بحث:امام حسن مجتبی در قرآن
مقدمه
مسلمانان در بیان هیچ موضوعی مانند فضایل اهل بیت(ع) و مقام برجسته علمی و معنوی آنان و برخورداری آنها از مجموعه کمالاتی که خدا اراده فرموده بشریت بدان‌ها آراسته گردد، تا این پایه همسو و هماهنگ نبوده‌اند. این یکدلی و اتفاق نظر به بخشی از اصول و مبانی، از جمله: بیان صریح قرآن در مورد جایگاه ویژه اهل بیت(ع) برمی‌گردد. قرآن کریم به صراحت، اهل بیت را از هرگونه پلیدی پیراسته گردانده و آنان را همان نزدیکان نبی اکرم(ص) تلقّی کرده که دوستی و محبّت آنان پاداش رسالتی است که خدای متعال به بشریت ارزانی داشته و نیک خصالانی‌اند که خالصانه از خدا فرمان بردند و از عذاب او هراسیدند و به ترس و بیم خدا در دل، آراسته گشتند و خدا نیز بهشت جاودان و رهایی از عذاب خویش را برای آنان ضمانت فرمود.
امام حسن مجتبی(ع) بی‌تردید از شمار اهل بیتی است که از پلیدی، پاک و پیراسته‌اند. آن بزرگوار به صریح آیه مباهله که در ماجرای مباهله رسول خدا(ص) با مسیحیان نجران نازل گردید، فرزند رسول اکرم(ص) به‌شمار می‌آید و قرآن کریم یاد این حادثه تاریخی را در آیه ۶۱ سوره مبارکه آل عمران جاودانه ساخت. ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾[۱].
ارباب حدیث به طرق گوناگون روایت کرده‌اند که شأن نزول این آیه شریف در مورد اهل بیت(ع) که عبارت‌اند از: رسول اکرم و علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) نازل گشته و منظور از کلمه «أبناء» در این آیه بی‌تردید امام حسن و امام حسین(ع) است.
رسول خدا(ص) در این رخداد تاریخی تصریح کرده جمعی که همراه به اتفاق آنان مباهله انجام داد برترین انسان‌های روی زمین و گرامی‌ترین آنها در پیشگاه خدایند. به همین دلیل پیامبر اکرم(ص) همراه با آنان به مباهله پرداخت و کشیش نجران نیز به این واقعیت اذعان نموده و گفت: «من امروز با چهره‌هایی روبه‌رو هستم که اگر از خدا درخواست کنند کوهی را از جا برکند، این کار را عملی خواهد ساخت»[۲].
این ماجرا نیز همانند آیه شریف بر مقام والا و جایگاه بلند و فضیلت و برتری آنان دلالت دارد و در پیشگاه خدا و رسول او محبوب‌ترین آفریدگان به شمار آمده و هیچ‌یک از جهانیان در فضیلت و مقام و منزلت، به پایه آنان نمی‌رسند.
قرآن کریم در مورد عصمت کسی غیر از پیامبر اکرم جز اهل بیت آن بزرگوار که خداوند اراده فرمود آنان را از هرگونه پلیدی پیراسته گرداند[۳]، به صراحت سخن نگفته است. هرچند مسلمانان در خصوص داخل بودن همسران پیامبر در معنا و مفهوم اهل بیت، به اختلاف پرداخته‌اند ولی در اینکه علی و زهرا و امام حسن و امام حسین(ع) در مقصود این آیه مبارکه داخل‌اند، هیچ‌گونه اختلافی ندارند[۴].
از اینجا می‌توانیم به راز نهان وجوب دوستی و محبت اهل بیت(ع) و پای‌بندی به خط و مشی آنان پی ببریم و به گفته صریح قرآن، دوستی و محبت آنها را بر دیگران ترجیح می‌دهیم[۵]؛ زیرا عصمت اهل بیت(ع) به هنگام وجود جریان‌های گوناگون و خواسته‌های مختلف، بهترین دلیل بر این است که نجات و رهایی، در پیروی از این گرانمایگان است. کسانی که خداوند آنان را از پلیدی پیراسته، مردم را به ساحل نجات رهنمون می‌شوند و پیروانشان، از غرق شدن و هلاکت رهایی خواهند یافت.
ابن عباس از نبی اکرم(ص) روایت کرده وقتی آیه ﴿الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۶] نازل شد برخی مسلمانان، مقصود آیه شریف را از نزدیکانی که اطاعتشان بر مسلمانان واجب بود، از رسول خدا(ص) جویا شدند، حضرت در پاسخ فرمود: منظور آیه از نزدیکان، علی و فاطمه و فرزندان آنان [حسن و حسین‌اند].
قرآن کریم در سوره دهر در بیان عظمت اهل بیت و اخلاصی که اطاعت و عباداتشان مقرون بدان بوده، به تشریح علل و اسباب این برتری و فضیلت پرداخته و می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا * إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا * فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا * وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا﴾[۷].[۸]
بنا به نقل بیشتر مفسران و محدثان، این سوره مبارک پس از بیمار شدن حسن و حسین(ع) در حق اهل بیت نازل شد که امام علی(ع) نذر کرد به شکرانه بهبودی آن دو بزرگوار سه روز روزه بگیرد. از این‌رو، اعضای خانواده پس از بهبودی فرزندان، به نحو بایسته‌ای به نذر خود وفا کردند، وفایی برخوردار از برجسته‌ترین انواع ایثار و از خودگذشتگی که در حقشان این آیات نازل شد: ﴿إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا * عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا * يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا﴾[۹]. خداوند به پاس این ایثار و از خودگذشتگی و وفای به عهد، در آخرت نعمت‌های فراوانی به آنان مبذول و تا قیامت پیشوایی و امامت مسلمانان را در دنیا بدانان ارزانی داشته است[۱۰].
پانویس
- ↑ «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- ↑ نور الابصار، ص۱۲۲- ۱۲۳، به تفسیرهای جلالین، روح البیان، کشاف، بیضاوی، رازی، و صحیح ترمذی، ج۲، ص۱۶۶، سنن بیهقی، ج۷، ص۶۳، صحیح مسلم کتاب فضائل الصحابه، مسند احمد، ج۱، ص۸۵ و مصابیح السنه، ج۲، ص۲۰۱ مراجعه شود.
- ↑ ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ به تفسیر کبیر فخر رازی، تفسیر نیشابوری، صحیح مسلم، ج۲، ص۳۳، خصائص نسایی، ج۴، مسند احمد، ج۴، ص۱۰۷، سنن بیهقی، ج۲، ص۱۵۰، مشکل الآثار، ج۱، ص۳۳۴، مستدرک حاکم، ج۲، ص۴۱۶ و اسد الغابه، ج۵، ص۵۲۱ مراجعه شود.
- ↑ خدای متعال در سوره شورا آیه ۳۳ خطاب به پیامبر خود می‌فرماید: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳؛ و در سوره سبأ آیه ۴۷ فرموده است: ﴿مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ﴾ «بگو هر پاداشی از شما خواسته باشم از آن خودتان باد!» سوره سبأ، آیه ۴۷.
- ↑ «دوستداری خویشاوندان» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ «(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی * بی‌گمان ما از پروردگارمان، روزی که تیره و بسیار سخت است می‌هراسیم * پس خدا آنان را از شرّ آن روز نگاه می‌دارد و به آنان شادابی و شادمانی می‌نمایاند * و به آنان برای شکیبی که ورزیده‌اند بهشت و (پوشاک) پرنیان پاداش می‌دهد» سوره انسان، آیه ۹-۱۲.
- ↑ در ذیل آیه مودت به تفسیر کبیر، طبری و در المنثور مراجعه شود.
- ↑ «نیکان از پیاله‌ای می‌نوشند که آمیخته به بوی خوش است * از چشمه‌ای که بندگان خداوند از آن می‌آشامند آن را به خواست خود روان می‌سازند * به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است» سوره انسان، آیه ۵-۷.
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۴، ص ۲۷.