امداد غیبی در معارف مهدویت
معناشناسی
امداد غیبی تعبیری مرکب از دو واژه "امداد" و "غیب" است.
ریشه "امداد" کلمه «م ـ د ـ د» است که معنای انبساط و امتداد دارد[۱]. «مدّت» نیز که برای زمان مستمر بهکار میرود از همین باب است [۲]. این واژه بر زیاد شدن هم دلالت دارد، چنانکه زمان مدّ آب رودخانه، بر آب آن افزوده میشود [۳]. «امداد» یاری کردن دیگری است، و بیشتر در موارد دوستداشتنی بهکار میرود، بر خلاف «مدّ» که در موارد ناپسند استعمال میشود[۴]. امداد منحصر به چیزهای مادی نیست و در معنویات هم بهکار میرود [۵].
"غیب" چیزی است که از انسان پوشیده و مخفی است، گرچه به معنای شک نیز بهکار رفته است [۶]، زیرا شک معمولا در امر مخفی حاصل میشود. برخی واژهپژوهان آن را به معنای پوشیده از چشم گرفتهاند [۷].
"غیب" چیزی است که از انسان پوشیده و مخفی است؛ گرچه به معنای شک نیز به کار رفته است، زیرا شک، به طور معمول در امر مخفی پدید میآید. برخی واژهپژوهان، آن را به معنای پوشیده از چشم گرفتهاند.
با توجه به معنای امداد و غیب معلوم میشود که امدادهای غیبی به معنای مددهایی است که از غیب سرچشمه میگیرد، هر چند با عنایت به معنای لغوی واژه مزبور میتوان جهان و نظم، حیات و نشاط و همه نعمتهای موجود در آن را مدد گرفته از عالم غیب و از مصادیق امدادهای غیبی دانست [۸]، چنانکه قرآن، اموال و فرزندان را از امدادهای الهی دانسته است [۹]؛ ولی این ترکیب اصطلاحاً به معنای مددهای غیبی ویژه در زندگی بشر است[۱۰].
با توجه به اینکه کمکهای ویژه الهی بهرغم غیر عادی بودن، به اسباب طبیعی مستند است و از سوی دیگر معجزات و کرامات نیز مستند به سببهای طبیعی غیر عادی است [۱۱] مناسب است تفاوت آنها روشن شود. به نظر میرسد مهمترین ویژگیِ جداکننده معجزات پیغمبران و کرامات اولیا از امدادهای غیبی این است که گرچه هردو به اذن خدا و وساطت نیروهای غیبی و اسباب طبیعی غیر عادی انجام میگیرد؛ ولی در معجزه و کرامت خود شخص نقش اصلی دارد؛ اما در امداد غیبی شخص چنین نقشی ندارد و در حالی که امیدش از همهجا قطع شده مدد الهی از او دستگیری میکند[۱۲].
امدادهای غیبی، به معنای مددهایی است که از غیب سرچشمه میگیرد؛ هرچند با عنایت به معنای لغوی واژه مزبور میتوان جهان و نظم، حیات و نشاط و همه نعمتهای موجود در آن را مدد گرفته از عالم غیب و از مصادیق امدادهای غیبی دانست؛ چنانکه قرآن، اموال و فرزندان را از امدادهای خداوند دانسته است؛ ولی این ترکیب در اصطلاح به معنای مددهای غیبی ویژه در زندگی بشر است.
با توجه به اینکه کمکهای ویژه پروردگار با وجود غیر عادی بودن، به اسباب طبیعی مستند است و از سوی دیگر معجزات و کرامات نیز مستند به سببهای طبیعی غیر عادی است، به نظر میرسد مهمترین ویژگی جداکننده معجزات پیغمبران و کرامات اولیا، از امدادهای غیبی این است که با وجود آنکه هردو به اذن خدا و وساطت نیروهای غیبی و اسباب طبیعی غیر عادی انجام میگیرد؛ ولی در معجزه و کرامت، خود شخص نقش اصلی دارد؛ اما در امداد غیبی شخص چنین نقشی ندارد و در حالی که امیدش از همه جا قطع شده است، مدد الهی از او دستگیری میکند[۱۳].[۱۴]
امداد غیبی در نهضت مهدوی
اگرچه اساس قیام حضرت مهدی (ع) بر امور طبیعی است، به اقتضای عظمت و گستردگی آن قیام جهانی، خداوند سبحانه و تعالی برخی از نیروهای پنهان و فوق طبیعی را در اختیار آن حضرت قرار خواهد داد، تا موجبات پیروزی ایشان، هرچه بهتر فراهم آید. نمونههایی از امدادهای غیبی چنین است:
- یاری الهی: یاری الهی، یکی از نمونههای بارز جانبداری خداوند سبحانه و تعالی از اهل ایمان و جریان حق است. قرآن در این باره میفرماید: ﴿وَلَيَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ ﴾[۱۵]. این یاری، نه فقط پیامبران الهی را در بر میگیرد که در روایات فراوانی آن را یکی از عوامل پیروزی حضرت مهدی (ع) دانستهاند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: "... قائم اهل بیت من، به یاری الهی تأیید میشود"[۱۶].
