بحث:چه کسی غیر از خدا عالم به غیب است؟ (پرسش)

چیستی علم غیب

• غیب مجموعه‌ای از عالم است مخفی از ادراک عموم مردم؛ یعنی در زندگی متعارف انسان‌ها، مجموعه‌ای از اطلاعات وجود دارد که به‌ وسیله ابزارهای ظاهری حواس پنج‌گانه و تفکر به ‌دست می‌آید اما از ادراک ماورای این مسائل به ادراکات غیبی تعبیر می‌شود. لذا اگر کسی دارای دریافتی، ماورای دریافت‌های عمومی باشد، می‌گویند فلانی علم غیب دارد و این حداقل معنای "علم غیب" است و اختصاصی هم به امامان(ع) و اولیاء ‌الهی ندارد، البته به این ‌شرط که از طریق نوعی حس باطن به دست آید، نه با تفکر و تیزهوشی.

علم غیب داشتن غیر خداوند

• بر اساس آیات و روایات غیر از خداوند چند گروه علم غیب دارند:

1. گروه اول: پیامبران: خداوند در سوره جن می‌‏فرماید: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ﴾ بر اساس آیه برگزیدگان و رسولان، مستثنای علم غیب هستند که خداوند به آنها افاضه می‌‏کند. هم چنین پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) که معصوم و مورد رضایت خداوند هستند، عالم به غیب هستند. در سوره آل عمران نیز می‌‏فرماید: ﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء﴾ این آیه نیز اثبات می‌‌کند رسولان الهی به اذن و امر پروردگار، عالم به غیب هستند. آیات دیگری نیز در زمینه علم غیب پیامبران وارد شده است.
2. گروه دوم: ملائکۀ رسول: خداوند متعال ملائکۀ رسول را از محتوای پیام وحی آگاه کرده و آنها نیز چنین پیامی را به پیامبران ابلاغ می‌کنند، لذا در این صورت ملائکه نیز به طور طبیعی از امور غیبی آگاه می‌شوند: ﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾؛ و ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ﴾ فرشتگان با اذن خداوند متعال جان مردم را می‌گیرند: ﴿يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ﴾
3. گروه سوم: امامان و بندگان خاص الهی: خداوند حکیم اولیاء و بندگان خاص خودش را در مواردی آگاه به غیب کرده است، مانند: حضرت مریم، همسر ابراهیم، مادر حضرت موسی(ع) و آصف بن برخیا. دربارۀ حضرت مریم آمده است: ﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ﴾؛ حضرت مریم از طریق غیب از یک رشته رویدادهای آینده آگاه شده است. و یا درباره همسر ابراهیم چنین می‌‏گوید: ﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا سَلَامًا ... وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ ﴾ و....

روش‌های آگاهی غیر خدا از غیب

• شیوه و روش آگاهی غیر خدا از غیب بر دو گونه است:

1. غیبی که با تعلیم و فکر و ریاضت نفسانی آشکار می‌شود.
2. غیبی که تنها برای خداوند متعال محقق است و آن را تنها برای برگزیدگانش آشکار می‌سازد. این قسم نیز بر دو قسم است:
   1. غیبی که آشکار نمودنش برای رسل و فرستادگان الهی لازم است و معجزات و شرایع و سایر اخبار غیبی از آن جمله‌اند.
   2. غیبی که از شئون الهی و خاص خداوند است، یعنی ربوبیت، لذا غیب الهی بدون حد و مرز برای فرستادگان الهی قرار داده نشده، بلکه غیبی که شئون رسالت و ابلاغ آن را تحقق بخشد به آنها عطا شده است.

• اما غیبی که برای عبّاد صالح و مرتاضین کشف می‌‌گردد، از هر دو حدِّ الهی و رسالی بودن خارج است و غیبی که برای آنها کشف می‌شود، غیبِ خاص خداوند و غیبِ وحیانیی که مخصوص رسولان الهی است، نیست.

