مراد از اهل‌الذکر در آیه ۴۳ سوره نحل چه کسانی هستند؟ (پرسش)
| مراد از اهل‌الذکر در آیه ۴۳ سوره نحل چه کسانی هستند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ امامت |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
مراد از اهل‌الذکر در آیه ۴۳ سوره نحل چه کسانی هستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث امامت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.
پاسخ نخست
آقایان محمد تقی فیاض‌بخش و دکتر فرید محسنی در کتاب «ولایت و امامت از منظر عقل و نقل» در این‌باره گفتهاند:
- قرآن و کتب آسمانی؛ به مثابه ذکر: هرچند مفسرین برای ﴿الذِّكْر﴾ در کتاب الهی مصادیق گوناگونی ذکر کرده‌اند، ولی بالاترین احتمال در این آیه "قرآن" است؛ زیرا اولاً در آیه ۴۴ می‌فرماید: ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ﴾[۱].
ثانیاً، متعلق ﴿بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ﴾ در همین آیه، بنابر احتمالاتی که مفسرین داده‌اند، ممکن است رجالاً بالبيّنات و یا أرسلنا بالبيّنات و یا رجالاً متلبّسين بالبيّنات باشد که در همه این صور، مؤیّد آن است که مصداق ذکر در آیه مورد استدلال "قرآن" است.
از سوی دیگر، واژه علم به معنای دانستن، دو مفعول می‌گیرد. بنابراین، اگر حرف جر "باء" در آیه ۴۴ را اضافه بگیریم، دو مفعول فعل مضارع "یعلمون" در آیه مورد استدلال، "بیّنات و زبر" خواهد بود. به این ترتیب، معنای آیه چنین می‌شود: ﴿فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ * بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ﴾ "اگر شما از بیّنات الهی (که مراد معارف قطعی و علوم عقلی و محکمی است که روشنگر زندگی شما می‌شود، آگاهی ندارید و نیز اگر به کتاب‌های آسمانی و در رأس آنها قرآن اطلاعی ندارید، از کسانی که اهل این کتاب‌ها و معارف حقّه هستند سؤال کنید".
- اهل الذکر؛ راسخون در علوم الهی: در صورتی که دو کلمه ﴿بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ﴾ تعلّق به ﴿أَرْسَلْنَا﴾ داشته باشند، معنای آیه چنین می‌شود: و ما أرسلنا رجالاً بالبينات و الزبر من قبل إلا نوحي اليهم.... بنابراین، علامت اهل ذکر آن است که با ادلّه روشن و کتاب‌های آسمانی به سوی مردم فرستاده می‌شوند. و چون در ادامه آیه، فلسفه ارسال پیامبر اکرم (ص) را تبیین و توضیح قرآن بیان می‌کند: ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ﴾، بنابراین، اهل الذکر باید بر ظاهر و باطن قرآن آگاه باشند؛ آن چنان که علوم و آگاهی آنان مرضی رضای الهی باشد و بتوانند پیچیدگی‌ها و اسرار و رموز قرآن و نیز آیات متشابه آن را برای امت تفسیر و تبیین نمایند. با این توضیحات واضح است که مصداق اهل ذکر نمی‌تواند علمای غیر معصوم امت اسلام[۲] باشد؛ تا چه رسد به علمای یهود و نصاری؛ چنان که برخی از مفسرین به آن اشاره کرده‌اند[۳].
نتیجه آنکه، بنا بر تمام احتمالات ذکر شده، مصداق اهل الذکر در آیه کسانی هستند که به عنایت پروردگار صاحب علوم توحیدی و راسخ در کتاب الهی هستند و چنین افرادی در طول تاریخ یا انبیاء الهی (ع) بوده‌اند و یا اوصیاء آنان (ع) که نازل منزله نبی در میان خلق هستند.
