استبداد
استبداد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: استبداد در لغت - استبداد در قرآن - استبداد در فقه سیاسی - استبداد در فقه اسلامی - استبداد در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - استبداد در خانواده - نفی استبداد در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی استبداد
معنای لغوی
استبداد از ریشه "ب - د - د" و به معنای "انفراد در هر امری و اختصاص دادن آن به خود، بدون مشارکت دیگران[۱] و تنها بر سر کاری ایستادن و بی‌توجهی به منع دیگران[۲] است، چنان‌که "استبداد در رأی" به معنای انفراد در رأی خود و بی‌توجهی به نظر دیگران[۳] و در لغت در برابر مشورت است. این تقابل از سخنان امیرمؤمنان، علی (ع) در نهج‌البلاغه نیز استفاده می‌شود[۴].
معنای اصطلاحی
این واژه در اصطلاح سیاسی به سلطه فرد یا گروهی در یک نظام و حکومت و تصرف در حقوق مردم، بدون لحاظ قانون و نظر زیردستان[۵] و بدون ترس از بازخواست[۶] گفته می‌شود و از آن جهت نزد عرف ناپسند است که پیامد آن رسیدن ضرر و آسیب به توده مردم به جهت اِعمال قدرت غیر مسئولانه و نامشروع یک فرد یا یک گروه محدود بر عموم است و چون این پدیده نوعا از سوی فرمانروایان رخ می‌دهد.
برخی مقصود از استبداد به‌صورت مطلق را "استبداد فرمانروایان" دانسته[۷] و واژه‌های سیاسیِ "تسلط"، "تحکّم = زورگویی" و... را معادل آن برشمرده‌اند و از استبداد‌زدگان با عناوینی همچون: اسیران، ذلیلان، کوچک شمردگان نام برده، مقابل آنها را غیرتمندان، آزادگان و زندگان قرار داده‌اند[۸].
در زبان انگلیسی برای این واژه معادل‌هایی چون دسپوتیسم ([۹] Despotism)، مطلق باوری و حکومت مطلقه = خودکامگی ([۱۰] Absoleitism)، دیکتاتوری ([۱۱] Dictatorship) و جبّاری ([۱۲]) Tyranny) را می‌توان یافت.
در حکومت‌های دسپوتیست، اعمال قدرت به‌صورت نامحدود و بدون شیوه‌های مردم سالارانه صورت می‌گیرد. از دیدگاه جامعه‌شناسی، حکومت مطلقه، به رغم نامش، هیچ‌گاه شکل مطلق ندارد، زیرا همواره موانعی هرچند کوچک در راه اعمال قدرت وجود دارد[۱۳]؛ همچنین از دیدگاه علوم اجتماعی، حکومت‌های دیکتاتوری ویژگی‌هایی از جمله فقدان قانون برای پاسخگو بودن حاکم، کسب قدرت با زیرپا گذاشتن قوانین، کاربرد قدرت در راه منافع گروهی محدود، انقیاد زیردستان بر پایه ترس و تمرکز قدرت در دست یک فرد دارند.
در جامعه‌شناسی سیاسی "دیکتاتوری" تبلور قدرتی است که بدون توجه به نظر و علایق دیگران، خواست خود را بر آنان تحمیل می‌کند[۱۴] که این نیز از ویژگی‌های برجسته استبداد است. "حکومت و ریاست جباری" نیز به هر حکومت و ریاست مستبدانه اطلاق می‌شود. البته میان این اصطلاحات از یک سو و کاربرد جدید و قدیم هر یک از سوی دیگر تفاوت‌هایی ظریف وجود دارد[۱۵].[۱۶]
استبداد در قرآن
ریشه‌ها و عوامل استبداد
آثار و پیامدهای استبداد
تهدید و ارعاب
تفرقه و ایجاد نظام طبقاتی
سلب آزادی از دیگران
فرجام استبداد
استبداد در خانواده
حکومت استبدادی
مبارزه با استبداد
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مجمع البحرین، ج۱، ص۱۶۲؛ لسان العرب، ج۱، ص۳۳۹، «بدد».
- ↑ لغت‌نامه، ج۲، ص۱۷۸۸.
- ↑ لسان العرب، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۱۶۱.
- ↑ موسوعة السیاسه، ج۱، ص۱۶۶ -۱۶۷؛ فرهنگ علوم سیاسی، ص۲.
- ↑ طبیعت استبداد، ص۴۱؛ فرهنگ علوم سیاسی، ص۱۱۲.
- ↑ طبیعت استبداد، ص۴۱.
- ↑ طبیعت استبداد، ص۴۱ - ۴۲.
- ↑ فرهنگ علوم سیاسی، ص۱۱۲.
- ↑ فرهنگ علوم سیاسی، ص۲.
- ↑ فرهنگ علوم سیاسی، ص۱۱۵.
- ↑ فرهنگ علوم سیاسی، ص۴۳۶.
- ↑ دائرة المعارف علوم اجتماعی، ص۳-۴.
- ↑ دائرة المعارف علوم اجتماعی، ص۱۹۶.
- ↑ فرهنگ علوم سیاسی، ص۲، ۱۱۲، ۱۱۵، ۴۳۶.
- ↑ مجدی، عبدالصمد، مقاله «استبداد»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۳.