امامت در تاریخ اسلامی

مقدمه

موضوع امامت از همان روزهای آغازین بعثت و دعوت علنی به دین اسلام مطرح شد^[۱] اما بحث و گفتگو و نزاع در مسأله جانشینی پیامبر اکرم (ص)- به طور جدی و آشکار- بعد از ارتحال رسول خدا (ص) شدت گرفت. امام امیرالمؤمنین (ع) در نامه به اهل مصر بعد از تسبیح خداوند متعال و توصیف پیامبر اکرم (ص) می‌نویسد: «تَنَازَعَ الْمُسْلِمُونَ الْأَمْرَ مِنْ بَعْدِهِ»^[۲]. هنگامی که آن حضرت که درود خدا بر او باد از جهان رفت مسلمانان درباره خلافت و امارت پس از او به نزاع برخاستند.

نزاع پیرامون مسأله امامت به صورت جدی در تمام دوره‌ها ادامه داشته است و این خود شاهدی است بر اهتمام مسلمانان به موضوع امامت و جانشینی رسول خدا (ص)^[۳].

باتوجه به اهمیت ویژه امامت در معارف دینی، امامت پژوهی در بین دانشمندان امامیه سابقه قابل توجه یافته است. به گونه‌ای که- علاوه بر پرداختن به امامت در منابع تفسیری و حدیثی و تاریخی- از عصر امامان شیعه تاکنون تک نگاره‌های فراوانی نیز در این مسأله به رشته تحریر در آمده است^[۴].

ابن ندیم فهرست و نگار و کتاب ‌شناس معروف، علی‌ بن اسماعیل بن میثم تمار را نخستین فردی می‌داند که در باب امامت رساله‌ای نوشت و نام دو اثر از وی به نام‌های «الامامه» و «الاستحقاق» به میان می‌آورد. وی هشام بن حکم صحابی و شاگرد معروف امام صادق (ع) را از جمله دانشمندانی می‌داند که در امامت رساله‌های متعددی نگاشته است^[۵]. ابو جعفر احمد بن حسین صقیل کوفی از یاران امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) و نیز خلیل بن احمد فراهیدی از اصحاب امام ششم (ع) رساله‌ای در امامت نوشته‌اند^[۶].

شمار فراوانی از عالمان شیعی در محبث امامت به تالیف رساله‌های مستقل همت گماشته‌اند همانند رساله عصمت از سید مرتضی و رساله فرق بین نبی و امام از شیخ مفید. در طبقات بعد نیز از این شیوه در اهتمام به مسأله‌ امامت دیده می‌شود و آثار ارزشمند خواجه طوسی و علامه حلی. در طبقات بعد نیز از این شیوه درا هتمام به مسأله امامت دیده می‌شود و آثار ارزشمند خواجه طوسی و علامه حلی و در دوره‌های بعد تالیفات میر سید حامد حسین و علامه امینی را می‌توان به عنوان نمونه‌ای از تراث علمی شیعه در موضوع امامت نام برد^[۷].

منابع

زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۱

پانویس

↑ ر.ک: امامت خاصه، حدیث الانذار.
↑ نهج البلاغه، نامه ۶۲.
↑ شهرستانی در ملل و نحل می‌گوید: و أعظم خلاف بين الأمّة خلاف الإمامة إذ ما سلّ سيف في الإسلام على قاعدة دينيّة مثل ما سلّ على الإمامة في كلّ زمان‏...؛ الملل و النحل، ج ۱، ص ۳۱.
↑ ر.ک: معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت که فهرستی از ۱۳۰۵۹ اثر درباره امامت به دست می‌دهد. و امامت پژوهی، ص ۲۲.
↑ ر.ک: الفهرست، ص ۳۲۷ (فن ۲، مقاله ۵).
↑ ر.ک: الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۷۳ و، ج ۲۰، ص ۳۹۰.
↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۱؛ ص۱۸-۱۹.

[1] ر.ک: امامت خاصه، حدیث الانذار.

[2] نهج البلاغه، نامه ۶۲.

[3] شهرستانی در ملل و نحل می‌گوید: و أعظم خلاف بين الأمّة خلاف الإمامة إذ ما سلّ سيف في الإسلام على قاعدة دينيّة مثل ما سلّ على الإمامة في كلّ زمان‏...؛ الملل و النحل، ج ۱، ص ۳۱.

[4] ر.ک: معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت که فهرستی از ۱۳۰۵۹ اثر درباره امامت به دست می‌دهد. و امامت پژوهی، ص ۲۲.

[5] ر.ک: الفهرست، ص ۳۲۷ (فن ۲، مقاله ۵).

[6] ر.ک: الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۷۳ و، ج ۲۰، ص ۳۹۰.

[7] زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۱؛ ص۱۸-۱۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]