- فرشتگان: از دیگر نیروهای غیبی خداوند سبحانه و تعالی که به یاری مؤمنان آمده و میآید، فرشتگان الهی هستند. خداوند سبحانه و تعالی در قرآن مجید، در مواردی چند یاری فرشتگان را برشمرده است. فرشتگان یاریدهنده حضرت لوط (ع): ﴿قَالَ فَمَا خَطْبُكُمْ أَيُّهَا الْمُرْسَلُونَ قَالُوا إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِينَ لِنُرْسِلَ عَلَيْهِمْ حِجَارَةً مِّن طِينٍ مُسَوَّمَةً عِندَ رَبِّكَ لِلْمُسْرِفِينَ﴾[۱۷]. فرشتگان جنگ بدر: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾[۱۸]. فرشتگان در جنگ احزاب: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا﴾[۱۹]. پیامبر گرامی اسلام (ص) در روایتی، پس از آنکه یاری خداوندی را از جمله امدادهای غیبی مربوط به قیام حضرت مهدی (ع) ذکر فرموده، چنین میگوید: " و به وسیله فرشتگان خداوند سبحانه و تعالی یاری میشود"[۲۰]. از روایات استفاده میشود فرشتگانی که به یاری حضرت مهدی (ع) میشتابند، سه گروه هستند: فرشتگان مقرّب، فرشتگان حاضر در جنگ بدر[۲۱]، فرشتگان حاضر در قیام امام حسین (ع)[۲۲].
- افکندن ترس در دل دشمنان: خدای جهانآفرین، در قیام جهانی حضرت مهدی (ع)، ترس و دلهره را بر قلب کافران و مشرکان و ستمگران حق ستیز خواهد افکند و آنان قدرت تصمیمگیری و دشمنی را از دست خواهند داد. البته این القای ترس، پیشتر نیز در زمان پیامبران وجود داشته است. قرآن شریف در آیات فراوانی به آن اشاره کرده است؛ از جمله میفرماید: ﴿سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ﴾[۲۳]. امام باقر (ع) در این باره فرمود: "قائم ما منصور به رعب؛ یاری شده با القای ترس در دل دشمنان او است"[۲۴].
- نیروهای طبیعت: بخشی از امدادهای غیبی الهی، تسخیر نیروها و امکانات طبیعی است که خداوند سبحانه و تعالی پیامبران خود را به آنها مجهز کرده است؛ همانند: بادها، طوفانها، ابرها و... که در قرآن از آنها یاد شده است. در روایات فراوانی، عوامل طبیعی از جمله امدادهای غیبی برای واپسین حجّت الهی ذکر شده است. رسول گرامی اسلام (ص) در حدیث معراج به نقل از خداوند سبحانه و تعالی چنین فرموده است: "... و باد را مسخّر او میکنم و گردنکشان سخت را رام او میسازم..."[۲۵].
بنابراین، به روشنی میتوان گفت حضرت مهدی (ع) افزون بر بهرهمندی از یاران و اصحاب خود، به دلیل عظمت قیام جهانی خود به اذن و اراده الهی، از امدادهای غیبی نیز استفاده خواهد کرد[۲۶].
امداد غیبی در موعودنامه
امدادهای الهی گاهی در قدرتی است که خداوند به حضرت داده است و با انجام کراماتی، حضرت مشکلات را از سر راه خود برمیدارد و یا به وسیله رعب و ترسی است که خداوند در دل دشمن ایجاد میکند[۲۷] و یا اینکه خداوند، ملائکه را به یاری حضرت میفرستد[۲۸]. در برخی از روایات سخن از نیروهایی است که دارای خصوصیات فرشتگان هستند و منتظر ظهور حضرت هستند تا او را یاری کنند[۲۹]. از تابوت و اشیایی که در آن است نیز، بهعنوان وسیلهای دیگر برای یاری حضرت مهدی (ع) نام برده شده است[۳۰]. امام صادق (ع) میفرماید: خداوند، حضرت قائم (ع) را با سه لشکر یاری میدهد: فرشتگان، مؤمنان و رعب (ترس انداختن به دل دشمن)[۳۱]. امام باقر (ع) نیز فرمودند: "گویا هماکنون حضرت قائم (ع) و یارانش را میبینم... که فرشته جبرئیل در سمت راست حضرت مهدی و میکائیل در سمت چپ آن حضرت حرکت میکنند و ترس و وحشت، پیشاپیش سپاهیانش و پشت سر آنها به فاصله یک ماه در حرکت است و خداوند او را با پنج هزار فرشته آسمانی یاری میرساند[۳۲].[۳۳]
پرسش مستقیم
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ التحقیق، ج ۱۱، ص ۵۲، «مدّ».
