حصین بن حارث بن عبدالمطلب در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حصین بن حارث بن عبدالمطلب است. حصین بن حارث بن عبدالمطلب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حصین بن حارث بن عبدالمطلب در قرآن - حصین بن حارث بن عبدالمطلب در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حصین بن حارث[۱] از تیره بنی مطلب بن عبدمناف بود.[۲] بنی‌مطلب در کنار بنی‌هاشم، بنی عبد شمس و بنی‌نوفل از شاخه‌های بنی عبد مناف شمرده می‌شوند. پدرش، حارث بن مطلب با حارث پسر عبدالمطلب عموی پیامبر (ص) همنام بود که سبب شد برخی به اشتباه حصین را پسر حارث بن عبدالمطلب بدانند.[۳] مادرش، سخیله دختر خزاعی بن حویرث و از قبیله عدنانی ثقیف[۴] یا هوازن [۵] بود که در طائف و اطراف آن می‌زیستند.
حصین با دختر عدی بن خُوَیلِد ـ برادرزاده خدیجه همسر پیامبر (ص) بود ـ ازدواج کرد و از او صاحب پسری به نام عبدالله شد. زینب دختر خُزیمه معروف به ام‌مساکین، از قبیله بنی عامر بن صعصعه، زن دیگر حصین بود که پس از جدایی از وی زن پیامبر (ص) شد.[۶] خدیجه و هند، دختران حصین بودند؛ اما از نام مادرشان سخنی به میان نیامده است. خدیجه از زنان مهاجر به مدینه بود و با پیامبر (ص) بیعت کرد و از راویان آن حضرت شد.[۷] رسول خدا (ص) در تقسیم غنایم خیبر در سال ۷ هجری، پاره‌ای از سهم خود را به خدیجه و خواهرش هند بخشید.[۸] از پیشینه حصین بن حارث در جاهلیت خبری در دست نیست. با توجه به روابط نزدیک بنی‌مطلب با بنی‌عبدالمطلب و حضور بنی‌مطلب در شعب ابی طالب برای حمایت از پیامبر (ص)[۹] می‌توان حصین را نیز از حاضران در شعب دانست.
زمان دقیق مسلمان شدن حصین ناشناخته است؛ اما گمان می‌رود او نیز همانند برادر بزرگ‌ترش عُبیده[۱۰] از نخستین کسانی باشند که در مکه به رسول اکرم (ص) گرویده و با پذیرش اسلام، در زمره یاران آن حضرت درآمده باشند. این سه برادر از نخستین مسلمانان مهاجری بودند که مکّه را به قصد مدینه ترک[۱۱] و وقتی به آنجا رسیدند، نزد عبدالله بن سلمه اوسی در قُبا اقامت کردند.[۱۲]
پس از هجرت مسلمانان به مدینه و صدور فرمان برادری در سال نخست هجری، پیامبر (ص) میان حصین و رافع بن عنجده از تیره بنی‌امیة بن زید در زیر مجموعه‌های اوس یا عبدالله بن جبیر از تیره بنی ثعلبة بن عمرو بن عوف اوسی پیمان برادری بست.[۱۳] حصین بن حارث با برادران خود در جنگ بدر حاضر بود. برادرش عبیده کنار حمزة بن عبدالمطلب و علی بن ابی‌طالب (ع) جزء نخستین مبارزان پیکار بدر بود که عبیده با کمک علی (ع) عتبة بن ربیعه را هلاک کرد و خود نیز شهید شد.[۱۴] حصین نیز در این نبرد توانست با همکاری یکی از همرزمانش یکی از مشرکان قریشی قبیله بنی‌جمح را بکشد.[۱۵] وی، افزون بر جنگ بدر در اُحد و دیگر پیکارهای روزگار پیامبر (ص) شرکت داشت.[۱۶] بر اساس منابع شیعی و برخی منابع اهل سنّت، حصین تا دوره خلافت علی بن ابی‌طالب (ع) زنده بود و از یاران آن حضرت به شمار می‌آمد؛ ولی از شرح حال وی در این چند سال جز گزارش‌های بسیار اندک، چیز دیگری یافت نشد، چنان‌که موضع حصین در برابر خلفای سه‌گانه هم ناشناخته است.
