اصول دین در معارف و سیره رضوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصول دین است. اصول دین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اصول دین در فقه اسلامی - اصول دین در کلام اسلامی - اصول دین در معارف و سیره رضوی - اصول دین در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط ندارد

امام رضا (ع) و اصول دین

دین‌شناسی از روی تحقیق و اصولی، همواره مورد تأکید پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) بوده است و آن بزرگواران در پی ایجاد شناخت و معرفت صحیح به مردم، در مورد دین، توحید و نبوت و معاد و امامت و دیگر مسائل دینی و اعتقادی بودند. سخنان امام رضا (ع)، به عنوان هشتمین امام و پیشوای مسلمین جهان، در این مقال راهگشای راه دین جویان حقیقی می‌باشد که به آن می‌پردازیم.

توحید («لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ»)

نیاز انسان به توحید، شناخت خدا، ایمان به خدا، اطاعت خدا و تسلیم در برابر او مهم‌ترین نیاز انسان‌هاست. بشر بدون معرفت، اطاعت و ارتباط با خدا و عبادت او در ظلمات زندگی می‌کند. بدون توحید، انسان نه برای «از کجا آمده‌ام» پاسخی می‌یابد نه برای «به کجا می‌روم»، جوابی دارد و نه به «آمدنم بهر چه بود»، می‌تواند پاسخ دهد. کلمه «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» دژ امن الهی در برابر هجوم شیاطین و سلاطین است و چتر ایمن خدا بر سر جوامع بشری است. تلاش امام رضا (ع) در گسترش اندیشه توحیدی و آموزشی محتوای «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» به افراد و امت اسلامی و تربیت جامعه‌ای خدا محور، در صدر تمام تلاش‌های آن بزرگوار است.

سیره قرآنی امام رضا (ع) تلاش‌های تفسیری ایشان در زمینه دعا و نیایش، آموزه‌های رضوی در باب دعا، استغفار، تسبیح و یاد خدا، تحمید و تهلیل و تکبیر، اقدامات شب زنده داری و تهجد، نیایش‌های صبح و شام و نماز و تعقیبات نماز و ادعیه امام در ماه رجب و شعبان و رمضان و به ویژه دعای عمیق سحرهای ماه رمضان، یکی از بهترین میراث فرهنگی امام رضا (ع) در باب توحید است.

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «هر کس سوره توحید (﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾) را بخواند و به آن ایمان داشته باشد یقینا توحید را شناخته است و به شناخت کامل خداوند نایل گشته است». ایشان در طی خطبه‌ای می‌فرمایند: «نخستین عبادت خدا، معرفت اوست و اصل و ریشه معرفت خدا، توحید اوست».

از نظر امام رضا (ع) مردم در شناخت مسئله توحید سه دسته‌اند و سه مذهب دارند:

1. نفی توحید (انکار خداوند) که جایز و روا نیست.
2. تشبیه (شریک قائل شدن) و این نیز جایز نیست زیرا که هیچ چیزی به خداوند متعال شبیه نیست.
3. اثبات بدون تشبیه، که مذهبی درست و حقیقی می‌باشد.

امام رضا (ع) از پدران خویش نقل می‌کند که رسول خدا (ص) فرمودند: «اعتقاد به توحید بهای بهشت است».

و در جایی دیگر فرمودند: «شرک به خداوند گناهی بزرگ است. خداوند متعال تمام مردم را در قیامت محاسبه می‌کند، مگر مشرک را که او را حساب نمی‌کند و دستور می‌دهد که به آتش جهنم افکنده شود»

نبوت

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «چون مردم در خلقت و توان خود آن قدرت را نداشتند که کارهای خویش را بر وفق مصلحت انجام دهند و آفریدگار نیز از دیدگاه آنها خارج بود و دست وصول به او را نداشتند و ضعف و ناتوانی آنها، از ادراک خداوند آشکار بود، ناچار باید فرستاده‌ای در میان آنها و خداوند وجود داشته باشد که از عصمت برخوردار بوده تا امر و نهی و آداب و دستورهای الهی را به مردم برساند و آنان را به موجبات جلب و از ضررها آگاه سازد. اگر شناخت این فرستادگان واجب نمی‌بود، در آمدن آنان نه سودی بود و نه نیازی از مردم بر طرف می‌شد و آمدن آنها عبث و بیهوده بود. بیهوده بودن در اعمال الهی منتفی است و هیچ کاری از خداوند صورت نمی‌پذیرد مگر بر پایه حکمت و عدالت و موهبت همه جانبه او».

