مرجعیت علمی امام حسین
مرجعیت و فعالیت‌های علمی
متأسفانه در منابع حدیثی و فقهی و تاریخی شیعه و اهل سنت چندان به فعالیت‌های علمی امام حسین(ع) اشاره‌ای نشده است. اما می‌دانیم با توجه به جایگاه اجتماعی والای امام حسین(ع) به عنوان صحابی و نواده رسول خدا(ص) و نیز نسبت فرزندی با امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، به طور طبیعی در مسایل دینی و شرعی مورد مراجعه مردم عادی (غیر از شیعیان) بودند و لذا در منابع تاریخی و حدیثی مواردی از این‌گونه مسائل دیده می‌شود: مثلاً سؤال و پاسخ فقهی فرزدق شاعر، در موضوع احکام نذر و حج در زمان خروج امام حسین(ع) در مکه[۱].
میراث علمی
در یک نگاه کلی، با توجه به زمانه زندگانی امام حسین(ع)، میزان توجه به شخصیت علمی ایشان در مقایسه با امام باقر و امام صادق(ع)، کمتر بروز و ظهور یافته است؛ لذا نمی‌توان انتظار داشت بتوان مجموعه احادیث نقل شده از امام حسین(ع) را به گستردگی در منابع جستجو کرد؛ دلیل این امر را می‌توان ناشی از دو مورد دانست؛ اول فشارها و سختگیری‌هایی بود که از جانب امویان بر شیعیان برای ارتباط با امام حسین(ع) اعمال می‌شد و دوم سیاست منع تدوین و کتابت حدیث بود که در طول قرن اول از سوی حکومت‌ها جاری بود. اما با این حال، مجموع آنچه که در منابع مختلف حدیثی و تاریخی از سخنان و احادیث امام(ع) نقل شده در منابعی مانند «مسند الإمام الشهید» از عزیز الله عطاردی، «موسوعة کلمات الامام الحسین(ع)» از پژوهشکده باقر العلوم و «جواهر الحکمه للامام ابی عبدالله الحسین(ع)» از محمد محمدی ری‌شهری جمع‌آوری شده است. در مجموع به نظر می‌رسد در حدود ۸۰۰ الی یک هزار حدیث را می‌توان مجموع احادیثی دانست که از امام حسین(ع) بر جا مانده است. این احادیث در موضوعات مختلف اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، فقهی، تفسیری و سیاسی است[۲].
تربیت شاگردان
اصحاب و راویان
روشن است که شرایط اجتماعی و زمانه امام حسین(ع) به گونه‌ای نبود که ایشان بتوانند همانند امام باقر و امام صادق(ع)، مکتب علمی خاصی تأسیس کنند و در پرتو آن به تربیت شاگردان بپردازند؛ لذا منظور از شاگردان در این قسمت، راویان حدیث امام حسین(ع) و یا افرادی هستند که به گونه‌ای از محضر ایشان بهره علمی برده‌اند. در نگاهی دیگر، می‌توان اصحاب امام در عاشورا که در پرتو بهره‌مندی از شخصیت والای دینی و اخلاقی امام، جان خود را در راه دفاع از ایشان فدا کردند، در زمره شاگردان و دست‌پروردگان ایشان نیز به شمار آورد که در ادامه از آنان نیز یاد خواهد شد.
گروه اول: روایان احادیث امام حسین(ع): نام افراد زیر را به عنوان کسانی که از ایشان نقل حدیث کرده‌اند در منابع مختلف حدیثی و تراجم ثبت شده است: از خاندان ایشان، به غیر از امام سجاد(ع)، باید از دو دختر ایشان سکینه و فاطمه، زید فرزند امام حسن(ع) و نیز امام باقر(ع) یاد کرد[۳]. حتی نام امام حسن(ع) نیز در شمار راویان ایشان آمده است[۴]. افراد دیگر عبارت‌اند از: بشر بن غالب اسدی، ثویر بن أبی فاخته، سعید بن خالد کوفی، سنان بن أبی سنان دؤلی، طلحة بن عبیدالله عقیلی، عامر شعبی، عبدالله بن عمرو بن عثمان بن عفان، عبید بن حنین، عکرمه مولی ابن عباس، عیزار بن حریث، کرز تیمی، همام بن غالب (فرزدق شاعر) و یوسف بن میمون صباغ[۵].
گروه دوم: یاران امام حسین(ع) در عاشورا که بنا بر مشهور ۷۲ نفر هستند، از معروف‌ترین این افراد، می‌توان به حبیب بن مظاهر اسدی، زهیر بن قین بجلی، مسلم بن عوسجه و ابوثمامه صائدی اشاره کرد. گفتنی است در مورد اسامی و شرح حال یاران امام حسین(ع) در کربلا کتب مستقلی نگاشته شده‌اند که می‌توان به کتاب‌های «ابصار العین فی أنصار الحسین(ع)» از شیخ محمد سماوی و «انصار الحسین(ع)» از شیخ محمدمهدی شمس‌الدین اشاره کرد[۶].
منابع
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۸۶.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۱۶۶.
- ↑ ترمزی، تهذیب الکمال، ج۶، ص۴۰۲.
- ↑ ترمذی، الشمائل المحمدیه، ص۱۸۹.
- ↑ ترمزی، الشمائل المحمدیه، ص۴۰۲.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۱۶۵.