شیخ مفید در باب بیعت مهاجران با حضرت علی (ع) در سال ۳۵ هجری، از حصین و طُفیل هم نام برده است.[۱۷] شیخ طوسی و بسیاری از علمای شیعه او را از یاران حضرت علی (ع) برشمرده‌اند.[۱۸] نصر بن مزاحم، حصین را از شاهدان قرار داد امام علی (ع) با معاویه در صفین دانسته است.[۱۹] افزون بر این، طبرانی به نقل از ابن‌اسحاق آورده که حصین بن حارث در صِفِّین و تمام جنگ‌های دوره حضرت علی (ع) حضور داشته[۲۰] و ابن اثیر نیز همین را گزارش کرده است.[۲۱] در مقابل، گروهی از منابع اهل‌سنّت وفات حصین را در سال ۳۰،[۲۲]۳۱،[۲۳]۳۲،[۲۴] و ۳۳ [۲۵] هجری یعنی پیش از به خلافت رسیدن حضرت علی (ع) دانسته‌اند. در این گزارش‌ها وفات حصین را چند ماه پس از مرگ برادرش طفیل دانسته‌اند.[۲۶]
حصین در شأن نزول آیات
ابن عباس دو آیه از آیات مکی را بر حصین تطبیق کرده است. خدا در این آیات، صفات مثبتی را به برخی از مؤمنان نسبت داده است؛ مانند آرزوی قلبی تجارتی پرسود با خدا، اقامه نماز، تلاوت قرآن، انفاق از روزیشان در نهان و آشکار: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ﴾[۲۷].[۲۸]؛ همچنین این مؤمنان آرزومند دیدار پروردگار خویش‌اند و اهل عمل صالح و به دور از شرک: ﴿قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا﴾[۲۹].[۳۰].[۳۱]
منابع
پانویس
- ↑ الکامل، ج ۳، ص ۱۴۶؛ نمونه بینات، ص ۶۵۸ ـ ۶۵۹.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۱۵۳؛ النسب، ص ۲۰۳؛ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۳۸۸.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۱۵۳؛ الجمل، ص ۱۰۳؛ رجال الطوسی، ص ۶۱.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۳۸ - ۳۹؛ المحبر، ص ۴۵۹؛ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۳۹۰.
- ↑ تاریخ الصحابه، ص ۱۴۵.
- ↑ دلائل النبوه، ج ۳، ص ۱۵۹؛ تاریخ دمشق، ج ۳، ص ۱۸۵؛ السیرة النبویه، ج ۴، ص ۵۸۴ - ۵۸۵.
- ↑ الطبقات، ج ۸، ص ۱۸۲؛ الثقات، ج ۳، ص ۱۱۴ ـ ۱۱۵؛ الاصابه، ج ۸، ص ۹۹.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۳، ص ۳۵۱؛ الطبقات، ج ۸، ص ۱۸۲؛ الاصابه، ج ۸، ص ۹۹.
- ↑ اسدالغابه، ج ۱، ص ۱۹؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۰؛ فتح الباری، ج ۷، ص ۱۴۶.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۵۰؛ اسدالغابه، ج ۳، ص ۳۵۷؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۱، ص ۲۵۶.
- ↑ جمهرة انساب العرب، ص ۷۳؛ الجرح والتعدیل، ج ۴، ص ۴۸۸.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۴۷۸؛ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۳۸۹؛ عیون الاثر، ج ۱، ص ۲۳۱.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۳۹؛ المحبر، ص ۷۲؛ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۳۹۰؛ الدرر، ج ۱، ص ۹۱.
- ↑ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۳۸۸.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۷۱۳.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۲۴؛ الطبقات، ج ۳، ص ۳۹؛ المحبر، ص ۴۵۹.
- ↑ الجمل، ص ۱۰۳.
- ↑ رجال الطوسی، ص ۶۱؛ جامع الرواه، ج ۱، ص ۲۵۹؛ طرائف المقال، ج ۲، ص ۸۰.
- ↑ وقعة الصفین، ص ۵۰۶؛ اخبار الطوال، ص ۹۶؛ بغیة الطلب، ج ۶، ص ۲۸۱۷.
- ↑ المعجم الکبیر، ج ۴، ص ۳۰.
- ↑ اسدالغابه، ج ۳، ص ۷۴.
- ↑ تاریخ الصحابه، ص ۷۷ و ۱۴۵.
- ↑ اسدالغابه، ج ۳، ص ۷۴؛ الکامل، ج ۳، ص ۱۴۶.
- ↑ الطبقات، ج ۳، ص ۳۹؛ انساب الاشراف، ج ۹، ص ۳۹۰؛ تاریخ الصحابه، ص ۷۷.
- ↑ الکامل، ج ۳، ص ۱۴۶؛ الاصابه، ج ۲، ص ۷۴.
- ↑ محمدی یدک، علی، مقاله «حصین بن حارث»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۱.
- ↑ «کسانی که کتاب خداوند را می‌خوانند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم پنهان و آشکار می‌بخشند، به داد و ستدی امید بسته‌اند که هرگز زیان ندارد» سوره فاطر، آیه ۲۹.
- ↑ الدرالمنثور، ج ۷، ص ۲۲؛ فتح القدیر، ج ۴، ص ۳۵۱؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۷۳.
- ↑ «بگو: جز این نیست که من هم بشری چون شمایم (جز اینکه) به من وحی می‌شود که خدای شما خدایی یگانه است؛ پس هر کس به لقای پروردگارش امید دارد باید کاری شایسته کند و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد» سوره کهف، آیه ۱۱۰.
- ↑ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۲؛ الاصابه، ج ۲، ص ۷۳ ـ ۷۴.
- ↑ محمدی یدک، علی، مقاله «حصین بن حارث»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۱.