فساد اجتماعی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث فساد است. فساد اجتماعی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: فساد اجتماعی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردفساد اجتماعی آن دسته از قانون‌شکنی‌ها و سنت‌گریزی‌هایی است که به امنیت و سلامت عمومی جامعه لطمه زده، چارچوب فرهنگی و اخلاقی جامعه را در هم می‌ریزند. در آموزه‌های دینی علت اصلی مفاسد اجتماعی، هواپرستی و تمایلات نفسانی است. اساسی‌ترین کار حکومت، پس از تشکیل نظام اسلامی، مبارزه با مفاسد اجتماعی است و برای این منظور، راهکارهای مختلف تربیتی و مدیریتی، وجود دارد.
معناشناسی
مفاسد جمع مَفسده، به معنای بدی، تباهی، فساد، هر چیز زیان‌آور و خلاف مصلحت است[۱] و مفاسد اجتماعی در اصطلاح به ناهنجاری‌ها و آسیب‌هایی گفته می‌شود که در روابط هر فرد یا گروه با محیط اجتماعی خود یا ساخت و کارکرد جامعه پدید می‌آید[۲]. مسئله اجتماعی شرایط پیچیده‌ای است که در اندازه‌های مختلف بروز می‌کند، تنگناهایی را ایجاد می‌کند و جامعه آن را تهدیدی برای وضع و موقعیت حیات مطلوب خود می‌شمارد[۳]؛ چنان‌که مفاسد اجتماعی را آن دسته از قانون‌شکنی‌ها و سنت‌گریزی‌هایی گویند که به امنیت و سلامت عمومی جامعه لطمه زده، چارچوب فرهنگی و اخلاقی جامعه را در هم می‌ریزند[۴]. اگرچه برخی میان مفاسد و آسیب‌های اجتماعی تفاوت گذاشته‌اند، اما مفاسد از نظر مصادیق با آسیب‌های اجتماعی ازجمله خودکشی، اعتیاد و فحشا مشترک است[۵].[۶]
عوامل گسترش مفاسد اجتماعی
دانشمندان علوم اجتماعی معتقدند علت بیماری‌های جسمی در همه جای دنیا تقریباً به‌طور یکسان تشخیص داده می‌شود؛ اما علت بیماری‌های اجتماعی یکسان نیست، بلکه تابع شرایط اقتصادی، اجتماعی، زمان و مکان است[۷]. در آموزه‌های دینی علت اصلی مفاسد اجتماعی، هواپرستی و تمایلات نفسانی است[۸]. در قرآن کریم از نگاه فرشتگان، زندگی بشر توأم با فساد و خونریزی وصف شده است[۹]؛ چنان‌که عامل انتشار فساد در خشکی و دریا را خود انسان‌ها دانسته‌است[۱۰].[۱۱]
آثار و پیامدها
رواج فساد در هر جامعه‌ای آثار و پیامدهای گوناگونی دارد. قرآن کریم فساد و طغیان را مایه هلاکت فرعون و قوم او و اقوامی نظیر عاد و ثمود[۱۲]، پدیدآورنده بلایای طبیعی و برهم‌زننده نظام طبیعی عالم[۱۳] و مایه بروز اختلاف[۱۴] برشمرده و منشأ فساد را میل‌ها و گرایش‌های مختلف انسان دانسته که هر یک او را به سمت رفتار خاصی می‌کشند[۱۵]. از نگاه قرآن، اموری چون آدم‌کشی، شراب‌خواری، قماربازی و فحشا تباه‌کننده جامعه‌اند[۱۶]. در منابع روایی نیز برخی از مفاسد، موجب تباهیدین و روح و جسم انسان معرفی شده‌اند. پیامبر اکرم(ص)، وجود شراب‌خواری، زنا، خیانت و دزدی در هر خانه‌ای را عامل خرابی و قطع برکت از آن خانه شمرده است[۱۷] و به گفته ایشان شیوع فحشا و مفاسد، دردها و بیماری‌های جدید را به دنبال می‌آورد[۱۸]. در همین‌باره امام صادق(ع) زورگویی و سرکشی را سبب تغییر نعمت‌ها، قتل را سبب پشیمانی، شراب‌خواری را سبب از بین‌رفتن حیا، زنا را از بین‌برنده روزی، قطع رحم را سبب نزدیکی مرگ، و آزار والدین را سبب اجابت‌نشدن دعا و تیرگی فضا معرفی کرده است[۱۹].[۲۰]
راهکارهای مبارزه با مفاسد اجتماعی
اساسی‌ترین کار حکومت، پس از تشکیل نظام اسلامی، مبارزه با مفاسد اجتماعی است و برای این منظور، راهکارهای مختلف تربیتی و مدیریتی، وجود دارد:
- راهکار تربیتی: مهم‌ترین راه پیشگیری از انحرافات آن است که خانواده هنجارهای پذیرفته شده یک جامعه را درونی کند. خانواده‌ها می‌توانند با اهتمام به اصول دینی و پایبندی به احکام مذهبی و رشد باورهای مذهبیِ فرزندان خود، آنان را در برابر آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی محافظت کنند[۲۱].
- راهکار مدیریتی: مفاسد و مصالح از حکومت سرچشمه می‌گیرد[۲۲] و اصلاح امور جامعه نیز در گروی اصلاح حاکمیت است و مبارزه با مفاسد باید از هیئت حاکم آغاز شود. حاکمان صالح، افراد صالح را برای اداره کشور به کار می‌گیرند[۲۳]. جلوگیری از ورود افراد بی‌صلاحیت و دارای سابقه فساد، به درون ارکان تصمیم‌گیری، از شیوع و گسترش فساد در جامعه خواهد کاست[۲۴] و کسانی که به فساد ادامه می‌دهند، باید کنار گذاشته شوند و افراد صالح جایگزین آنان شوند[۲۵]. سیاست‌های اسلام در مبارزه با فساد در راستای حفظ نظم جامعه و مراقبت از سلامتی و امنیت کشور است و مفسدان مانند علف‌های هرز یا عضوی فاسد هستند که وجودشان برای سلامت جامعه مضر است و باید با برطرف‌کردن آنها به سلامتی و امنیت جامعه کمک کرد؛ بنابراین ضروری است دولت اسلامی در راستای اصلاح و خدمت به جامعه، سیاست‌هایی برای مبارزه با فساد در پیش گیرد[۲۶].[۲۷]
منابع
پانویس
- ↑ دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۱۳/۱۸۷۶۴ و ۱۸۷۸۱.
- ↑ ساروخانی، دائرةالمعارف علوم اجتماعی، ۲/۷۴۲.
- ↑ آراسته‌خو، نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی ـ اجتماعی، ۸۳۶.
- ↑ پرور، اصلاحات، مبارزه با فقر، فساد و تبعیض، ۷۶.
- ↑ شایان‌مهر، دائرةالمعارف تطبیقی علوم اجتماعی، ۱/۲۷.
- ↑ کریمی، محمد کاظم، مقاله «مفاسد اجتماعی»، دانشنامه امام خمینی ج۹، ص ۴۲۵–۴۳۱.
- ↑ محمدی، بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان در دهه(۱۳۸۰–۱۳۷۰)، ۳۱.
- ↑ اسکندری، پیوند آزادی و عدالت، ۴۴.
- ↑ سوره بقره، آیه ۳۰.
- ↑ سوره روم، آیه ۴۱.
- ↑ کریمی، محمد کاظم، مقاله «مفاسد اجتماعی»، دانشنامه امام خمینی ج۹، ص ۴۲۵–۴۳۱.
- ↑ سوره فجر، آیه ۶–۱۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۶/۱۹۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۲/۹۷.
- ↑ سوره شمس، آیه ۷–۸.
- ↑ سوره مائده، ایه ۳۲ و ۹۰.
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۲۴۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۲/۳۷۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۲/۴۴۷–۴۴۸.
- ↑ کریمی، محمد کاظم، مقاله «مفاسد اجتماعی»، دانشنامه امام خمینی ج۹، ص ۴۲۵–۴۳۱.
- ↑ محمدی، بررسی آسیب‌های اجتماعی زنان در دهه(۱۳۸۰–۱۳۷۰)، ۵۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۱۳۵ و ۲۷۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۰۲–۱۰۳.
- ↑ کریمی، محمد کاظم، مقاله «مفاسد اجتماعی»، دانشنامه امام خمینی ج۹، ص ۴۲۵–۴۳۱.