فرقه‌های شیعه

این مدخل زیرشاخهٔ بحث شیعه است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

فرقه‌های شیعه همۀ فرقه‌هایی که به امامت بلافصل امیر المؤمنین(ع) معتقدند و امامت را به نصّ الهی و تعیین پیامبر می‌دانند شیعه‌اند. در عین حال، اختلافاتی هم در میان است که موجب پیدایش فرقه‌های مختلف شده است، فرقه‌هایی که برخی هم از بین رفته و تنها نامی از آنها باقی است.

مقدمه

مهمترین فرقه‌ها که نام شیعه دارند عبارتند از:

1. "اثنی عشریه" که به امامت دوازده امام معتقدند و به مجموعه‌هایی همچون "اخباریّه"، "اصولیّه"، "شیخیّه" و... تقسیم می‌شوند.
2. "غلاة" که دربارۀ پیامبر و ائمه، بخصوص حضرت علی(ع) اعتقادهای غلوّآمیز دارند و به فرقه‌های فرعی‌تری همچون "سبائیه"، "بیانیّه"، "مغیّریه"، "منصوریّه" و... تقسیم می‌شوند.
3. "کیسانیه" که علت نامگذاری اینان، پیروی ایشان از کیسان است (غلام امیر المؤمنین که شاگرد محمّد حنفیّه، امام حسن و امام حسین بود)، یا پیروان مختار بن ابی عبیدۀ ثقفی که ملقب به کیسان بود، یا پیروان کیسان، فرماندۀ پلیس مختار.
4. "زیدیه" که به امامت زید بن علی، فرزند امام سجّاد(ع) به جای امام محمّد باقر(ع) معتقد بودند. آنان معتقدند که امامت در اولاد فاطمه زهرا است و از شرایط آن شجاعت، سخاوت، خروج مسلّحانه و ادّعای امامت است. خود اینان هم به چند فرقه تقسیم می‌شوند، همچون "جارودیّه"، "مرئیه"، "یعقوبیّه"، "جریریّه"، "یمانیّه" و... .
5. "اسماعیلیه"، معتقدان به امامت اسماعیل فرزند امام صادق(ع) به جای موسی بن جعفر(ع). این فرقه در مناطق مختلف نام‌های گوناگونی دارد مثل: باطنیّه، تعلیمیه، ملاحده، سبعیه، حشیشیّه، اساسیّه و قرامطه. بخشی از اسماعیلیه که معتقد به غیبت اسماعیلند "واقفیه" نام دارند، چون بر امامت او توقّف کرده‌اند.

همچنان‌که گفته شد. هرکدام از این فرقه‌ها، انشعابات فراوان دارد که معتقداتشان هم در زمینه‌های مختلف فرق دارد و در کتب کلامی و فرقه‌شناسی بحث شده که می‌توان به آنها مراجعه کرد. علامه طباطبائی در مورد پیدایش این فرقه‌ها می‌نویسد: مذهب شیعه در زمان سه پیشوای اول از پیشوایان اهل بیت (امیر المؤمنین علی و حسن بن علی و حسین بن علی(ع)) هیچ‌گونه انشعابی نپذیرفت، ولی پس از شهادت امام سوم اکثریت شیعه به امامت حضرت علی بن حسین سجاد قائل شدند و اقلیّتی معروف به کیسانیه پسر سوّم علی(ع) محمّد بن حنفیّه را امام دانستند و معتقد شدند که محمّد حنفیّه پیشوای چهارم و همان مهدی موعود است که در کوه رضوی غایب شده و روزی ظاهر خواهد شد. پس از شهادت امام سجاد(ع) اکثریت شیعه به امامت فرزندش امام محمّد باقر(ع) معتقد شدند و اقلیّتی به زید شهید که پسر دیگر امام سجاد بود گرویدند و به "زیدیّه" موسوم شدند. پس از رحلت امام محمّد باقر(ع) شیعیان وی به فرزندش امام جعفر صادق(ع) ایمان آوردند و پس از درگذشت آن حضرت، اکثریت فرزندش امام موسی کاظم(ع) را امام هفتم دانستند و جمعی اسماعیل پسر بزرگ امام ششم را که در حال حیات پدر بزرگوار خود در گذشته بود، امام گرفتند و از اکثریت شیعه جدا شده به نام اسماعیلیه معروف شدند و بعضی پسر دیگر آن حضرت عبد اللّه افطح و بعضی فرزند دیگرش محمّد را پیشوا گرفتند و بعضی در خود آن حضرت توقف کرده، آخرین امامش پنداشتند. پس از شهادت امام موسی کاظم(ع) اکثریت شیعه فرزندش امام رضا(ع) را امام هشتم دانستند و برخی در امام هفتم توقّف کردند که به "واقفیّه" معروفند. دیگر پس از امام هشتم تا امام دوازدهم که پیش اکثریّت شیعه مهدی موعود است، انشعاب قابل توجّهی به وجود نیامد و اگر وقایعی نیز در شکل انشعاب پیش‌آمده، چند روز بیش نپاییده و خودبه‌خود منحل شده است... اختلافات دیگری در میان رجال شیعه در مسائل علمی کلامی و فقهی وجود دارد که آنها را انشعاب مذهبی نباید شمرد. فرقه‌های نامبرده که منشعب شده و در برابر اکثریت شیعه قرار گرفته‌اند، در اندک زمانی منقرض شدند، جز دو فرقۀ زیدیّه و اسماعیلیّه که پایدار مانده‌اند و هم‌اکنون گروهی از ایشان در مناطق مختلف زمین مانند یمن، هند، لبنان و جاهای دیگر زندگی می‌کنند. شناخت عقاید فرقه‌های شیعه از کتب خود آنان، بهترین و مطمئن‌ترین راه است و داوری برخی مؤلفان غیرشیعه دربارۀ پیروان اهل بیت، اغلب غرض‌ورزانه یا ناشی از کم اطّلاعی است...

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر