكِتَابِ الْجَامِعِ وَ بِشَرْعِ الْإِسْلَامِ النُّورِ السَّاطِعِ وَ هُوَ لِلْخَلِيفَةِ صَانِعٌ وَ هُوَ الْمُسْتَعَانُ عَلَى الْفَجَائِعِ»^[۷]^[۸].

منابع

حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۵

پانویس

↑ «خداوند با حواس درک نمی‌شود و با مردم قیاس نمی‌گردد. او نزدیک است اما نه متّصل به اشیاء و دور است ولی نه آن‌گونه که فاصله داشته باشد. او واحد است نه واحدی که بعضی از عدد است. به وسیله نشانه‌ها و آثارش شناخته شده و به وسیله علامت‌ها توصیف گشته است، معبودی جز او که خدای بزرگ و بلندمرتبه است، وجود ندارد» موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۳۳، به نقل از توحید، ص۷۹.
↑ موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۰، به نقل از علل الشرایع، ص۹.
↑ «شناخت خدا یعنی: مردم هر عصر و زمانی پیشوایی را که اطاعتش بر آنها واجب است بشناسند» موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۰، به نقل از علل الشرایع، ص۹.
↑ موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۲، به نقل از تحف العقول، ص۱۷۵.
↑ موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۰- ۵۴۱، به نقل از معادن الحکمه، ج۲، ص۴۵.
↑ البلد الامین کفعمی، ص۲۴.
↑ «حمد و ستایش خدایی را می‌سزد که قضایش واقع می‌شود و در بذل و بخشش او مانعی وجود ندارد و آفرینش هیچ آفریننده‌ای نظیر پدیده‌هایش نیست، او جواد و بخشنده و گشایش‌بخش است، انواع آفریده‌ها را خلق کرد و با حکمت خود، کارها را تحکیم بخشید، پدیده‌هایش نهان نیست و امانت‌ها نزدش به تباهی نمی‌رود. کتاب جامع (قرآن) را با نور ساطع نازل فرمود. او آفریدگار آفریده‌های خویش است و در حوادث ناگوار، تنها از او یاری خواسته می‌شود.».. موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۷۹۳- ۸۰۶، به نقل از اقبال الأعمال، ص۳۳۹.
↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۵ ص ۳۰۵.

[1] «خداوند با حواس درک نمی‌شود و با مردم قیاس نمی‌گردد. او نزدیک است اما نه متّصل به اشیاء و دور است ولی نه آن‌گونه که فاصله داشته باشد. او واحد است نه واحدی که بعضی از عدد است. به وسیله نشانه‌ها و آثارش شناخته شده و به وسیله علامت‌ها توصیف گشته است، معبودی جز او که خدای بزرگ و بلندمرتبه است، وجود ندارد» موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۳۳، به نقل از توحید، ص۷۹.

[2] موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۰، به نقل از علل الشرایع، ص۹.

[3] «شناخت خدا یعنی: مردم هر عصر و زمانی پیشوایی را که اطاعتش بر آنها واجب است بشناسند» موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۰، به نقل از علل الشرایع، ص۹.

[4] موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۲، به نقل از تحف العقول، ص۱۷۵.

[5] موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۵۴۰- ۵۴۱، به نقل از معادن الحکمه، ج۲، ص۴۵.

[6] البلد الامین کفعمی، ص۲۴.

[7] «حمد و ستایش خدایی را می‌سزد که قضایش واقع می‌شود و در بذل و بخشش او مانعی وجود ندارد و آفرینش هیچ آفریننده‌ای نظیر پدیده‌هایش نیست، او جواد و بخشنده و گشایش‌بخش است، انواع آفریده‌ها را خلق کرد و با حکمت خود، کارها را تحکیم بخشید، پدیده‌هایش نهان نیست و امانت‌ها نزدش به تباهی نمی‌رود. کتاب جامع (قرآن) را با نور ساطع نازل فرمود. او آفریدگار آفریده‌های خویش است و در حوادث ناگوار، تنها از او یاری خواسته می‌شود.».. موسوعة کلمات الامام الحسین، ص۷۹۳- ۸۰۶، به نقل از اقبال الأعمال، ص۳۳۹.

[8] حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۵ ص ۳۰۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]