- رسول خدا (ص)؛ ذکر الهی: بنا بر یکی از احتمالاتی که در واژه ذکر بیان گردید، ممکن است مراد از ذکر در آیه، وجود مبارک رسول خدا (ص) باشد؛ چنان که در سوره طلاق درباره ایشان می‌فرماید: ﴿قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا * رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ...﴾[۴].
مؤید بر این مطلب، علاوه بر تحلیل لغوی ذکر، بیانات اهل بیت (ع) است که در کلمات و زیارات حضراتشان، از رسول خدا (ص) به ذکر الهی تعبیر نموده‌اند؛ چنان که حضرت علی (ع) درباره پیامبر اکرم (ص) در توضیح همین آیه می‌فرمایند: «أَلَا إِنَّ الذِّكْرَ رَسُولُ اللَّهِ وَ نَحْنُ أَهْلُهُ وَ نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ مَنَارُ الْهُدَى وَ أَعْلَامُ التُّقَى وَ لَنَا ضُرِبَتِ الْأَمْثَالُ»[۵].
بر این اساس، معنای آیه شریفه صراحت بیشتری بر وجوب رجوع به امام در مسائل گوناگون دینی در همه زمان‌ها دارد. به این ترتیب، "اهل الذکر" مترادف با "اهل البیت (ع)" می‌گردد.
- ضرورت وجود اهل الذکر در همه زمان‌ها: خصوصیت قرآن جاودانگی آن است. پس قرآن در همه زمان‌ها جدید است و امت اسلام در همه ادوار محتاج فهم پیچیدگی‌های کتاب الهی هستند. بنابراین، لازم است که اهل ذکر در همه زمان‌ها وجود داشته باشند تا امکان دستیابی انسان‌ها در هر عصری به مفاهیم قرآن و ذکر الهی فراهم گردد.
طبعاً طهارت و عصمت الهی و نیز داشتن علم لدنی به ظاهر و باطن کتاب خدا و احکام آن، برای اهل ذکر امری ضروری است؛ زیرا اگر احتمال خطا و ناآگاهی به کلام الهی در مورد آنان وجود داشته باشد، خداوند هرگز امر به رجوع به جاهل و یا ظالم در فهم کتاب خدا و تهذیب نفس نمی‌نماید. به عبارت دیگر، چنین امری خود مصداق ظلم و فحشا است و هرگز خداوند امر به ظلم نمی‌کند: ﴿قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ﴾[۶].
بنا بر آنچه گفته شد، "اهل ذکر" امام معصوم است که بعد از پیامبر اکرم (ص) عهده‌دار این امر در جامعه می‌باشد»[۷]
منبع‌شناسی جامع امامت
پانویس
- ↑ «و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.
- ↑ اگر گاهی علمای مصطلح دینی را اهل ذکر گفتهاند، به دلیل خوشه‌چینی آنها از مکتب اهل بیت (ع) است.
- ↑ أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوی) (حد. دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ﻫ.ق)، ج۳، ص۲۲۸؛ الدر المنثور فی التفسیر بالماثور (ط. کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ ﻫ.ق)، ج۴، ص۱۱۹؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل (ط. دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ه.ق)، ج۲، ص۶۰۷.
- ↑ «خداوند برای شما یادکردی فرستاده است * پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد» سوره طلاق، آیه ۱۰-۱۱.
- ↑ مناقب آل أبی طالب (ع) (لابن شهرآشوب) (ط. علامه، ۱۳۷۹ ﻫ.ق)، ج۳، ص۹۸؛ عیون أخبار الرضا (ع) (ط. جهان، ۱۳۷۸ﻫ.ق)، ج۱، ص۲۳۹؛ تحف العقول (ط. جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ ﻫ.ق)، ص۴۳۵؛ بحارالأنوار، ج۲۳، ص۱۸۴، ح۵۰.
- ↑ «بگو: بی‌گمان خداوند به کار زشت فرمان نمی‌دهد» سوره اعراف، آیه ۲۸.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۱۶۸.