بحث:کعبه در قرآن

مقدمه

نام کعبه دو بار در سوره مائده مذکور است: یکی در آیه ۹۶ که کفاره قتل صید را هنگام احرام معین می‌کند و دیگر در آیه ۹۸ که شرف و مقام کعبه را معین می‌سازد ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ﴾.

کعبه در قرآن مجید به نام بیت الحرام نیز نامیده شده و در سوره حج آیات ۲۹ و ۳۳ از کعبه به عنوان «بیت العتیق» یاد شده است. در علت این نامگذاری اخیر وجوهی ذکر کرده‌اند: بعضی گفته‌اند که چون از هر گونه جبروت و خودنمائی جباران آزاد است به نام عتیق مسمی است. عده‌ای این خانه را به واسطه کرامت و شرافتی که دارد مستحق نام بیت العتیق دانسته‌اند و بعضی هم بیت العتیق را اشاره به قدمت بنای آن گرفته‌اند و شاید فرض سوم مناسب‌تر باشد و در عین حال با دو نظر دیگر نیز قابل اجتماع است.

در سوره آل عمران آیه ۹۶ تصریحا، کعبه نخستین خانه‌ای معرفی شده که برای مردم در «مکه مبارکه» بر پا گردیده است. سوره بقره آیه ۱۲۱ بنای آن را به دست حضرت ابراهیم و فرزندش اسماعیل حکایت کرده است ﴿وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ﴾ و در آیه ۹۷ از سوره آل عمرانحکم وجوب حج خانه بر مردم مستطیع صادر گردیده ﴿فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلً﴾.

تمام ساختمان‌هایی که به شکل چهار گوش بنا شود در عربی کعبه خوانده می‌شود و کعبه اسلام نیز نام خود را به همین مناسبت یافته است. بعضی بنای کعبه را به زمان حضرت آدم نسبت می‌دهند و می‌گویند کعبه آفریده شد تا حضرت آدم به یاد بیت المعمور گرد آن طواف کند و طواف فرشتگان را به حول عرش الهی به یاد آورد. می‌گویند حضرت آدم وزوجه‌اش حوا چون از بهشت فرود آمدند از یکدیگر جدا ماندند و هر دو برای حج به جانب کعبه روان شدند و در جده یکدیگر را بازیافتند. این نوع احادیث گر چه مستند به سند صحیح نیست حاکی از آن است که بنای کعبه و تشریفات آن سابقه ما قبل تاریخی دارد، لکن دوران تاریخی این بنا در مذاهب از زمان حضرت ابراهیم شروع می‌شود. حضرت ابراهیم چون هاجر و فرزند خود اسماعیل را به مکه برد در یکی از سفرهای خویش کعبه را به عنوان معبد خدای یگانه بر پا ساخت. در تورات هم از بنای مذبحی در حدود فاران به دست حضرت ابراهیم یاد شده است.

باری از دیر زمان، کعبه پرستشگاه قبائل مختلف عرب بوده است بعضی هم آن را یکی از بیوت مجوسیان پنداشته‌اند و آن را بیت زحل نامیده‌اند. محتمل است که وقتی این بنا، پرستشگاه اعراب مجوس هم واقع شده باشد.

در زمانی که حضرت محمد الگو:ص سی و پنج سال داشت کعبه ویران بود و قریش به تجدید آن دست زدند و در آن هنگام فقط به صورت چهار دیوار کوتاه بوده است. چون قریش برای تجدید بنای آن انجمن کردند ابن وهب یا ابو وهب برخاست و گفت نباید مال حرام صرف بنای این خانه مقدس شود. بر مبنای همین تصمیم بود که وجوه جمع‌آوری شده برای ساختن کعبه بر پایه‌های اول کفایت نکرد.

در سال ۶۳ هجری که عبدالله بن زبیر علیه یزید قیام کرد یزید به محاصره وی در مکه فرمان داد و در این محاصره، کعبه منهدم گردید. عبدالله بن زبیر کعبه را بر پایه‌هائی که حضرت ابراهیم انتخاب کرده بود از نو بنا کرد (مستند وی در تعیین قواعد بنا، حدیثی است که عایشه، خاله‌اش از حضرت پیغمبر روایت کرده است). بنای عبدالله بن زبیر دارای یک باب شرقی و یک باب غربی بود و هر دو باب با زمین هم سطح بود. چون عبدالله بن زبیر به دست حجاج در زمان عبدالملک کشته شد حجاج بنای کعبه را به پایه‌های قریش بازگردانید و دیوار شمالی را شش ذراع و یک وجب عقب برد و اکنون پشت دیوار شمالی بریدگی است که آن را جزء مطاف قرار می‌دهند و حطیم می‌نامند.