نتیجه گیری

• با ضمیمه کردن آیۀ ﴿إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا﴾ به آیاتی که علم به غیب را مختص خداوند سبحان می‌داند، این نتیجه به دست می‌آید که علم غیب به اصالت از آن خداست و به تبعیتِ خداوند متعال دیگران هم می‌توانند به مقداری که او بخواهد نسبت به آن آگاه شوند منتها نه به صورت اصالتی و استقلالی بلکه به اذن خداوند متعال. خلاصه در مواقعی که مشیت و اراده الهی تعلق گیرد و مصلحت بداند، به هر یک از مخلوقات خویش علم و قدرت عطا می‏‌کند. این افاضه علم، گاهی به واسطه معلم و افراد بشر و گاهی بدون واسطه آن‏ها صورت می‏‌گیرد، در این صورت به علم لدنّی و علم غیب تعبیر می‌‏شود و بدون مکتب رفتن و معلم دیدن حاصل می‌‏شود.
• بنابراین با توجه به آیات مذکور، دریافت وحی و افاضه علم غیب به پیامبران و رسولان برگزیده خداوند اثبات می‌‏شود.

چیستی علم غیب

• غیب مجموعه‌ای از عالم است مخفی از ادراک عموم مردم؛ یعنی در زندگی متعارف انسان‌ها، مجموعه‌ای از اطلاعات وجود دارد که به‌ وسیله ابزارهای ظاهری حواس پنج‌گانه و تفکر به ‌دست می‌آید اما از ادراک ماورای این مسائل به ادراکات غیبی تعبیر می‌شود. لذا اگر کسی دارای دریافتی، ماورای دریافت‌های عمومی باشد، می‌گویند فلانی علم غیب دارد و این حداقل معنای "علم غیب" است و اختصاصی هم به امامان(ع) و اولیاء ‌الهی ندارد، البته به این ‌شرط که از طریق نوعی حس باطن به دست آید، نه با تفکر و تیزهوشی.

علم غیب داشتن غیر خداوند

• بر اساس آیات و روایات غیر از خداوند، چند گروه علم غیب دارند:

1. گروه اول: پیامبران: خداوند در سوره جن می‌‏فرماید: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ﴾ بر اساس آیه برگزیدگان و رسولان، مستثنای علم غیب هستند که خداوند به آنها افاضه می‌‏کند. هم چنین پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) که معصوم و مورد رضایت خداوند هستند، عالم به غیب هستند. در سوره آل عمران نیز می‌‏فرماید: ﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء﴾ این آیه نیز اثبات می‌‌کند رسولان الهی به اذن و امر پروردگار، عالم به غیب هستند. آیات دیگری نیز در زمینه علم غیب پیامبران وارد شده است.
2. گروه دوم: ملائکۀ رسول: خداوند متعال ملائکۀ رسول را از محتوای پیام وحی آگاه کرده و آنها نیز چنین پیامی را به پیامبران ابلاغ می‌کنند، لذا در این صورت ملائکه نیز به طور طبیعی از امور غیبی آگاه می‌شوند: ﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾؛ و ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِینُ عَلَی قَلْبِکَ﴾ فرشتگان با اذن خداوند متعال جان مردم را می‌گیرند: ﴿یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ﴾
3. گروه سوم: امامان و بندگان خاص الهی: خداوند حکیم اولیاء و بندگان خاص خودش را در مواردی آگاه به غیب کرده است، مانند: حضرت مریم، همسر ابراهیم، مادر حضرت موسی(ع) و آصف بن برخیا. دربارۀ حضرت مریم آمده است: ﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ﴾ حضرت مریم از طریق غیب از یک رشته رویدادهای آینده آگاه شده است.

• و یا درباره همسر ابراهیم چنین می‌‏گوید: ﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا سَلَامًا ... وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِنْ وَرَاءِ إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ ﴾
• قرآن دربارۀ مادر موسی که از طریق غیب از سرنوشت فرزند خود آگاه شده است چنین می‏‌فرماید: ﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلا تَخَافِي وَلا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾؛ در تفسیر این آیه می‌توان گفت: اولاً وحی در آیه همان الهام است که یکی از طرق دست یابی به غیب است؛ ثانیاً بازگشت حضرت موسی به دامان مادر،‌ به مادر موسی اطلاع داده شد؛ ثالثاً اینکه حضرت موسی در آینده به مقام رسالت می‌رسد.
• خداوند متعال دربارۀ آصف بن برخیا نیز فرموده است: «کسی که نزد او علمی از کتاب بود گفت من قبل از آن که تو پلک چشم‌هایت را به هم بزنی تخت بلقیس را برایت حاضر می‌کنم». این آیه دلالت بر وجود علم غیب آصف می‌‌کند. ثبوت علم غیب منحصر به شخص آصف بن برخیا نیست،‌ بلکه خداوند حکیم،‌ هر کسی را که در کمالات سیر کرده و به مقامات والای انسانی دست یابد،‌ از امور غیبی آگاه می‌سازد.
• ائمه معصومین آنچه می‌دانند، به تعلیم خداوند حکیم می‌باشد و ‌بر طبق روایات دارای علم غیب هستند، در این زمینه امام باقر می‌‌فرمایند: «خداوند ۷۳ اسم اعظم دارد که تنها یک حرف آن را به آصف داد و توانست تخت بلقیس را نزد سلیمان بیاورد و نزد ما امامان ۷۲ اسم از آن اسامی وجود دارد و تنها یک اسم آن در علم غیب خداوند وجود دارد که به ما داده نشده است»
• حضرت علی از اسرار غیب آگاهی داشت؛ مانند آنچه در خطبۀ ۱۳ در مذمت اهل بصره آمده است که می‌فرماید: «گویا می‌بینم عذاب خدا از آسمان و زمین بر شما فرود آمده و همه غرق شده‌اید، تنها قله بلند مسجدتان همه چون سینه کشتی در روی آب نمایان است. یا نسبت به حجر بن قیس فرمود: که تو را بعد از من مجبور به لعن می‌کنند. و آنچه درباره مروان فرمود: که او پرچم ضلالت را بعد از پیری به دوش خواهد کشید».
• همچنین در روایتی از حوادث آینده خبر می‌داد یکی از یارانش عرض کرد: «ای امیر مؤمنان! آیا شما علم غیب دارید؟ حضرت خندید و فرمود: این علم غیب نیست؛ بلکه علمی است که از دارنده علمی پیامبر آن را آموخته‌ام».
• در برخی از آیات به علم غیب پیامبر اکرم(ص) و ائمه‌اطهار اشاره شده است: ﴿وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ﴾ و نیز امام باقر فرمود: «خدای متعال دو گونه علم دارد: علمی که جز خود او کسی نمی‌داند؛ و علمی که به ملائکه و رسولانش آموخته است. آنچه به ملائکه و رسولانش آموخته، به ما نیز آموخته است و ما آن را می‌دانیم».
• همچنین امام صادق در این زمینه می‌فرماید: «خداوند علمی دارد که جز خودش نمی‌داند و علمی دارد که فرشتگان و پیامبران را از آن آگاه ساخته، آنچه را به فرشتگان و پیامبران و رسولانش داده، ما می‌دانیم».
• ابو بصیر نقل می‌کند: «روزی به محضر امام صادق مشرف شدم، امام ضمن گفتگو از من پرسید: ابو حمزه ثمالی چه طور است؟ چه می‌کند؟ عرض کردم: وقتی ابوحمزه را ترک کردم، مریض و بدحال بود، فرمود: موقعی که نزد او رفتی، سلام مرا به وی برسان و بگو: در فلان ماه و فلان روز مرگ تو فرا می‌رسد و زندگانی را به درود خواهی گفت، عرض کردم: فدایت شوم! به خدا سوگند! او یکی از دوستان و شیعیان خالص شماست و ما به او انس گرفته‌ایم. فرمود: راست می‌گویی؛ اما آن موقعیت و منزلتی که او نزد خدا و ما دارد،‌ برایش بهتر است. پرسیدم:‌ای فرزند رسول خدا! آیا شیعه شما در روز قیامت با شما خواهد بود؟ فرمود: بلی! اگر از نافرمانی خدا بترسد، مراقب دستورهای پیامبرش باشد و از ارتکاب گناهان خودداری ورزد، حتماً در درجات بهشت با ما خواهد بود. ابو بصیر می‌گوید:‌ من همان سال به دیار خویش برگشتم و همان‌طور که امام صادق خبر داده بود، بعد از اندکی ابوحمزه به دیار حق شتافت».
• احمد بن اسحاق قم، محدث بزرگوار شیعه که عالمی جلیل‌القدر و فقیهی پرهیزکار و نماینده تام‌الاختیار و مورد اعتماد امام عسکری در شهر قم بود، خبر رحلت خویش را همراه با کفنی متبرک از حضرت ولی عصر دریافت کرد. حسین بن روح می‌گوید: احمد بن اسحاق نامه‌ای به ناحیه مقدسه امام زمان نوشت و اجازه خواست که به حج برود. حضرت نیز به وی اجازه داد و پارچه‌ای برایش فرستاد. وقتی احمد پارچه را دید، گفت: امام خبر مرگ مرا داده است و هنگام بازگشت از سفر حج در شهر سر پل ذهاب، درگذشت.
• حتی گاهی پرندگان و جانداران دیگر به خاطر ضرورت‌های زندگی، آگاهی‌هایی از اسرار نهان و حتی از آینده نسبتا دور پیدا می‌کنند که تصورش برای ما مشکل و پیچیده است، و به این ترتیب بعضی از مسائلی که برای ما غیب محسوب می‌شود، برای آنها غیب نیست.

