بحث:منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)

اقسام انتظار

• در بین احادیث اسلامی که از طریق شیعه و سنی به دست ما رسیده، اشاره به دو نوع انتظار شده است:

1. انتظار عام، که از آن، انتظار فرج به صورت مطلق تعبیر شده است. انتظار فرج به معنای عام، یعنی انتظار گشایش و امید به آینده و نکوهش یأس و ناامیدی. در این معنا، مکتب اسلام تلاش کرده است از یک‌سو، با فضیلت بخشیدن به "انتظار گشایش" و امید به آینده و از سوی دیگر، با نکوهش ناامیدی، دلسردی و دل‌مردگی، روحیۀ تلاش و تکاپوی سازنده را در افراد جامعه اسلامی زنده نگه دارد و از ایجاد ناامیدی در زندگی شخصی مسلمانان جلوگیری کند. اهتمام اسلام به این معنای عام از انتظار و امید به آینده چنان است که از یک سو، امید به فرا رسیدن گشایش از سوی خداوند در ردیف برترین اعمال شمرده شده و از سوی دیگر، ناامیدی از رحمت خداوند از جمله گناهان کبیره به شمار آمده است. بنابراین انسان مؤمن هرگز از عنایات و الطاف الهی ناامید نمی‌شود. اهتمام آموزه‌های اسلامی در بیان معنای عام انتظار‌ و امید تا بدان حد بوده که از آن با بلند‌ترین عنوان‌های ممکن یاد شده است. برخی روایات آن را برترین عبادت و بندگی می‌‌دانند؛ پیامبر اکرم a می‌فرماید: «"أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ"». در همین رابطه امام رضاS فرمود: «چقدر نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا نشنیده‌ای گفتار خداوند عزوجل را که فرمود: وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ و فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ؛ پس بر شما باد به صبر، زیرا فرج بعد از یأس و ناامیدی است، به راستی کسانی که قبل از شما زندگی می‌کردند از شما صبورتر بودند». به تعبیر دیگر انتظار عام انتظاری است که متعلق آن عام و مطلق است و به معنای امید و امیدواری به هر نوع مشکل و معضلی اعم از مادی و معنوی، دنیایی و آخرتی و فردی و اجتماعی است. در این زمینه ابن‌قیم جوزی در کتاب مدارج‌السالکین درباره معنای اصطلاحی انتظار عام می‌نویسد: «انتظار، روحِ فرج است؛ یعنی ملایمت و لذت‌بخشی و راحت فرج با انتظار حاصل می‌شود؛ پس انتظار و ترقب فرج، تخفیف سختی انتظار را به همراه دارد؛ به ویژه زمانی که انسان در اوج امیدواری و قطعیت امیدواری است؛پس به راستی اینکه انسان در میان بلا بهره‌مند از روح فرج و ملایمت و راحت آن است، از الطاف خفی و گشایش تعجیل یافته است». و یا محمد ابو العلا می‌نویسد: «انتظار فرج یعنی امیدوار بودن جهت از بین رفتن بلا و اندوه و ترک شکوه پیش غیر خدا و این انتظار به جهت اینکه همراه است با صبر در بلا و تسلیم در قضا، بافضیلت‌ترین عبادت محسوب می‌شود و واژه فرج که به فتح "فاء" و "راء" است، در فارسی به معنای گشایش است و فرج الله الغم یعنی خداوند غم و سختی را از بین برد». و یا گفته شده: «اصل انتظار فرج از یک اصل کلی قرآنی و اسلامی به نام حرمت یأس از روح الله استنتاج شده است».
2. انتظار خاص، که از آن، انتظار ظهور حضرت مهدیS بالخصوص تعبیر گردیده است، این تعبیر عمدتاً در روایات شیعه وارد شده است.

تفاوت بین دو نوع انتظار

• بین دو نوع انتظار تفاوت اساسی وجود دارد؛ زیرا کسی که معتقد به اصل فرج است بدون آنکه آن فرج بخش و نجات دهنده را در قید حیات و در کنار خود ببیند واحساس کند و نیز او را ناظر اعمال خود بداند چندان تأثیری در وجود او ندارد. به خلاف کسی که معتقد است اولاً او از ذریۀ پیامبرa است و ثانیاً او موجود است و تمام اعمال و رفتار مردم، خصوصاً شیعیانش در تحت نظر اوست و هنگام گرفتاری‌ها به داد آنها رسیده و آنها را مراعات و مراقبت خواهد نمود، اعتقاد به این چنین منجی و انتظار ظهور چنین شخصی تأثیر بسیاری در روحیۀ انسان منتظر دارد، تأثیری که قابل مقایسه با تأثیر نوع اول از انتظار نیست. شیعه به جهت اعتقاد به این نوع انتظار همیشه در طول تاریخ زنده است و هیچ گاه امید خود را از دست نمی‌دهد. شیعه همیشه خود را در کنار منجی و مصلح کل احساس می‌‌کند.