بنای فعلی کعبه تقریبا در میانه مسجد الحرام واقع و دو متر از زمین ارتفاع دارد. ساختمان کعبه به شکل چهار گوشی است که هر زاویه آن به جهتی از جهات اربعه متوجه است تا بنا در مقابل فشار باد و جریان هوا مقاومت کند و این طرح در ابنیه اهرام مصر نیز رعایت شده است. طول دیوارهای شمالی و جنوبی و شرقی و غربی به ترتیب ۸۰/ ۹ و ۲۵/۱۰ و ۸۸/ ۱۱ و ۲۵/۱۲ متر می‌باشد و ارتفاع کعبه فعلا ۱۵ متر است ولی پیش از حجاج ارتفاع کعبه ۱۷ متر بوده است. حجاج دیوار شمالی را به اندازه شش ذراع و یک وجب عقب برده و به واسطه این تغییر ساختمانی، حجر الاسود بیرون کعبه در شمال شرقی قرار گرفته است. حجر الاسود سنگ سیاهی است و گویا از سنگ‌های آسمانی باشد که از کواکب جدا شده و به زمین سقوط کرده است. چون این سنگ بر اثر انتقال‌هائی که به وسیله قرمطیان پیش آمده شکاف‌هائی برداشته است آن را با پوششی از نقره پوشانده‌اند. باب کعبه در مشرق واقع است و با صفحاتی از نقره مذهب پوشانده شده و پیشخوان کعبه نیز از نقره می‌باشد و پایه دیوارهای کعبه به وسیله دیواره دیگری از سنگ مرمر استحکام پذیرفته و این دیواره را شاذروان می‌نامند.

تمام دیوارهای کعبه از خارج با پارچه مخصوصی به وسیله مصری‌ها پوشانده می‌شود و این پیراهن هر سال تجدید می‌گردد و بر در کعبه پرده زربفتی آویخته است. تهیه نخستین پیراهن کعبه را به تبع نسبت می‌دهند و می‌گویند تبع پیش از ظهور اسلام قصد کرد که کعبه را ویران سازد ولی چون به مکه وارد شد به بیماری سختی دچار گردید و به راهنمائی پزشکی دریافت که بیماریش نتیجه سوء قصد بدان خانه مقدس است. تبع در رؤیا مأمور گردید که بر کعبه پیراهن بپوشاند و رؤیای خود را فورا متحقق ساخت.

باز مورخین نوشته‌اند که چون حضرت پیغمبر پس از فتح مکه به کعبه وارد شد ۳۶۰ بت در پیرامون کعبه دید و همه را به دست علی بن ابیطالب شکست. وجود ۳۶۰ بت در کعبه شاید نشانه توجه مهر پرستان به خانه کعبه باشد.

دین مقدس اسلام که حافظ کلیه اصول مفید اجتماعی است کعبه را از سال دوم هجرت، قبله مسلمانان قرارداد و حج آن را بر همه واجب ساخت تا مسلمین از هر ملت و اهل هر ناحیه که باشند گزیدگانشان سالی یک بار گرد هم جمع شوند و در اوضاع سیاسی و اقتصادی همکاری کنند و نقشه‌های نوی برای ملل اسلامی طرح نمایند و سازمان واحد سیاسی و اقتصادی برای عموم ملل اسلامی تشکیل دهند.

تشریفات حج به عقیده نگارنده برای محو هر گونه غرور و تکبر است. دین مقدس اسلام خواسته که همه امتیازات ملی و شخصی ملغی گردد و موانعی که اشخاص و افراد را از یکدیگر جدا می‌کند از میان برخیزد و با صفا و صمیمیت کامل، نمایندگان ملت‌ها به یکدیگر نزدیک شوند و قدم‌هایی اساسی در راه اصلاح شئون مسلمانان بردارند افسوس که این عمل مقدس اسلامی مانند اعمال دیگر از هدف اصلی منحرف شده است.

منابع

1. خزائلی، محمد، اعلام قرآن