حضرت سمانه مغربیه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام جواد است. حضرت سمانه مغربیه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حضرت سمانه در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردسمانه مغربیه، مادر امام علی النقی (ع) یکی از کنیزانی است که به دستور امام جواد (ع) خریداری شد و حضرت با ایشان ازدواج کرد و حاصل این ازدواج، امام هادی (ع) است. از ایشان با ویژگی باتقواترین بانوان عصر خود یاد کرده‌اند و دارای چنان فضلی بود که به وی کنیه امّ الفضل داده بودند.
سمانه، مادر امام علی النقی (ع)
مکتب حیات‌بخش اسلام در محیط جهل، اختناق، تبعیضات ناروا و نابرابری‌های آن روز بشریت، با شعار و طرحی نوظهور کرد. یکی از تبعیضات ناروای آن روزگار، مسئله برده و برده‌داری بود که صاحبان برده با آنها همانند حیوان رفتار کرده و قیود بندگی غیر حق به گردن آنها آویخته بودند؛ لذا پیامبر اسلام (ص) از همان ابتدا، راه‌ها و عناوین مختلف را برای آزادی آنها ایجاد کرد؛ مانند ثواب‌های فراوان برای آزادی برده و کفاره گناهانی چون افطار روزه ماه رمضان و شکستن عهد و نذر که در کتب فقهی، مفصّل بیان شده است.
بعد از پیامبر (ص) امامان معصوم (ع) نیز از هر راه ممکن برای آزادسازی بردگان وارد می‌شدند. از این رو، ازدواج ائمه معصوم با کنیزان، یک مبارزه عملی با برده‌داری بود. بنابر آنچه از ابواب مختلف ارشاد مفید به دست می‌آید، مادران گرامی عده‌ای از ائمه (ع) کنیز بوده‌اند؛ از جمله مادران امام سجاد (ع)، امام کاظم (ع)، امام رضا (ع)، امام جواد (ع)، امام هادی (ع)، امام عسکری (ع) و امام زمان (ع). به نظر می‌رسد علت این کار آن بوده که امامان خواسته‌اند در عمل بفهمانند میان آزاد و کنیز فرقی نیست؛ لذا آن بانوان بعد از دیدن تربیت اسلامی، دارای بزرگ‌ترین مقام شدند و عده‌ای از حجج خداوند از آنها به دنیا آمدند[۱].
امام جواد (ع) با کنیزی از مغرب به نام سمانه ازدواج کرد که حاصل این پیوند مبارک، وجود نازنین امام علی النقی (ع) بود[۲].
نام، لقب و کنیه
سیره‌نویسان و محدثان درباره نام مادر امام علی النقی (ع) اختلاف فراوان دارند. نام او را سمانه مغربیه، سوسن و ماریه قبطیه[۳] نوشته‌اند. از مادر امام علی النقی (ع) با ویژگی باتقواترین بانوان عصر خود یاد کرده‌اند[۴]. تنها لقبی که برای آن بانوی گرامی ذکر شده، سیّده (بانوی بزرگ عصر خود) است[۵]. مادر گرامی امام هادی (ع) دارای چنان فضل و شایستگی‌هایی بود که به وی کنیه امّ الفضل داده بودند[۶].
در اعلام النساء المؤمنات آمده است: سمانه مغربیه، مادر امام هادی (ع) باشد، به «سیده» معروف بود و کُنیه وی «امّ الفضل» بود. او از بهترین زنان عصر خود، بلکه بافضیلت‌ترین آنها بود و هیچ‌کس مانند او در زهد و تقوا نبود. او بیشتر روزها، روزه می‌گرفت. خداوند نیز به او شرافت بخشید؛ زیرا او را مادر امامی معصوم (ع) قرار داد[۷].[۸]
از کنیزی تا حریم امامت
محمد بن فرج می‌گوید: حضرت امام جواد (ع) مرا طلبید و فرمود: قافله‌ای از طرف مغرب آمده که برده‌فروشی در بین آنهاست و با او چند کنیز است. این هفتاد دینار را بگیر، جاریه‌ای برایم خریداری کن که علامت و نشانه‌های آن کنیز چنین و چنان باشد. من رفتم جاریه‌ای را که امام (ع) نشانه‌های آن را داده بود، پیدا کردم و به هفتاد دینار خریدم.