انتظار عام از دیدگاه آیات و روایات

• به طور کلی می‌‌توان معنای عام انتظار را در آیات و روایات بررسی کرد:

آیات قرآن

بسیاری از آیاتی که در آنها به فضیلت "انتظار" به طور کلی و بدون ذکر متعلق فرج اشاره شده است، به اصل تقویت روحیۀ امید به آینده و مقابله با ناامیدی و بدبینی نسبت به آینده نظر داشته‌اند. قرآن کریم، ناامیدی از رحمت خدا را از ویژگی‌های کافران می‌داند و از زبان حضرت یعقوبS چنین نقل می‌کند: يَا بَنِيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ و نیز در جای دیگری آمده است: إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا

روایات

1. امام علیS در بخشی از روایت مفصلی که در آن به چهارصد مورد از اموری اشاره می‌کند که برای صلاح دین و دنیای مؤمن شایسته است، پس از سفارش کردن به طلب رزق در میانه طلوع فجر و طلوع شمس می‌فرماید: «منتظر فرج باشید و از رحمت خداوند ناامید نشوید. به درستی که خوشایند‌ترین اعمال نزد خداوند صاحب عزت و جلال، انتظار فرج است». آن حضرت در بخش دیگری از روایت یاد شده، پس از اشاره به این مطلب که ناشکیبایی هنگام ناگواری‌ها موجب از بین رفتن پاداش انسان می‌شود، می‌فرماید: «برترین کارهای انسان، انتظار گشایش از سوی خداست».
2. از رسول گرامی اسلامa نقل شده است: «هر کس نسبت به رزق کمی که خداوند به او داده است، خشنود باشد، خداوند نیز نسبت به عبادت عمل کمی که او انجام می‌دهد، خشنود می‌شود و انتظار گشایش عبادت است».
3. امام صادقS نیز در سفارش‌های خود به أبو حنیفه می‌فرماید: «برترین کارها، انتظار گشایش از خداست».
4. امیرمؤمنان علیS در پاسخ به سائلی می‌فرماید: «کدام مصیبت سخت‌تر است؟ فرمود: مصیبت در دین. کدام عمل پیش خدا محبوب‌تر است؟ فرمود: انتظار فرج. کدام مردم نزد خدا بهترند؟ فرمود: ترساتر و باتقواترشان و زاهدترشان در دنیا».
5. رسول گرامی اسلامa نیز در این مورد می‌فرماید: «"أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ اِنْتِظَارُ الْفَرَجِ"». «انْتِظَارُ الْفَرَجِ عِبَادَةٌ»؛ و باز در جایی دیگر می‌فرماید: «برترین جهاد امت من، انتظار فرج است». و یا می‌‌فرمایند: «برترین عبادت، صبر و سکوت و انتظار فرج است».
6. مجلسی در "بحارالانوار" از امام صادقS نقل می‌کند که فرمود: «از دین ائمه پرهیزکاری، عفت، رستگاری و... انتظار فرج همراه با صبر است».
7. ترمذی به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) نقل می‌کند که فرمود: «از فضل خدا بخواهید زیرا که خداوند سؤال‌کننده از خود را دوست دارد. و برترین عبادت انتظار فرج است».
8. شیخ صدوق از امام جوادS نقل می‌کند که فرمود: «برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است. هرکس از این امر اطلاع داشته باشد خداوند به جهت انتظارش گرفتاری را از او برطرف می‌کند».

نتیجه گیری

• نتیجه اینکه انتظار فرج به معنای عام عبارت از گشایش و نجات شیعه بلکه تمام مظلومین عالم از ظلم و بی‌عدالتی و شرک و فساد و تبعیض و بی‌دینی است و از باب اینکه شخص منتظر را مستعد و زمینه‌ساز فرج امام زمانS می‌کند افضل عبادات است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: