بحث:عباس بن علی در معارف و سیره حسینی
عباس بن علی فرزند امیرالمؤمنین، برادر سیدالشهدا، فرمانده و پرچمدار سپاه امام حسینS در روز عاشورا. عبّاس در لغت، به معنای شیر بیشه، شیری که شیران از او بگریزند است[۱].
مقدمه
مادرش “فاطمۀ کلابیّه” بود که بعدها با کنیۀ “ام البنین” شهرت یافت. علیS پس از شهادت فاطمۀ زهرا با ام البنین ازدواج کرد. عباس، ثمرۀ این ازدواج بود. ولادتش را در ۴ شعبان سال ۲۶ هجری در مدینه نوشتهاند و بزرگترین فرزند ام البنین بود و این چهار فرزند رشید، همه در کربلا در رکاب امام حسینS به شهادت رسیدند. وقتی امیرالمؤمنین شهید شد، عباس چهارده ساله بود و در کربلا ۳۴ سال داشت. کنیهاش “ابو الفضل” و “ابو فاضل” بود و از معروفترین لقبهایش، قمر بنی هاشم، سقّاء، صاحب لواء الحسین، علمدار، ابو القربه، عبد صالح، باب الحوایج و... است. عباس با لبابه، دختر عبیدالله بن عباس (پسر عموی پدرش) ازدواج کرد و از این ازدواج، دو پسر به نامهای عبیدالله و فضل یافت. بعضی دو پسر دیگر برای او به نامهای محمّد و قاسم ذکر کردهاند.
آن حضرت، قامتی رشید، چهرهای زیبا و شجاعتی کم نظیر داشت و به خاطر سیمای جذابش او را “قمر بنی هاشم” میگفتند. در حادثۀ کربلا، سمت پرچمداری سپاه حسینS و سقّایی خیمههای اطفال و اهل بیت امام را داشت و در رکاب برادر، غیر از تهیّۀ آب، نگهبانی خیمهها و امور مربوط به آسایش و امنیّت خاندان حسینS نیز بر عهدۀ او بود و تا زنده بود، دودمان امامت، آسایش و امنیت داشتند[۲]. روز عاشورا، سه برادر دیگر عباس پیش از او به شهادت رسیدند. وقتی علمدار کربلا از امام حسینS اذن میدانطلبید حضرت از او خواست که برای کودکان تشنه و خیمههای بیآب، آب تهیّه کند. ابوالفضلS به فرات رفت و مشک آب را پر کرد و در بازگشت به خیمهها با سپاه دشمن که فرات را در محاصره داشتند درگیر شد و دستهایش قطع گردید و به شهادت رسید. البته پیش از آن نیز چندین نوبت همرکاب با سیدالشهدا به میدان رفته و با سپاه یزید جنگیده بود. عباس، مظهر ایثار و وفاداری و گذشت بود. وقتی وارد فرات شد، با آنکه تشنه بود، اما بخاطر تشنگی برادرش حسینS آب نخورد و خطاب به خویش چنین گفت: «يا نفس من بعد الحسين هونى * و بعده لا كنت ان تكونى هذا الحسين وارد المنون * و تشربين بارد المعين تاللّه ما هذا فعال دينى» و سوگند یاد کرد که آب ننوشد[۳]. وقتی دست راستش قطع شد، این رجز را میخواند: « وَ اللَّهِ إِنْ قَطَعْتُمُ يَمِينِي * إِنِّي أُحَامِي أَبَداً عَنْ دِينِي وَ عَنْ إِمَامٍ صَادِقِ الْيَقِينِ * نَجْلِ النَّبِيِّ الطَّاهِرِ الْأَمِينِ» و چون دست چپش قطع شد، چنین گفت: « يَا نَفْسُ لَا تَخْشَيْ مِنَ الْكُفَّارِ * وَ أَبْشِرِي بِرَحْمَةِ الْجَبَّارِ مَعَ النَّبِيِّ السَّيِّدِ الْمُخْتَارِ * قَدْ قَطَعُوا بِبَغْيِهِمْ يَسَارِي فَأَصْلِهِمْ يَا رَبِّ حَرَّ النَّارِ».
شهادت عباس، برای امام حسین بسیار ناگوار و شکننده بود. جمله پرسوز امام، وقتی که به بالین عباس رسید، این بود: «الْآنَ انْكَسَرَ ظَهْرِي وَ قَلَّتْ حِيلَتِي وَ شَمِتَ بِي عَدُوِّي»[۴]. و پیکرش، کنار “نهر علقمه” ماند و سیدالشهدا به سوی خیمه آمد و شهادت او را به اهل بیت خبر داد. هنگام دفن شهدای کربلا نیز، در همان محل دفن شد. از این رو امروز حرم ابا الفضلS با حرم سیدالشهدا فاصله دارد. مقام والای عباس بن علیS بسیار است. تعابیر بلندی که در زیارتنامۀ اوست، گویای آن است. این زیارت که از قول حضرت صادقS روایت شده، از جمله چنین دارد: «السَّلاَمُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ، الْمُطِيعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ... أُشْهِدُ اللهَ أَنَّكَ مَضَيْتَ عَلَى مَا مَضَى بِهِ الْبَدْرِيُّونَ وَ الْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللهِ، الْمُنَاصِحُونَ فِي نُصْرَةِ أَوْلِيَائِهِ الذَّابُّونَ عَنْ أَحِبَّائِهِ...»[۵] که تأیید و تأکیدی بر مقام عبودیت و صلاح و طاعت او و نیز تداوم خطّ مجاهدان بدر و مبارزان با دشمن و یاوران اولیاء خدا و مدافعان از دوستان خداست. امام سجادS نیز سیمای درخشان عباس بن علی را اینگونه ترسیم فرموده است: «رَحِمَ اللَّهُ الْعَبَّاسَ فَلَقَدْ آثَرَ وَ أَبْلَى وَ فَدَى أَخَاهُ بِنَفْسِهِ حَتَّى قُطِعَتْ يَدَاهُ فَأَبْدَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِمَا جَنَاحَيْنِ يَطِيرُ بِهِمَا مَعَ الْمَلَائِكَةِ فِي الْجَنَّةِ كَمَا جَعَلَ لِجَعْفَرِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ إِنَّ لِلْعَبَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْزِلَةً يَغْبِطُهُ بِهَا جَمِيعُ الشُّهَدَاءِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۶]. که در آن نیز مقام ایثار، گذشت، فداکاری، جانبازی، قطع شدن دستانش و یافتن بال پرواز در بهشت، همبال با جعفر طیّار و فرشتگان مطرح است و اینکه: عمویم عباس، نزد خدای متعال، مقامی دارد که روز قیامت، همۀ شهیدان به آن غبطه میخورند و رشک میبرند.
در زیارت ناحیه مقدسه نیز از زبان حضرت مهدیS به او اینگونه سلام داده شده است: «السَّلَامُ عَلَى أَبِي الْفَضْلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الْمُوَاسِي أَخَاهُ بِنَفْسِهِ الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ الْفَادِي لَهُ الْوَاقِي السَّاعِي إِلَيْهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَةِ يَدَاهُ...»[۷][۸].
پانویس
- ↑ لغتنامه دهخدا.
- ↑ اليوم نامت أعين بك لم تنم * * * و تسهدت أخرى فعز منامها.
- ↑ بحارالأنوار، ج۴۵، ص۴۱.
- ↑ معالی السبطین، ج۱، ص۴۴۶؛ مقتل خوارزمی، ج۲، ص۳۰.
- ↑ مفاتیح الجنان، ص۴۳۵.
- ↑ سفینة البحار، ج۲، ص۱۵۵.
- ↑ بحارالأنوار، ج۴۵، ص۶۶.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۳۱۶.