سیره تربیتی معصوم
مقدمه
منظور از قلمرو، تعیین دامنه و گستره سیره است که سیره اخلاقی و تربیتی معصومین(ع) چه اندازه وسعت دارد و حیطه کاربرد آن چقدر است؟! وقتی سخن از سیره معصومین(ع) در میان است، همه گفتار و رفتار چهارده معصوم(ع) را با تمامی ابعاد در بر می‌گیرد. بنابراین، سیره اخلاقی و تربیتی معصومین(ع)، از آغاز بعثت پیامبر اکرم(ص) تا زمان غیبت کبرای امام مهدی(ع) را شامل می‌شود و همه رفتارهای ایشان با افراد، در هر زمان و مکانی را در بر می‌گیرد. البته بررسی سیره آن بزرگواران در آن قلمرو وسیع، در این نوشتار نمی‌گنجد؛ از این رو، ناگزیریم در هر مورد، به ذکر نمونه‌هایی از سیره معصومین(ع) که متناسب با موضوع هستند، بسنده کنیم[۱].
سیره تربیتی و خانوادگی معصومین(ع)
سیره تربیتی معصومین(ع) رفتارهایی هستند که در ارتباط با دیگران انجام شده و جنبه درس‌آموزی و الگودهی به مخاطبان دارند. رفتارهای تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) ممکن است در ارتباط با خانواده یا در ارتباط با افرادی غیر از خانواده باشد. از این رو در این نوشتار، به سیره تربیتی آن بزرگواران در ارتباط با هر یک از اعضای خانواده و بستگان و زیردستان پرداخته می‌شود.
منابع سیره تربیتی
برای گردآوری سیره‌های تربیتی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) لازم است به منابع سیره مراجعه شود. این منابع به شرح ذیل‌اند:
- قرآن کریم: قرآن کریم گاه مطالبی به پیامبر اکرم(ص) نسبت داده یا برخی از ویژگی‌های آن حضرت را یادآور شده است که می‌توان از آنها به سیره آن حضرت پی برد. البته استفاده از قرآن در این جهت تنها به پیامبر(ص) اختصاص دارد؛ چه، قرآن در مورد ائمه مستقیماً به ویژگی‌هایی تصریح نکرده است؛ ولی شاید بتوان گفت حتی در مورد سیره آنان نیز می‌توان از قرآن استفاده کرد؛ زیرا برخی آیات، طبق ادله معتبر، در خصوص ائمه(ع) نازل شده است. مانند؛ ﴿مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ...﴾[۲]. حجیت و اعتبار قرآن نیز مسلّم است؛ چون اولاً اعجاز قرآن، اتکای آن را به وحی اثبات می‌کند و ثانیاً به تواتر به ما رسیده است و ادله عدم تحریف قرآن نیز اعتبار آن را روشن‌تر می‌سازد. در باب دلالت قرآن نیز باید توجه داشت که گرچه در مواردی دلالت قرآن متشابه است، ولی دلالت ظواهر و محکمات آن تردیدناپذیر است و آیاتی که ویژگی‌ها و سیره پیامبر(ص) و مؤمنان را بیان می‌کند در بیشتر موارد از محکمات است و تردیدی در دلالت آنها نیست. بنابراین، با استفاده از قرآن می‌توان به بخشی از سیره پیامبر(ص) در امر تربیت دست یافت.
- خبر: یکی دیگر از منابع و راه‌های اثبات گزاره‌های دینی و از جمله سیره معصومان(ع)، اخبار و احادیثی است که در کتاب‌های روایی وارد شده است. واضح است که صرف خبر و حدیث منقول، اعتبار و ارزش ندارد، اما در وضعیت ویژه و با شاخص‌ها و معیارهای خاص می‌تواند اعتبار و حجیت بیابد. مانند خبر متواتر، خبر واحد ثقه، یا خبر واحد دارای قرائن صدق.
- تاریخ: یکی دیگر از منابع دریافت سیره، مراجعه به متون و منابع تاریخی ـ و نه حدیثی ـ است. با استفاده از تاریخ می‌توان سیره معصوم(ع) را به دست آورد. کتاب‌های سیره و تاریخ، بسیاری از رفتارها و ویژگی‌های رفتاری معصومان(ع) را گزارش کرده‌اند که در منابع روایی نیامده است. کتاب‌های تاریخ و سیره گرچه از نظر حجیت، حکم تازه‌ای ندارند و قواعد و شروط اعتبار آنها همان قواعد حجیت خبر، و مشمول بحث‌های گذشته است، ولی به خصوص در امور اخلاقی، تربیتی و رفتاری معصومان(ع) با توجه به ملاک‌های حجیت خبر می‌توان از آنها استفاده برد و سیره معصومان(ع) را اثبات کرد[۳].
منابع
پانویس
- ↑ احسانی، محمد، سیره اخلاقی و تربیتی معصومین، ص ۴۸.
- ↑ «از مؤمنان، کسانی هستند که به پیمانی که با خداوند بستند وفا کردند.».. سوره احزاب، آیه ۲۳.
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۲۸.