امام رضا (ع) در مورد کیفر مدعی نبوت می‌فرمایند: «آیین حضرت محمد (ص) تا روز قیامت زایل نمی‌شود و نیز تا روز قیامت، هیچ پیامبری بعد از او نخواهد آمد؛ بنابراین بعد از آن حضرت، هر کس ادعای نبوت کند و یا کتابی بیاورد، ریختن خون او جایز و مباح است برای هر کس که ادعای او را می‌شنود»

معاد

در حدیثی از امام رضا (ع) آمده: «باید معتقد بود به عذاب قبر و پرسش منکر و نکیر و باید ایمان آورد به زنده و برانگیخته شدن بعد از مرگ و ایمان به حساب و میزان و صراط که تردیدی در وقوع آنها نیست». یاسر خادم که از مأموران نظامی مأمون بود، از قول امام رضا (ع) می‌گوید: «شنیدم که امام علی بن موسی الرضا (ع) فرمودند: وحشت بارترین مواقع برای مردم سه مورد است؛ روزی که از مادر متولد می‌شوند و دنیا را می‌بینند، روزی که می‌میرند و عالم بعد از مرگ و اهل آن را مشاهده می‌کنند، روزی که دوباره زنده می‌شوند و به صحنه قیامت قدم می‌گذارند و احکامی را می‌بینند که در دنیا ندیده‌اند».

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «هر کس مصائب ما را یاد آورد و خود بگرید و دیگری را بگریاند، در روزی که همه چشم‌ها گریان است (روز قیامت) چشم او گریان نخواهد بود و هر کس در مجلسی بنشیند که امر ما زنده می‌گردد، آن روز که همه دل‌ها می‌میرند، دلش نمی‌میرد». و از پدران بزرگوارش (ع) نقل می‌کنند: «قیامت در روز جمعه، میان نماز ظهر و عصر بر پا می‌شود»

عدل

امام رضا (ع) در مورد عدالت خداوند می‌فرمایند: «خداوند متعال بی‌گناه را به جرم گناهکار، گرفتار عذاب خود نمی‌کند و فرزندان و کودکان را به خاطر گناه پدران عذاب نخواهد کرد. بدرستی که خداوند فرمود: هیچ کس بار دیگری را بر دوش نخواهد کشید و براستی که انسان چیزی جز آنچه که خود کوشیده است، نخواهد داشت».

امام (ع) در ضمن حدیثی فرمودند: «هر کس خدا را به آفریدگانش تشبیه کند، خدا را نشناخته و هر کس گناهان بندگان خدا را به خدا نسبت دهد او را عادل ندانسته است»

امامت

امام رضا (ع) در بخشی از مناظره‌ای که در خصوص فضیلت امام سخن ایراد می‌کردند، فرمودند: «همانا امامت، مقام پیغمبران و میراث اوصیا است. امامت، خلافت و جانشینی خدا و رسول (ص) اوست و مقام امیر المؤمنین (ع) و میراث حسن (ع) و حسین (ع) می‌باشد. همانا امامت زمام دین و مایه تحکیم نظام مسلمین و صلاح دنیا و عزت مؤمنین است. امام همچون خورشید پرتو افکن است که نورش عالم را فرا می‌گیرد و در افق والایی قرار دارد؛ به گونه‌ای که دست‌ها و دیدگان به آن دست نیابند».

سلیمان جعفری می‌گوید: «از امام رضا (ع) پرسیدم: یابن الحسن! آیا زمین از حجت خداوند خالی می‌ماند؟ حضرت فرمودند: اگر زمین یک لحظه و به اندازه یک چشم بر هم زدن از حجت خالی باشد، زمین، ساکنان خود را نابود خواهد کرد»

منابع

1. محمدی، حسین، رضانامه