برده‌فروش، سمانه را از زنی خریده بود که سمانه نزد او تربیت شده بود و او را برای فروش به مدینه آورده بود. او، دختری صالح، عفیف و محبوب بود[۹].[۱۰]
تکامل و شایستگی
تاریخ ازدواج امام جواد (ع) با سمانه معلوم نیست. امام جواد (ع) با کنیزی که محمد بن فرج برای آن حضرت خریده بود، ازدواج کرد. ثمره این ازدواج بابرکت، امام هادی (ع) بود. آن حضرت برای تهذیب و تربیت همسر خود ـ که با مفاهیم اسلامی آشنا نبود ـ وی را در کنار دختران پیامبر قرار داد و خود عهده‌دار تعلیم وی گشت. سلوک روحی و جاذبه امام هادی (ع) و زنان حرم، آن چنان نیرومند و پرجذبه بود که به تدریج از این کنیز، پارسایی شب زنده‌دار، صالح و قاری قرآن ساختند. این زن شایسته، نتیجه تهجد و تلاوت شبانه خود را دید و به بالاترین مرتبه افتخار دست یافت؛ زیرا افتخار مادری امامی از امامان شیعه و سروری از سروران مسلمین را کسب کرده بود. او عضوی از خاندانی گشته بود که خداوند آنان را پناهگاه بندگان و کشتی نجات قرار داده بود[۱۱].[۱۲]
بانوی بهشتی
حضرت هادی (ع) درباره مادرش فرمود: مادر من دانا و عارف به حق من است. او از اهل بهشت است. او بانویی است که شیطان سرکش به او نزدیک نشد. مکر و نیرنگ ستم‌کاران جور پیشه او را در نیابد. او زیر نظر توجه و الطاف خدایی که خواب ندارد، محافظت شده است[۱۳].[۱۴]
تولد فرزند
سمانه مغربیه از اینکه به افتخار همسری امام جواد (ع) دست یافته بود، خوشحال بود و همیشه خدا را سپاس می‌گفت. شبی مژده‌هایی پیاپی دریافت کرد که تو بعد از این، بار گران‌بهای الهی و دهمین وصیّ بر حق پیامبر خاتم (ص) را حمل می‌کنی[۱۵].
امام هادی (ع) در نیمه رجب سال ۲۱۲ق در بصریا (روستایی در سه میلی مدینه) به دنیا آمد. پدر بزرگوارش، امام جواد (ع)، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه گفت و در روز هفتم تولد او سرش را تراشید و به وزن موهای سرش، نقره به فقیران داد و گوسفندی را عقیقه نمود[۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ خاندان وحی، ص۵۸۱. درباره ازدواج ائمه با کنیزان ممکن است سؤالاتی ایجاد شود که ما در این جا برای دور نشدن از موضوع، به همین مقدار بسنده می‌کنیم. درباره علل و اسباب ازدواج ائمه با کنیزان، ر.ک: حیاة الامام موسی بن جعفر (ع)، ج۱، ص۳۷ و ۴۰.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص ۱۷۵.
- ↑ الارشاد، ص۶۳۵؛ بحارالانوار، ج۵۰، ص۱۱۴.
- ↑ عیون المعجزات، ص۱۳۰.
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۴۳۳.
- ↑ الدرّ النظیم، ص۷۲۱.
- ↑ أعلام النساء المؤمنات، ص۴۴۸.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص ۱۷۶.
- ↑ دلائل الامامه، ص۴۱۰؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۴۱۹؛ ریاحین الشریعه، ج۳، ص۲۳.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص ۱۷۷.
- ↑ حیاة الامام علی الهادی (ع)، ص۱۲.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص ۱۷۷.
- ↑ اعلام الوری، ص۳۳۹؛ الدر النظیم، ص۷۲۲؛ اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۶.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص ۱۷۸.
- ↑ امام صادق (ع) فرمود: «مادران اوصیا وقتی حامله شدند، بشارت‌هایی از غیب می‌شنوند». ر. ک: اصول کافی، ج۲، ص۲۹۹.
- ↑ حیاة الامام علی الهادی (ع)، ص۱۴.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص ۱۷۸.