مراد از شاهد در آیه بینه کیست؟ (پرسش)
| مراد از شاهد در آیه بینه کیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ امامت |
| مدخل بالاتر | آیه بینه |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
مراد از شاهد در آیه بینه کیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث امامت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.
پاسخ نخست
آقای دکتر محمد ساعدی در کتاب «آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار» در این‌باره گفته است:
«پیرامون مصداق واژه «شاهد» پنج قول نقل گردیده است:
- برخی از مفسران گفته‌اند: منظور از شاهد در آیه شریفه جبرئیل است.
- بعضی دیگر منظور از شاهد را انجیل و پیش از آن کتاب موسی (ع)، یعنی تورات، دانسته‌اند.
- برخی دیگر نیز آن را به معنی زبان رسول خدا (ص) تفسیر کرده‌اند.
- بعضی دیگر نیز، همچون نویسنده المنار، مراد از شاهد را رسول خدا (ص) دانسته‌اند[۱].
- ولی بسیاری از بزرگان اهل تفسیر، به خصوص مفسران امامیه، واژه مذکور را بر علی (ع) منطبق و تفسیر نموده‌اند.
در روایات متعددی که از ائمه معصومین (ع) نقل شده- و در برخی از کتب تفسیری اهل سنت نیز آمده - منظور از شاهد در آیه شریفه، امام علی (ع)، یعنی نخستین کسی که به پیامبر (ص) و قرآن ایمان آورد، است[۲].
شاهد از منظر روایات
۱. سیوطی از ابی حاتم و ابن مردویه نقل می‌کند؛ علی (ع) فرمود: هیچ مردی از مردان قریش نیست مگر اینکه تعدادی از آیات قرآن درباره او نازل شده است. مردی پرسید: چه آیاتی درباره تو نازل شده است؟ حضرت فرمود: آیا سوره هود را نخوانده‌ای که می‌فرماید: 
أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ...
رسول خدا (ص) ... عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ...است و من شَاهِدٌ مِنْهُ هستم[۳].
وی همچنین دو روایت دیگر را نیز به همین مضمون از امام علی (ع) و به نقل از پیامبر خدا (ص) روایت کرده است[۴]. صاحب کنز العمال نیز روایت فوق را از ابن ابی حاتم و ابن مردویه و ابونعیم به انضمام دو روایت دیگر - که قریب به همین مضمون هستند - نقل می‌کند[۵].
۲. حاکم حسکانی ذیل این آیه شریفه شانزده روایت ذکر می‌کند و گواهی می‌دهد که منظور از يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ علی (ع) است، از جمله وی از «زاذان» نقل می‌کند:
از علی (ع) شنیدم که فرمود: «اگر مسند قضاوت برای من فراهم شود و من بر آن بنشینم، در میان اهل تورات به تورات و در میان اهل انجیل به انجیل و در میان اهل زبور به زبورشان و بین اهل قرآن به قرآن داوری خواهم کرد، آنچنان داوری که به سوی خدا صعود کند. به خدا سوگند آیه‌ای در شب یا روز، در بیابان یا کوه، در صحرا یا دریا، نازل نشد مگر اینکه می‌دانم در چه ساعتی و درباره چه کسی نازل گردید.
شخصی سوال کرد: چه آیه‌ای درباره تو نازل شده است؟
حضرت فرمود: أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ... محمد (ص) بر «بینه» پروردگارش بود و من «شاهد» و گواه او بودم که به دنبال او گام بر می‌دارم[۶].
٣. وی همچنین در روایتی دیگر می‌نویسد:
ابن عباس در تفسیر وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ گفت: «هُوَ عَلِيٌّ خَاصَّةً»[۷].
۴. حاکم حسکانی همچنین از انس بن مالک نقل می‌کند که: منظور از أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ... محمد (ص) است و منظرو از ... وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ... علی بن ابیطالب (ع). او به خدا قسم زیان رسول خدا (ص) به سوی اهل مکه هنگام شکستن پیمان آنان با رسول خدا (ص) بود[۸].
ثعلبی نیز در تفسیر خود سه روایت نخست را آورده است[۹].
محدث بحرانی، ذیل آیه یاد شده ۲۲ روایت را ذکر نموده که منظور از يَتْلُوهُ شَاهِدٌ علی (ع) است[۱۰]. همچنین تفسیر الحبری روایات و تفسیر یاد شده را با اختلافات اندکی در تعبیر از منابع مختلف اهل سنت و نیز از ۱۹ طریق متعدد نقل نموده است[۱۱].
علاوه بر آنچه گفته شد برخی دیگر از مفسران و بزرگان فریقین نیز این مضمون را با اختلاف با اضافات اندکی در کتب خود نقل نموده‌اند[۱۲].
شاهد از منظر قرآن کریم: در قرآن کریم آیاتی مشاهده می‌شود که مؤید دیدگاه امامیه درباره تفسیر «شاهد» به امام علی (ع) بوده، آن را تقویت می‌کند؛ از جمله آیه ذیل که می‌فرماید:
وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ[۱۳].
در این آیه شریفه تعبیری دیده می‌شود که معنای مورد نظر در واژه «شاهد» را تأیید می‌کند. بدین صورت که رسول خدا (ص) در این آیه کریمه از دو کس به عنوان شاهدان نبوت و گواه و «شاهد» بر صدق ادعایش در رسالت نام می‌برد: ۱. خداوند متعال؛ ۲. مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ[۱۴].
به عقیده بسیاری از محدثان و مفسران فریقین، مصداق مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ علی بن ابیطالب (ع) است[۱۵].
