فتنه در فقه سیاسی

فتنه به معنای ابتلا و اختبار از سنت‌های قطعی الهی امتحان و ابتلای همه انسان‌هاست که با واژه‌های متعددی از جمله فِتْنَةً در قرآن کریم بیان شده است.

مقدمه

اصل آن "فتن" به معنای ابتلا و اختبار^[۱] یا آنچه موجب اختلال و اضطراب می‌شود^[۲]. عمل ذوب کردن طلا در آتش برای تعیین عیار آن و جداکردن ناخالصی‌ها را "فتن" می‌گویند^[۳].

در این زمینه در قرآن کریم آمده است: أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ^[۴].

از سنت‌های قطعی الهی امتحان و ابتلای همه انسان‌هاست که با واژه‌های متعددی از جمله فِتْنَةً در قرآن کریم بیان شده است. آیات بسیاری دراین‌باره وارد شده است؛ مانند: أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ^[۵] و وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً^[۶].

فتنه در حالت اسنادی (متعدی به عن) یا در حالتی که به فعل انسان اسناد داده می‌شود، به معنای خدعه و غافل کردن^[۷] و آزارگری است: وَاحْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ^[۸]، وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ^[۹]، وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ^[۱۰].^[۱۱].^[۱۲]

فتنه

«فتنه»،: آشوب، بی‌نظمی و هرج و مرج. از دیدگاه اسلام بحران‌زدایی و مبارزه با فتنه‌گران یکی از اساسی‌ترین راه‌های کمک به کنترل و حذف جنگ است. فتنه به معنای مصدری، عبارت است از سازمان دادن به یک سلسله عملیات کور و ناشناخته به منظور رسیدن به اهداف پنهانی و غافلگیرانه که در اصطلاح سیاسی معاصر از آن به بحران تعبیر می‌شود. فتنه به معنای اسم مصدری، به جریان‌هایی گفته می‌شود که از ترکیب پیچیده از اعمال به ظاهر کور و ناشناخته شکل گرفته و اهداف پنهانی و غافلگیرانه‌ای را به دنبال دارد. قرآن فتنه‌ها و بحران‌ها را زاییدۀ مقاصد شوم سران استکبار و الحاد قلمداد می‌کند و برای فرونشاندن و یا جلوگیری از تولد و به ثمر نشستن فتنه‌ها، حتی جنگ را اجتناب‌ناپذیر می‌شمارد و با دستور وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ^[۱۳] در واقع جنگ محدود را برای جلوگیری از جنگ گسترده و نامحدودی که از طبیعت سران فتنه‌انگیز به وجود می‌آید تجویز می‌کند. قرآن به یک نمونه از فتنه‌هایی که منجر به جنگ می‌شود، اشاره کرده و عاملان آن را افشا می‌کند: وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا^[۱۴] اینان که پیوسته با شما می‌جنگند، هدفشان آن است که شما را تا آنجا که می‌توانند از آیین خود بازگردانند و برای رسیدن به این هدف سعی می‌کنند با ایجاد محیط ناامن و جوّ آشفته، حق و باطل از هم شناخته نشوند و دینداری و حفظ ارزش‌ها دشوار شود و نیز انسان‌ها از اندیشیدن به ارزش‌ها باز بمانند و چنان با مشکلات دست به گریبان باشند که از مصونیت و خدا غفلت کنند و جز پیروی از آنان راهی در پیش روی نداشته باشند^[۱۵].^[۱۶]

منابع

پانویس

↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۴۷۱.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۹، ص۲۳.
↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۶۲۳.
↑ «آیا مردم پنداشته‌اند همان بگویند ایمان آورده‌ایم وانهاده می‌شوند و آنان را نمی‌آزمایند؟» سوره عنکبوت، آیه ۲.
↑ «آیا مردم پنداشته‌اند همان بگویند ایمان آورده‌ایم وانهاده می‌شوند و آنان را نمی‌آزمایند؟» سوره عنکبوت، آیه ۲.
↑ «هر کسی (مزه) مرگ را می‌چشد و شما را با بد و نیک می‌آزماییم و به سوی ما بازگردانده می‌شوید» سوره انبیاء، آیه ۳۵.
↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۸۴.
↑ «و در میان آنان بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری کن و از خواسته‌های آنان پیروی مکن و از آنان بپرهیز مبادا تو را در برخی از آنچه خداوند به سوی تو فرو فرستاده است به فتنه اندازند و اگر رو برتابند بدان که خداوند جز این نمی‌خواهد که آنان را به برخی ا» سوره مائده، آیه ۴۹.
↑ «و با آنان نبرد کنید تا آشوبی بر جا نماند و دین، یکجا از آن خداوند باشد پس اگر (از کفر و شرک) باز ایستند بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره انفال، آیه ۳۹.
↑ «و هر جا بر آنان دست یافتید، بکشیدشان و از همان‌جا که بیرونتان راندند بیرونشان برانید و (بدانید که) آشوب (شرک) از کشتار بدتر است و نزد مسجد الحرام با آنان به کارزار نیاغازید مگر در آنجا با شما به جنگ برخیزند در آن صورت اگر به کارزار با شما دست یازیدند» سوره بقره، آیه ۱۹۱.
↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۸۵.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص۴۳۹.
↑ «و با آنان نبرد کنید تا آشوبی برجا نماند» سوره بقره، آیه ۱۹۳.
↑ «و (این کافران) پیاپی با شما جنگ می‌کنند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند» سوره بقره، آیه ۲۱۷.
↑ فقه سیاسی، ج۵، ص۱۶۸.
↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۲۸۰.

[1] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۴۷۱.

[2] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۹، ص۲۳.

[3] حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۶۲۳.

[4] «آیا مردم پنداشته‌اند همان بگویند ایمان آورده‌ایم وانهاده می‌شوند و آنان را نمی‌آزمایند؟» سوره عنکبوت، آیه ۲.

[5] «آیا مردم پنداشته‌اند همان بگویند ایمان آورده‌ایم وانهاده می‌شوند و آنان را نمی‌آزمایند؟» سوره عنکبوت، آیه ۲.

[6] «هر کسی (مزه) مرگ را می‌چشد و شما را با بد و نیک می‌آزماییم و به سوی ما بازگردانده می‌شوید» سوره انبیاء، آیه ۳۵.

[7] بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۸۴.

[8] «و در میان آنان بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری کن و از خواسته‌های آنان پیروی مکن و از آنان بپرهیز مبادا تو را در برخی از آنچه خداوند به سوی تو فرو فرستاده است به فتنه اندازند و اگر رو برتابند بدان که خداوند جز این نمی‌خواهد که آنان را به برخی ا» سوره مائده، آیه ۴۹.

[9] «و با آنان نبرد کنید تا آشوبی بر جا نماند و دین، یکجا از آن خداوند باشد پس اگر (از کفر و شرک) باز ایستند بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره انفال، آیه ۳۹.

[10] «و هر جا بر آنان دست یافتید، بکشیدشان و از همان‌جا که بیرونتان راندند بیرونشان برانید و (بدانید که) آشوب (شرک) از کشتار بدتر است و نزد مسجد الحرام با آنان به کارزار نیاغازید مگر در آنجا با شما به جنگ برخیزند در آن صورت اگر به کارزار با شما دست یازیدند» سوره بقره، آیه ۱۹۱.

[11] بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۸۵.

[12] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص۴۳۹.

[13] «و با آنان نبرد کنید تا آشوبی برجا نماند» سوره بقره، آیه ۱۹۳.

[14] «و (این کافران) پیاپی با شما جنگ می‌کنند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند» سوره بقره، آیه ۲۱۷.

[15] فقه سیاسی، ج۵، ص۱۶۸.

[16] عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۲۸۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]