- ↑ مفردات، ص ۷۶۳، «مدّ».
- ↑ النهایه، ج۴،ص۳۰۷؛ لسانالعرب، ج۱۳، ص۵۰ـ۵۱، «مدد»؛ قاموس قرآن، ج ۶، ص ۲۴۲.
- ↑ مفردات، ص ۷۶۳، «مدّ».
- ↑ التحقیق، ج ۱۱، ص ۵۲، «مدّ».
- ↑ لسان العرب، ج ۱۰، ص ۱۵۱، «غیب».
- ↑ مقاییس اللغة، ج ۴، ص ۴۰۳، «غیب».
- ↑ مجموعه آثار، ج ۳، ص ۳۴۴، «امدادهای غیبی در زندگی بشر».
- ↑ (وَأَمْدَدْنَاكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ).
- ↑ مجموعه آثار، ج ۳، ص ۳۴۴، «امدادهای غیبی در زندگی بشر».
- ↑ المیزان، ج ۱، ص ۸۲.
- ↑ ناصحی، محمد حسن، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴، ص ۲۹۹ - ۳۲۴.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۴، ص، ۳۰۰.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۷۲-۷۶.
- ↑ و به طور قطع، خداوند سبحانه و تعالی به کسی که دین او را یاری میکند، یاری میدهد؛ چرا که خدا سخت نیرومند شکستناپذیر است؛ سوره حج، آیه۴۰.
- ↑ «قَائِمُ أَهْلِ بَيْتِي...يُؤَيَّدُ بِنَصْرِ اللَّهِ...»؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۲۵۷، ح ۲.
- ↑ ابراهیم) گفت: ای فرستادگان به چه کار آمدهاید؟ گفتند: ما برای گروهی گنهکار فرستاده شدهایم. تا بر آنان سنگهایی از گل بباریم. که نزد پروردگارت برای گزافکاران نشانهدار شده است؛ سوره ذاریات، آیه ۳۱- ۳۴.
- ↑ یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی میکردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال، آیه۹.
- ↑ ای مؤمنان! نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید هنگامی که سپاهیانی بر شما تاختند و ما بر (سر) آنان بادی و (نیز) سپاهیانی را که آنان را نمیدیدید فرستادیم و خداوند به آنچه انجام میدهید بیناست؛ سوره احزاب، آیه۹.
- ↑ «وَ يُنْصَرُ بِمَلَائِكَةِ اللَّهِ»؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۲۵۷، ح ۲.
- ↑ «يَا ثَابِتُ كَأَنِّي بِقَائِمِ أَهْلِ بَيْتِي قَدْ أَشْرَفَ عَلَى نَجَفِكُمْ هَذَا وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةِ الْكُوفَةِ فَإِذَا هُوَ أَشْرَفَ عَلَى نَجَفِكُمْ نَشَرَ رَايَةَ رَسُولِ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ نَشَرَهَا انْحَطَّتْ عَلَيْهِ مَلَائِكَةُ بَدْر»؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۰۷، ح ۲.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۱، ص ۳۹۹، ح ۵۸.
- ↑ به زودی در دل کافران بیم خواهیم افکند؛ سوره آل عمران، آیه۱۵۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۳۰، ح ۱۶.
- ↑ «وَ لَأُسَخِّرَنَّ لَهُ الرِّيَاحَ وَ لَأُذَلِّلَنَ لَهُ الرِّقَابَ الصِّعَابَ»؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۵۴، باب ۲۳، ح ۴.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۷۲-۷۶.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۵۶.
- ↑ کمال الدین، ج ۲، ص ۶۷۲؛ غیبة نعمانی، ص ۳۰۹.
- ↑ بحار الانوار، ج ۲۷، ص ۴۱؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۲۳.
- ↑ الشیعه و الرجعة، ج ۱، ص ۱۳۶؛ ملاحم ابن طاووس، ص ۶۶؛ اثبات الهداة، ج ۳، ص ۴۸۹.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۵۶.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۳؛ نور الثقلین، ج ۱، ص ۳۸۸.
- ↑ مجتبی تونهای، موعودنامه، ص۷۸۱.