ابوسعید خدری از دانشمندان اسلام و صحابه پیامبر (ص)، که مورد قبول اهل سنت نیز هست، می‌گوید:
خدمت رسول خدا (ص) رسیدم، عرض کردم: منظور از ...الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ[۱۶] چه کسی است؟ حضرت فرمود: منظور وزیر برادرم سلیمان بن داود، آصف بن برخیا است. عرض کردم: منظور از مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ در سوره رعد کیست؟ حضرت فرمود: «ذَاكَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (ع)» یعنی منظور، برادرم علی (ع) است[۱۷].
این روایت را علاوه بر ابوسعید خدری عبدالله بن عباس، سلمان، سعید بن جبیر، محمد بن حنفیه، زید بن علی و بسیاری از اعلام فریقین - با تفاوت‌های اندکی در تعبیر - در کتب خود نقل کرده‌اند[۱۸].
بنابراین آیه علم الکتاب با تفسیر ارائه شده از واژه شاهد که در آیه مورد بحث آمده است، در دلالت هماهنگ و در استدلال متقن صریح و آشکار است. به عبارتی دیگر در آیه فوق مقصود از مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ، که گواه نبوت است، حضرت علی (ع) می‌باشد که در آیه مورد بحث نیز بر همان گواه، یعنی ایشان، تأکید شده است»[۱۹]
منبع‌شناسی جامع امامت
پانویس
- ↑ تفسیر المنار، ج۱۲، ص۴۷؛ ر.ک: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱۲، ص۳۵۳-۳۶۰؛ التبیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۴۶۱.
- ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۱۹۴-۱۹۶؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۵۰؛ عمدة عیون صحاح الاخبار، ج۱، ص۱۷۱ و ۲۶۱ و ۲۶۲؛ نهج الحق و کشف الصدق، ص۱۹۵؛ تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۲۶۱-۲۶۳؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۹۶-۸۹؛ تفسیر العیاشی، ج۲، ص۳۰۴-۳۰۳؛ الصافی فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۱۸-۲۰.
- ↑ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۴، ص۳۶۹.
- ↑ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۴، ص۳۶۹.
- ↑ کنزالعمال، ج۲، ص۴۳۹.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۳۶۶ و ۳۶۷.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۳۶۹.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ج۵، ص۱۶۲.
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۸۹-۹۵؛ ر.ک: الفرقان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۲۳۳-۲۳۴.
- ↑ تفسیر الحبری، ص۳۷۹-۳۸۰ و ص۴۸۲-۴۸۵.
- ↑ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ج۷، ص۴۱؛ تفسیر البحر المحیط، ج۶، ص۱۳۵؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱۲، ص۳۵۶-۳۵۷؛ الجامع لاحکام القرآن، ج۹، ص۲۰؛ تفسیر الکبیر (المفاتیح الغیب)، ج۶، جزء ۱۷، ص۳۲۹؛ فتح القدیر، ج۲، ص۴۸۹؛ فرائد السمطین، ج۱۱، ص۳۳۸ -۳۴۰، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص۲۳۶؛ ینابیع المودة لذوی القربی، ج۱، ص۲۹۵ - ۲۹۴؛ معالم التنزیل (تفسیر البغوی)، ج۴، ص۱۶۷؛ المناقب، ص۲۷۸، حدیث ۲۶۷؛ تذکرة الخواص، ص۱۶؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۶۰؛ النور المشتعل، ص۱۰۶-۱۱۱؛ کشف الغمه فی عرفة الائمه، ج۱، ص۳۲۱؛ اصول الکافی، ج۱، ص۲۴۶؛ سعد السعود، ص۱۴۹-۱۴۶؛ فضائل الخمسه من الصحاح السته، ج۱، ص۳۱۷؛ مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۱۰۴؛ جهت اطلاع بیشتر از سایر منابع و نیز طرق متعدد این حدیث ر.ک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۳۵۲-۳۵۹؛ ج۴، ص۳۱۱-۳۰۹؛ ملحقات احقاق الحق، ج۲۰، ص۳۳-۳۶؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۸۶-۳۹۴.
- ↑ «و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ «کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۳۸۷-۳۸۹؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۰۱.
- ↑ «آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت» سوره نمل، آیه ۴۰.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۰۰ و ۴۰۱.
- ↑ الجامع لاحکام القرآن، ج۹، ص۳۴۷؛ الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ج۵، ص۳۰۳؛ ینابیع المودة لذوی القربی، ج۱، ص۳۰۵-۳۰۸؛ النور المشتعل، ص۱۲۵-۱۲۸؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۰؛ الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۴۳؛ ما نزل من القرآن فی اهل البیت، ص۶۳؛ اصول الکافی، ج۱، ص۲۸۶؛ کشف الغمه فی معرفة الائمه، ج۱، ص۳۱۹؛ عمده عیون صحاح الاخبار، ج۱، ص۱۷۱، ج۲، ص۳۵۳؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، ص۲۱۲-۲۱۶؛ تفسیر العیاشی، ج۲، ص۴۰۱؛ کتاب سلیم بن قیس، ج۲، ص۵۶۳ و ۷۸۰ و ۹۰۳؛ تفسیر القمی، ج۱، ص۳۶۸؛ تفسیر الحبری، ص۲۸۶-۲۸۵؛ غایة المرام و حجة الخصام، ج۴، ص۵۵-۶۰؛ برای اطلاع بیشتر از سایر منابع و طرق حدیث، ر.ک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۳، ص۳۸۰ - ۲۸۵ و ۴۵۱؛ ج۲۰، ص۳۶۲-۳۶۵؛ ملحقات احقاق الحق، ج۲۰، ص۷۵-۷۷؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۲۹-۴۳۶.
- ↑ ساعدی، محمد، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص ۴۸۰.