حکومت آذربایجان
آشنایی اجمالی
حاکمان آذربایجان
اشعث بن قیس کندی
اشعث بن قیس در جاهلیّت از سران قبیله کِنْده بود[۱]. او در زمره اصحاب پیامبر خدا a و اصحاب امیرالمؤمنین علی S بود. اشعث مردی شجاع و دلاوری جنگ‌جو بود و در بسیاری از جنگ‌های صدر اسلام شرکت کرد. اشعث بعد از پیامبر اسلام a مرتد شد؛ اما بعد از نبردی که میان آنها و لشکر ابوبکر صورت گرفت با زیرکی اظهار اسلام کرد. او در دوران خلافت عثمان به خاطر پیوند سببی که با وی داشت، استاندار آذربایجان و مقیم آن دیار بود. استانداری او از مسائلی بود که مردم درباره آن، عثمان را سرزنش می‌کردند.
هنگامی که امیرالمؤمنین S به خلافت رسید، اشعث با آن حضرت بیعت کرد و اعلام وفاداری نمود. اما طولی نکشید که خیانت او آشکار شد. بعد از قتل خلیفه سوم، امیرالمؤمنین S همچنان او را حاکم ارمنستان و آذربایجان قرار داده بود[۲] ولی به خاطر اسراف‌هایی که اشعث هنگام استانداری در زمان حکومت عثمان داشت و هم به خاطر سهل انگاری‌هایی که داشت، حضرت او را جهت جنگ با سپاه شام از آذربایجان فرا خواندند[۳].
امیرمؤمنان S اشعث را در جنگ صفین به فرماندهی قسمتی از سپاه خود منصوب کرد اما در ماجرای قرآن به نیزه کردن سپاه معاویه علی S را مجبور به دست کشیدن از جنگ کرد. در شبی که عبدالرحمان بن ملجم تصمیم داشت امام علی S را به قتل برساند، اشعث بن قیس تا نزدیک طلوع فجر در مسجد با وی مشغول گفتگو بود.
اشعث بن قیس در سن شصت و سه سالگی[۴] چهل روز بعد از شهادت امام علی S در کوفه درگذشت[۵] و در خانه خویش مدفون شد[۶].[۷]
قیس بن سعد عباده انصاری
قیس بن سعد از اصحاب پیامبر a و پسر سعد بن عبادۀ خزرجی بود، پس از قتل عثمان، از اولین بیعت‌کنندگان با علی S بود و به شدّت به آن حضرت علاقه داشت. اوایل خلافت علی S وی فرمانروای مصر بود. سپس حضرت او را استاندار آذربایجان ساخت، در جنگ صفین و جنگ نهروان، از فرماندهان سپاه علی S بود[۸].
عبدالله بن شبیل احمسی
عبدالله به دستور حضرت علیS، جانشین قیس بن سعد در آذربایجان شده و مدتی در این سمت مشغول خدمت بوده است و البته از نامه‌ای که حضرت به قیس می‌نویسد، جلالت و ایمان عبدالله به خوبی استفاده می‌شود. حضرت درباره وی می‌فرماید: «من او را آرام و فروتن، خوش رویه و روش دیدم». چنین کسی شایستگی کارگزاری حضرت را دارد به همین جهت به قیس بن سعد درباره او توصیه می‌کند که با وی به نیکی برخورد نماید و او را گرامی بدارد[۹].
سعد بن حارث خزاعی
سعد بن حارث خزاعی غلام امیرالمؤمنین S بود. وی با اینکه غلام بود اما در زمره یاران مخلص امیرالمؤمنین S به شمار می‌آمد و حضرت چون در او لیاقت و کاردانی دید، وی را به ریاست شرطه کوفه منصوب کرد و سپس ولایت آذربایجان را به او سپرد. وی سپس از یاران امام حسن S گردید و بعد در زمره یاران امام حسین S درآمد و از مکه به کاروان کربلا ملحق شد و در روز عاشورای حسینی سال ۶۱ هجری در واقعه جان گداز کربلا با لشکر عمر بن سعد جنگید و به شهادت رسید[۱۰].[۱۱]
سعید بن ساریه خزاعی
سعید بن ساریه خزاعی[۱۲] از اصحاب رسول خدا a و از شیعیان امیرالمؤمنین S بود، وی رئیس شرطه حضرت بود و امیرالمؤمنین S بعدها او را به ولایت آذربایجان منصوب کرد[۱۳].[۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ وقعة صفین، ص ۱۳۸؛ الاصابه، ج ۱، ص ۲۳۹؛ الاستیعاب، ج ۱، ص ۲۲۰.
- ↑ فتوح البلدان، بلاذری، ج۱، ص۲۰۷.
- ↑ الامامة و السیاسة، ابن قتیبه دینوری (ترجمه: طباطبایی)، ص۴۵۶.
- ↑ الاصابه، ابن حجر، ج۱، ص۲۴۰؛ سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۲، ص۴۲.
- ↑ بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ابن ابی جواده، ج۴، ص۱۸۹۵؛ سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۲، ص۴۲.
- ↑ بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ابن ابی جواده، ج۴، ص۱۸۹۴؛ سیر أعلام النبلاء، ذهبی، ج۲، ص۴۲.
- ↑ افشار، محمد تقی، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ص۳۲۷ ـ ۳۵۴؛ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۱۸۶ ـ ۱۸۹؛ زرگر، ابوالقاسم، مقاله «اشعث بن قیس»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۳.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۷۴؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۵۷۵-۵۷۶.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۵۷۶-۵۷۸.
- ↑ اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۲۱؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۱۲؛ قاموس الرجال، ج۵، ص۲۷ و ابصار العین، ص۸۹.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۱۴.
- ↑ سعید فرزند ساریه خزاعی غیر از سعد بن حارث خزاعی است.
- ↑ الاصابه، ج۳، ص۲۵۷.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۶۲۵؛ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج۱، ص۵۷۹.