حدیث علی مع الحق
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احادیث امامت است. حدیث علی مع الحق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حدیث علی مع الحق در کلام اسلامی - پرسش مرتبط ندارد| حدیث علی مع الحق | |
|---|---|
 | |
| متن حدیث | |
| ««علىّ مع الحقّ و الحقّ مع علىّ و لن يفترقا حتّى يردا علىّ الحوض يوم القيامة» | |
| ترجمه حدیث | |
| علی با حق است و حق با علی و این دو جدا نمی‌شوند تا روز قیامت در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند | |
| مشخصات حدیث | |
| نام‌های دیگر | حدیث معیت |
| صادره از | پیامبر خاتم (ص) |
| راویان | |
| محتوای حدیث | |
| دلالت حدیث |
|
| منابع حدیث | |
| اعتبار سند | متواتر |
| منابع شیعه | |
مقدمه
امام علی(ع) از نخستین روزهای نزول وحی، در کنار پیامبر بود و آیات قرآن و صدای جبرئیل را می‌شنید و معارف قرآن را از پیامبر می‌آموخت و فکر و جانش، کلام و زندگی‌اش، گفتار و کردارش همه قرآنی بود. تعبیر معیّت دربارۀ علی و حق آمده است: «علیّ مع الحقّ و الحقّ مع علیّ»[۱].
حق و علی
حق، معیار سنجش اشخاص، احزاب، اعمال و اقوال است و میزانی است که با عرضه‌کردن هر سخن و هر عمل بر آن، حقانیت یا بطلانش روشن می‌شود. در احادیث متعدّد، امیر المؤمنین(ع) و حق، همراه و با هم و یکی دانسته شده است، این، هم عصمت امام علی(ع) را می‌رساند، هم بر حق بودن او را در همۀ جبهه‌ها و در تعارض با همۀ اشخاص[۲].
پیامبر اکرم(ص) فرمود: "علی با حق است و حق با علی است، هرجا که او باشد، حق هم همانجا و بر محور او می‌گردد"[۳]. همراهی علی(ع) با حق و این معیّت، روشن‌ترین دلیل بر حقانیّت او و گمراه بودن دشمنان اوست. این حقیقت، هم به صورت خبری نقل شده است، مثل حدیثی که گذشت، هم به صورت دعا و خواسته از درگاه، خدا، مثل این تعبیر: "خدایا هرجا که علی(ع) بود، حق را بر مدار او بگردان"[۴]. چنین سخنانی دربارۀ عمّار یاسر هم از زبان پیامبر خدا نقل شده است و این معیاری بود که برای افراد مردّد در جبهۀ صفین، طرف حق را نشان می‌داد.
حدیث «عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِيٍّ يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُمَا دَار» وسیله‌ای برای حق‌شناسی و باطل‌شناسی در صحنه‌های فتنه و موارد مشتبه است و دلیلی بر امامت آن حضرت است. این حدیث، علاوه بر منابع شیعی، در کتب اهل سنت هم آمده است[۵]. هماهنگی و با هم بودن علی(ع) و قرآن نیز که همین مفاهیم و نتایج را دربر دارد، در احادیث متعدّدی آمده است، از جمله حدیث پیامبر اکرم(ص): «عَلِيٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِيٍّ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْض»[۶] در حدیث دیگری از قول پیامبر خدا، همراه بودن علی(ع) با حق و با قرآن یکجا بیان شده است: « عَلَيَّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْقُرْآنِ وَ الْحَقِّ وَ الْقُرْآنِ مَعَهُ وَ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَى الْحَوْضِ».[۷] آنچه در فرهنگ عامیانه و زبان مردم رایج است (حق با علی است) با تکیه بر همین پشتوانه‌های حدیثی است[۸].
مدلول حدیث
متکلمان اسلامی در منابع خویش با توجه به محتوای حدیث، دلالت‌های کلامی متعددی را مطرح کرده‌اند که در ذیل بیان می‌شود:
- عصمت امام: این حدیث بر عصمت امیرالمؤمنین(ع) دلالت دارد؛ چراکه عصمت، همان ملازمت با حق و صواب و عدم خطا در اقوال و افعال است و اگر صدور خطا از ایشان ممکن بود، پیامبر(ص) به طور مطلق نمی‌فرمود که حق با علی(ع) است[۹]. شیخ مفید در این زمینه می‌نویسد: کسی که متصف به چنین خصلت‌هاست جایز نیست که در دین خطا کرده و یا در احکام شک کند[۱۰]. حتی ابن‌تیمیه نیز ـ به فرض صحت صدور حدیث ـ به ملازمه آن با عصمت اعتراف کرده است[۱۱].
- افضلیت: بدون شک کسی که هم‌مدار با حق بوده و از ویژگی عصمت برخوردار می‌باشد، بر کسانی که فاقد چنین ویژگی هستند، برتری دارد.
- امامت و خلافت امام: با توجه به اینکه عصمت و افضلیت از شرایط امامت است[۱۲]؛ این حدیث که بیانگر عصمت و افضلیت امیرالمؤمنین(ع) است، بر امامت و خلافت آن حضرت دلالت می‌کند. علاوه بر این در برخی از روایات این حدیث، بر امامت علی(ع) تصریح شده است[۱۳]. چنان‌که احتجاج به آن با اصحاب شورا نیز مؤید همین مطلب است.
- فصل الخطاب بودن قول و فعل امام در امور: مدلول روشن حدیث «علیّ مع الحق» این است که در مواردی که میان اصحاب در مسائل دینی اختلاف واقع می‌شد، قول و فعل امیرالمؤمنین(ع) فصل الخطاب و معیار تشخیص حق از باطل بود؛ حدیث «أنت تبيّن لأمّتي ما اختلفوا فيه من بعدي»[۱۴] نیز مؤید این مطلب است. به این جهت است که در مسایل فقهی مورد اختلاف، رأی امیرالمؤمنین(ع) فصل الخطاب بود[۱۵]. فخررازی در مسئله حکم شرعی بلند خواندن ﴿بِسْمِ اللَّهِ﴾ آورده که علی بن ابی طالب(ع) به تواتر ثابت شده که ﴿بِسْمِ اللَّهِ﴾ را بلند می‌خوانده است و هر کس در دینش به علی بن ابی‌طالب اقتدا کنند هدایت یافته است؛ چراکه طبق فرمایش پیامبر(ص) حق همیشه با علی است[۱۶].[۱۷]
پرسش‌های وابسته
منابع
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۲۱؛ علی‌پور وحید، حسن، مکتب در فرآیند نواندیشی، ص۴۳.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۱۷.
- ↑ «عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِيٍّ يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُمَا دَار»؛ موسوعة الامام علی بن ابی طالب ج ۲ ص۲۳۷
- ↑ «اللَّهُمَّ أَدِرِ الْحَقَّ مَعَ عَلِيٍّ حَيْثُمَا دَار»؛ موسوعة الامام علی بن ابی طالب ج ۲ ص۲۳۸
- ↑ کتاب حق با علی است از مهدی فقیه ایمانی
- ↑ کشف الغمه ج۱ ص۱۴۸
- ↑ موسوعة الامام علی بن ابی طالب ج ۲ ص۲۳۷
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۱۷.
- ↑ تلخیص الشافی، ج۲، ص۲۵۷؛ أبھی المداد، ج۱، ص۸۰۸؛ متشابه القرآن، ج۲، ص۴۲؛ احقاق الحق، ج۷، ص۴۷۱؛ بحارالأنوار، ج۳۸، ص۲۹؛ منار الهدی، ص۶۶۵؛ المیزان، ج۱۴، ص۲۲۹.
- ↑ الفصول المختاره، ص۳۳۹.
- ↑ منهاج السنة النبویة، ج۴۲، ص٢۴١.
- ↑ ر.ک: دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، مدخل افضلیت امام.
- ↑ اثبات الهداة، ج۲، ص۱۵۱؛ ج۳، ص۱۳۰.
- ↑ المستدرک، ج۳، ص۱۴۲.
- ↑ ابکار الافکار، ج۵، ص۲٠٩؛ الانصاف فی مسایل دام فیها الخلاف، ج۱، ص۱۰۱.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج۱، ص۱۸۰.
- ↑ شجاعی، احمد، مقاله «حدیث علی مع الحق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۳، ص ۴۷۵؛ ربانی گلپایگانی، علی، براهین و نصوص امامت، ص۶۳.