سخت‌کوشی
سخت‌کوشی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سخت‌کوشی در معارف دعا و زیارات - سخت‌کوشی در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
واژه اجتهاد به معنای کوشش و تلاش برجسته، سخت‌کوشی و به کار بردن نهایت تلاش است. در فرهنگ اسلامی، انسان با تلاش و کوشش مفید و مؤثر ارزش می‌یابد[۱] و هر کس از میزان سعی خود بهره‌مند می‌شود[۲] جهان هستی عرصه رقابت سازنده است[۳]. پیشتازی برای سرافرازی در عالم واپسین است[۴] و نتیجه نهایی تلاش آدمی در عالم آخرت به بار می‌نشیند[۵].
امام علی (ع) می‌فرماید: «أَعِينُونِي بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَادٍ»[۶]؛ «مرا با پارسایی و سخت‌کوشی و پاکدامنی و استواری یاری کنید».
یکی از عوامل مهم تعالی و تکامل انسان تکاپو و تلاش او در زندگی است. در منطق دین، جوهره وجود انسان در گذر از ناملایمات و دشواری‌ها به بار می‌نشیند و عظمت انسان در مواجهه با مشقت‌ها خود می‌نمایاند. قرآن کریم شکوفایی شخصیت انسان را در گذر از عقبه‌های نفس‌گیر و تأمین نیاز دیگران در اوج دشواری و سختی می‌داند[۷]. امام علی (ع) فرمود: به هنگام زیر و رو شدن اوضاع و دگرگونی روزگار است که مردان شناخته می‌شوند[۸].
امام سجاد (ع) تلاش فراوان را لازمه دستیابی به مقام خاص نزد خداوند معرفی کرده و درخواست کرده است: «پروردگارا! مرا خاص خود گردان، همان‌گونه که وفاکنندگان به عهد خود و آنانی را که در عبادت تو، خویشتن را به رنج افکنده و در خشنودی تو کوشیده‌اند، خاص خود می‌گردانی»[۹]. همچنین: «بارخدایا! از فضل خویش... مرا از طعم مجاهدت در آنچه که موجب تقرب به درگاه توست، تحفه‌ای ارزشمند عطا کن»[۱۰]. از منظر امام سجاد (ع) موانع مختلفی چون ناتوانی و... مانع ثمربخشی کوشش انسان است. از این رو عرضه می‌دارد: «بارخدایا! مرا حاجتی است که کوشش من از دست یافتن به آن ناتوان شده و راه‌های چاره به روی من بسته است [پس به عنایت خود، آن را برآور]»[۱۱].
استقامت و پایمردی برای موفقیت در آزمون‌های الهی، نیازمند سخت‌کوشی و تلاشی فراوان است. امام چهارم (ع) می‌گوید: «بارخدایا!... و از فضل خویش به من بچشان طعم فراغت را در گزاردن آنچه تو دوست می‌داری و طعم مجاهدت را در آنچه موجب تقرب به درگاه توست و مرا تحفه‌ای گرامند عطا کن»[۱۲]. سیره علمی و عملی پیشوایان دین، سرشار از کوشش و تلاش فوق‌العاده و بیزاری از تنبلی، سستی، ضعف و فتور است.[۱۳].[۱۴]
اجتهاد
اجتهاد از ماده جُهد به معنای منتهای کوشش است. از آن جهت به فقیه گفته می‌شود که باید منتهای کوشش و جهد خود را در استخراج و مجتهد استنباط احکام به کار ببرد[۱۵]. اجتهاد با جهاد به یک معنا است. جهاد یعنی استفراغ وسع و به کار بردن منتهای همت و نیرو در برابر دشمن. چنان‌که اجتهاد به کار بردن منتهای کوشش در فهم احکام از کتاب و سنت است؛ به تعبیر دیگر به کار بردن تدبر و تعقل در فهم ادله شرعیه[۱۶] به‌طور سربسته به معنای صاحب‌نظر شدن در امر دین است[۱۷]. اجتهاد قوه محرکه اسلام است. یعنی مانند اتومبیلی که حرکت میکند تا نیرویی نباشد که آن را به حرکت درآورد ممکن نیست حرکت کند. به گفته ابن‌سینا، از یک طرف، در زندگی بشر حوایج بی‌نهایتی پیش‌آمد میکند. از طرف دیگر، حقایقی هستند که همیشه و در هر زمانی جزء اصول زندگی بشر بوده و برای همیشه ثابت و تغییرناپذیرند. از طرف سوم، فروع و جزئیات زندگی بشر بی‌نهایت و پایان‌ناپذیر است. به همین جهت اجتهاد ضرورت دارد یعنی در هر عصر و زمانی باید افراد متخصص و کارشناس واقعی باشند که اصول اسلامی را با مسائل متغیری که در طول زمان پیش می‌آید تطبیق کنند و درک نمایند که این مسئله نو و جدید در کدام‌یک از آن اصول جای دارد[۱۸]. اجتهاد یعنی کشف و تطبیق اصول کلی و ثابت بر موارد جزئی و متغیر[۱۹] که البته درک و فهم آن در توان افراد خبره و کارشناس و متخصص در علوم اسلامی که در اصطلاح به آنها «فقیه» گفته می‌شود است[۲۰].[۲۱]
منابع
پانویس
- ↑ نهج‌البلاغه، حکمت ۷۸.
- ↑ {{متن قرآن| ﴿كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ﴾ «هر کس در گرو کاری است که انجام داده است» سوره مدثر، آیه ۳۸؛ ﴿وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى﴾ «و اینکه آدمی را چیزی جز آنچه (برای آن) کوشیده است نخواهد بود» سوره نجم، آیه ۳۹.
- ↑ {{متن قرآن| ﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾ «و هر کس را قبله‌ای است که روی بدان میکند، باری، در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید. هرجا که باشید خداوند همگی شما را باز خواهد آورد، خداوند بر هر کاری تواناست» سوره بقره، آیه ۱۴۸.
- ↑ {{متن قرآن| ﴿وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ﴾ «و (سوم) پیشتازان پیشتاز * آنانند که نزدیکان (به خداوند) اند» سوره واقعه، آیه ۱۰-۱۱.
- ↑ {{متن قرآن| ﴿الْيَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ﴾ «امروز، هر کس را به آنچه کرده است پاداش می‌دهند، امروز هیچ ستمی (در کار) نیست، بی‌گمان خداوند حسابرسی سریع است» سوره غافر، آیه ۱۷؛ ﴿وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَلِتُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾ «و خداوند، آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید و (چنین کرد) تا هر کس برابر با آنچه انجام داده است جزا بیند و به آنان ستم نخواهد شد» سوره جاثیه، آیه ۲۲.
- ↑ نهج‌البلاغه، نامه ۴۲۵.
- ↑ {{متن قرآن| ﴿فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ * فَكُّ رَقَبَةٍ * أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ * يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ * أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ﴾ «اما او از گذرگاه سخت نگذشت * و تو چه دانی که گذرگاه سخت چیست؟ * آزاد کردن برده‌ای است * یا خوراک دادن در روز گرسنگی * به یتیمی خویشاوند * یا به بینوایی زمینگیر» سوره بلد، آیه ۱۱-۱۶.
- ↑ کافی، ج۸، ص۲۳.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ نیایش سیزدهم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
- ↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۸۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم، الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ۱۳۶۲، تهران، اسلامیه.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «اجتهاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۷۷.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۲۸.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۱۳۰.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۰، ص۱۶۳.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۱، صص ۱۵۸-۱۶۰.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۰، صص۲۶ و ۱۶۷؛ به منظور اطلاع از برخی علوم و دانش‌های لازم برای فقیه، ر.ک: مجموعه آثار، ج۲۰، ص۲۷.
- ↑ جبرئیلی، محمد صفر، اسلام‌شناسی ص ۹۰.