روش‌های آگاهی غیر خدا از غیب

• شیوه و روش آگاهی غیر خدا از غیب بر دو گونه است:

1. غیبی که با تعلیم و فکر و ریاضت نفسانی آشکار می‌شود.
2. غیبی که تنها برای خداوند متعال محقق است و آن را تنها برای برگزیدگانش آشکار می‌سازد. این قسم نیز بر دو قسم است:
   1. غیبی که آشکار نمودنش برای رسل و فرستادگان الهی لازم است و معجزات و شرایع و سایر اخبار غیبی از آن جمله‌اند.
   2. غیبی که از شئون الهی و خاص خداوند است، یعنی ربوبیت، لذا غیب الهی بدون حد و مرز برای فرستادگان الهی قرار داده نشده، بلکه غیبی که شئون رسالت و ابلاغ آن را تحقق بخشد به آنها عطا شده است.

• اما غیبی که برای عبّاد صالح و مرتاضین کشف می‌‌گردد، از هر دو حدِّ الهی و رسالی بودن خارج است و غیبی که برای آنها کشف می‌شود، غیبِ خاص خداوند و غیبِ وحیانیی که مخصوص رسولان الهی است، نیست.

نتیجه گیری

• با ضمیمه کردن آیۀ ﴿إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا﴾ به آیاتی که علم به غیب را مختص خداوند سبحان می‌داند، این نتیجه به دست می‌آید که علم غیب به اصالت از آن خداست و به تبعیتِ خداوند متعال دیگران هم می‌توانند به مقداری که او بخواهد نسبت به آن آگاه شوند منتها نه به صورت اصالتی و استقلالی بلکه به اذن خداوند متعال. خلاصه در مواقعی که مشیت و اراده الهی تعلق گیرد و مصلحت بداند، به هر یک از مخلوقات خویش علم و قدرت عطا می‏‌کند. این افاضه علم، گاهی به واسطه معلم و افراد بشر و گاهی بدون واسطه آن‏ها صورت می‏‌گیرد، در این صورت به علم لدنّی و علم غیب تعبیر می‌‏شود و بدون مکتب رفتن و معلم دیدن حاصل می‌‏شود.
• بنابراین با توجه به آیات مذکور، دریافت وحی و افاضه علم غیب به پیامبران و رسولان برگزیده خداوند اثبات می‌‏شود.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: