قضا و قدر در معارف و سیره حسینی

وجوب ایمان به قضا و قدر

در کتاب فقه الإمام الرضا نقل است: عالِم (امام رضا)(ع) می‌گوید: حسن بن ابی حسن بصری به حسین بن علی بن ابی طالب (ع) نامه نوشت و از او درباره قَدَر (تقدیر) پرسید. حسین (ع) به او نوشت: «از آنچه درباره قَدَر (تقدیر) به ما اهل بیت رسیده و برایت توضیح می‌دهم، پیروی کن که هر کس به خیر و شرّ قدر، ایمان نیاورد، کافر شده است و هر کس معصیت انسان‌ها را بر عهده خدای عز و جل بگذارد، فسق و فجور ورزیده و افترایی بزرگ به خدا بسته است. خداوند - تبارک و تعالی - به اجبار، اطاعت نمی‌شود و به چیره شدن بر او، نافرمانی نمی‌گردد و بندگان را در هلاکت، مهمل نمی‌گذارد؛ بلکه او مالک چیزی است که به مِلکیت آنان در آورده است و بر چیزی که ایشان را به آن قادر کرده، قادر است. پس اگر بندگان، تصمیم به فرمان بُرداری بگیرند، نه از آنان جلوگیری می‌کند و نه به تأخیرشان می‌اندازد و اگر بخواهند نافرمانی کنند، اما بخواهد بر آنان منّت بگذارد، میان آنان و معصیت، مانع می‌شود و اگر چنین نکند، آنان را به زور، به معصیت وا نمی‌دارد؛ بلکه چون به آنان قدرت بخشید و سپس هشدارشان داد و انذارشان کرد و برایشان حجّت آورد و به گردنشان نهاد و به آنها امکان داد و راهی هم برای آنچه ایشان را به سوی آن فرا خواند و ترک آنچه نهی کرد، قرار داد، آنها را به برگرفتن آنچه به ایشان فرموده، قادر ساخت، بی‌آنکه حتماً لازم باشد آن را برگیرند، و نیز بر آنچه نهیِشان کرده، توانایی بخشید، بی‌آنکه حتما [لازم باشد] ترکش کنند. ستایش، ویژه خدایی است که بندگانش را بر آنچه به ایشان فرمان داده، توانا قرار داد تا بدان نیرو، به آن دست یابند و آنان را از آن بدی‌ها باز داشت و عذر کسی را که توان انجام دادن نیافت، کوششی مقبول قرار داد»^[۱].^[۲]

نه جبر درست است و نه تفویض

در کتاب الاحتجاج به سندش، از امام حسین (ع)، از امام علی (ع) آمده است: هر کس که ادّعا می‌کند خداوند عز و جل بندگانش را بر گناه، مجبور می‌کند یا خارج از توانشان را به آنان تکلیف می‌کند، از دستْ کُشت او نخورید و گواهی‌اش را نپذیرید و پشتِ سرش نماز نخوانید و چیزی از زکات به او نپردازید^[۳].^[۴]

قَضای الهی، واقع شدنی است

در کتاب الفتوح از امام حسین (ع)، در پاسخ به عمر بن عبدالرحمان که به نرفتن به سوی عراق نظر داده بود آمده است: ای پسرعمو! خداوند، جزای خیر به تو دهد. من دانستم که تو از سرِ خیرخواهی می‌گویی؛ اما هر چه خداوند حکم کند، همان می‌شود، به نظرت عمل بکنم یا نکنم^[۵].^[۶]

راضی بودن به قضا

در کتاب التوحید به سندش، از امام حسین (ع)، از امام علی (ع) نقل شده است: شنیدم که پیامبر خدا (ص) می‌فرماید: «خداوند بزرگِ بِشْکوه می‌فرماید: هر کس به قضای من راضی نباشد و به تقدیر من ایمان نیاورد، باید خدایی جز مرا بجوید». نیز پیامبر خدا (ص) فرمود: «در هر قضای الهی، خیر مؤمن، نهفته است»^[۷].^[۸]

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین

پانویس

↑ «قَالَ الْعَالِمُ (ع)‏ كَتَبَ الْحَسَنُ بْنُ أَبِي الْحَسَنِ الْبَصْرِيُّ إِلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع) يَسْأَلُهُ عَنِ الْقَدَرِ فَكَتَبَ إِلَيْهِ اتَّبِعْ‏ مَا شَرَحْتُ‏ لَكَ‏ فِي‏ الْقَدَرِ مِمَّا أُفْضِيَ إِلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَ شَرِّهِ فَقَدْ كَفَرَ وَ مَنْ حَمَلَ الْمَعَاصِيَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ فَجَرَ وَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ افْتِرَاءً عَظِيماً إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُطَاعُ بِإِكْرَاهٍ وَ لَا يُعْصَى بِغَلَبَةٍ وَ لَا يُهْمِلُ الْعِبَادَ فِي الْهَلَكَةِ وَ لَكِنَّهُ‏ الْمَالِكُ لِمَا مَلَّكَهُمْ وَ الْقَادِرُ لِمَا عَلَيْهِ أَقْدَرَهُمْ فَإِنِ ائْتَمَرُوا بِالطَّاعَةِ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ صَادّاً عَنْهَا مُبْطِئاً وَ إِنِ ائْتَمَرُوا بِالْمَعْصِيَةِ فَشَاءَ أَنْ يَمُنَّ عَلَيْهِمْ فَيَحُولَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ مَا ائْتَمَرُوا بِهِ فَإِنْ فَعَلَ وَ إِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَلَيْسَ هُوَ حَامِلُهُمْ عَلَيْهِمْ قَسْراً وَ لَا كَلَّفَهُمْ جَبْراً بِتَمْكِينِهِ إِيَّاهُمْ بَعْدَ إِعْذَارِهِ وَ إِنْذَارِهِ لَهُمْ وَ احْتِجَاجِهِ عَلَيْهِمْ طَوَّقَهُمْ وَ مَكَّنَهُمْ وَ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِيلَ إِلَى أَخْذِ مَا إِلَيْهِ دَعَاهُمْ وَ تَرْكِ مَا عَنْهُ نَهَاهُمْ جَعَلَهُمْ مُسْتَطِيعِينَ لِأَخْذِ مَا أَمَرَهُمْ بِهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ غَيْرِ آخِذِيهِ وَ لِتَرْكِ مَا نَهَاهُمْ عَنْهُ مِنْ شَيْ‏ءٍ غَيْرِ تَارِكِيهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ عِبَادَهُ أَقْوِيَاءَ لِمَا أَمَرَهُمْ بِهِ يَنَالُونَ بِتِلْكَ الْقُوَّةِ وَ نَهَاهُمْ عَنْهُ وَ جَعَلَ الْعُذْرَ لِمَنْ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ السَّبَبَ جَهْداً مُتَقَبَّلًا» (فقه الإمام الرضا (ع)، ص۴۰۸، ح۱۱۸؛ بحار الأنوار، ج۵، ص۱۲۳، ح۷۱).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۶.
↑ «مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ يُجْبِرُ عِبَادَهُ‏ عَلَى‏ الْمَعَاصِي‏ وَ يُكَلِّفُهُمْ مَا لَا يُطِيقُونَ فَلَا تَأْكُلُوا ذَبِيحَتَهُ وَ لَا تَقْبَلُوا شَهَادَتَهُ وَ لَا تُصَلُّوا وَرَاءَهُ وَ لَا تُعْطُوهُ مِنَ الزَّكَاةِ شَيْئاً» (الاحتجاج، ج۲، ص۳۹۷، ح۳۰۳).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۷.
↑ «جَزَاكَ اللَّهُ خَيْراً يَابْنَ عَمِّ، فَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّكَ أَمَرْتَ بِنُصْحٍ، وَ مَهْمَا يَقْضِي اللَّهُ مِنْ أَمْرٍ فَهُوَ كَائِنٌ؛ أَخَذْتُ بِرَأْيِكَ أَمْ تَرَكْتُهُ» (الفتوح، ج۵، ص۶۵).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۸.
↑ «سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَقُولُ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ‏ مَنْ‏ لَمْ‏ يَرْضَ‏ بِقَضَائِي‏ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِقَدَرِي فَلْيَلْتَمِسْ إِلَهاً غَيْرِي وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) فِي كُلِّ قَضَاءِ اللَّهِ خِيَرَةٌ لِلْمُؤْمِنِ» (التوحید، ص۳۷۱، ح۱۱).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۸.

[1] «قَالَ الْعَالِمُ (ع)‏ كَتَبَ الْحَسَنُ بْنُ أَبِي الْحَسَنِ الْبَصْرِيُّ إِلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع) يَسْأَلُهُ عَنِ الْقَدَرِ فَكَتَبَ إِلَيْهِ اتَّبِعْ‏ مَا شَرَحْتُ‏ لَكَ‏ فِي‏ الْقَدَرِ مِمَّا أُفْضِيَ إِلَيْنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَ شَرِّهِ فَقَدْ كَفَرَ وَ مَنْ حَمَلَ الْمَعَاصِيَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَدْ فَجَرَ وَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ افْتِرَاءً عَظِيماً إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يُطَاعُ بِإِكْرَاهٍ وَ لَا يُعْصَى بِغَلَبَةٍ وَ لَا يُهْمِلُ الْعِبَادَ فِي الْهَلَكَةِ وَ لَكِنَّهُ‏ الْمَالِكُ لِمَا مَلَّكَهُمْ وَ الْقَادِرُ لِمَا عَلَيْهِ أَقْدَرَهُمْ فَإِنِ ائْتَمَرُوا بِالطَّاعَةِ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ صَادّاً عَنْهَا مُبْطِئاً وَ إِنِ ائْتَمَرُوا بِالْمَعْصِيَةِ فَشَاءَ أَنْ يَمُنَّ عَلَيْهِمْ فَيَحُولَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ مَا ائْتَمَرُوا بِهِ فَإِنْ فَعَلَ وَ إِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَلَيْسَ هُوَ حَامِلُهُمْ عَلَيْهِمْ قَسْراً وَ لَا كَلَّفَهُمْ جَبْراً بِتَمْكِينِهِ إِيَّاهُمْ بَعْدَ إِعْذَارِهِ وَ إِنْذَارِهِ لَهُمْ وَ احْتِجَاجِهِ عَلَيْهِمْ طَوَّقَهُمْ وَ مَكَّنَهُمْ وَ جَعَلَ لَهُمُ السَّبِيلَ إِلَى أَخْذِ مَا إِلَيْهِ دَعَاهُمْ وَ تَرْكِ مَا عَنْهُ نَهَاهُمْ جَعَلَهُمْ مُسْتَطِيعِينَ لِأَخْذِ مَا أَمَرَهُمْ بِهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ غَيْرِ آخِذِيهِ وَ لِتَرْكِ مَا نَهَاهُمْ عَنْهُ مِنْ شَيْ‏ءٍ غَيْرِ تَارِكِيهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ عِبَادَهُ أَقْوِيَاءَ لِمَا أَمَرَهُمْ بِهِ يَنَالُونَ بِتِلْكَ الْقُوَّةِ وَ نَهَاهُمْ عَنْهُ وَ جَعَلَ الْعُذْرَ لِمَنْ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ السَّبَبَ جَهْداً مُتَقَبَّلًا» (فقه الإمام الرضا (ع)، ص۴۰۸، ح۱۱۸؛ بحار الأنوار، ج۵، ص۱۲۳، ح۷۱).

[2] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۶.

[3] «مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ يُجْبِرُ عِبَادَهُ‏ عَلَى‏ الْمَعَاصِي‏ وَ يُكَلِّفُهُمْ مَا لَا يُطِيقُونَ فَلَا تَأْكُلُوا ذَبِيحَتَهُ وَ لَا تَقْبَلُوا شَهَادَتَهُ وَ لَا تُصَلُّوا وَرَاءَهُ وَ لَا تُعْطُوهُ مِنَ الزَّكَاةِ شَيْئاً» (الاحتجاج، ج۲، ص۳۹۷، ح۳۰۳).

[4] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۷.

[5] «جَزَاكَ اللَّهُ خَيْراً يَابْنَ عَمِّ، فَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّكَ أَمَرْتَ بِنُصْحٍ، وَ مَهْمَا يَقْضِي اللَّهُ مِنْ أَمْرٍ فَهُوَ كَائِنٌ؛ أَخَذْتُ بِرَأْيِكَ أَمْ تَرَكْتُهُ» (الفتوح، ج۵، ص۶۵).

[6] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۸.

[7] «سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) يَقُولُ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ‏ مَنْ‏ لَمْ‏ يَرْضَ‏ بِقَضَائِي‏ وَ لَمْ يُؤْمِنْ بِقَدَرِي فَلْيَلْتَمِسْ إِلَهاً غَيْرِي وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) فِي كُلِّ قَضَاءِ اللَّهِ خِيَرَةٌ لِلْمُؤْمِنِ» (التوحید، ص۳۷۱، ح۱۱).

[8] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۹۲۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]