چه آیاتی درباره شأن و مقام حضرت فاطمه نازل شده است؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
چه آیاتی درباره شأن و مقام حضرت فاطمه نازل شده است؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ فاطمه زهرا
مدخل اصلیحضرت فاطمه در قرآن

چه آیاتی درباره شأن و مقام حضرت فاطمه نازل شده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فاطمه زهرا است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فاطمه زهرا مراجعه شود.

پاسخ به این پرسش

سید حسین اسحاقی

آقای دکتر سید حسین اسحاقی در کتاب «فرهنگنامه فاطمی ج۱» در این باره گفته است:

«قرآن کتابی است که خدای متعال در آن تجلی کرده است و این سخن امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه است که: «فَتَجَلَّى لَهُمْ سُبْحَانَهُ فِي كِتَابِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَكُونُوا رَأَوْهُ»[۱]؛ «پس خود را در کتابش به ایشان هویدا ساخت بی‌آنکه او را ببیند».  قرآن نشانه علم، قدرت، عظمت و... خداست. هر آیه‌ای مظهری از صفات و اسمای او می‌باشد. ظهور خداوند در تکوینیات و تشریعیات بستگی به مرتبه وجودی آنها دارد. هرچه موجودی کامل‌تر باشد، ظهور حق در او بیشتر است و در انسان کامل واقعیت‌های تکوینی و تشریعی جمع است. انسان کامل خود قرآن ناطق و کتاب مبین و مجلای صفات و اسماء حق مطلق است و فاطمه (س) قرآن مجسم است و واقعیت‌های تکوینی و تشریعی در او تجلی یافته است. انسانی کامل و مظهر شرف، کرامت، شجاعت، علم، فضیلت، سخاوت، بزرگواری، رحم، مروت، پاکی، تقوا، صدق، ایمان، یقین، شهود و... است. آیاتی در شأن و مقام او آمده است:

  1. در آیه ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا[۲]. به طرق مختلف از شیعه و سنی رسیده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي خَمْسَةٍ فِيَّ وَ فِي عَلِيٍّ وَ فِي حَسَنٍ وَ حُسَيْنٍ وَ فَاطِمَةَ (ع)»؛ «این آیه درباره پنج نفر نازل شده است: من، علی حسن، حسین و فاطمه (ع)»[۳]؛
  2. در آیه ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِينًا[۴]. در تفسیر صافی آمده است که این آیه در مورد کسی است که حق امیرالمؤمنین را غصب کرد و حق فاطمه (س) را گرفت. رسول خدا (ص) فرمودند: «مَنْ آذَاهَا فِي حَيَاتِي‌، كَمَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِي- وَ مَنْ آذَاهَا بَعْدَ مَوْتِي كَمَنْ آذَاهَا فِي حَيَاتِي، وَ مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اللَّهَ وَ هُوَ قَوْلُ اللهِ تَعَالَی ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ»[۵]؛ «کسی که فاطمه (س) را در حیاتم آزار دهد مثل این است که او را بعد از مرگم اذیت کرده است و کسی که بعد از مرگم او را آزار دهد، مثل کسی است که او را در حیاتم آزار داده است و کسی که زهرا (س) را اذیت کند، مرا اذیت کرده است و کسی که مرا آزار دهد، پس به راستی که خدا را آزار داده است و آن فرموده خدای عزوجل که می‌فرماید: به راستی آنانی که خدا و رسولش را آزار می‌دهند»؛
  3. ﴿لَا يَسْمَعُونَ حَسِيسَهَا وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ[۶]، «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص):... هِيَ وَ اللَّهِ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا»[۷]؛ «رسول خدا (ص) فرمودند:... به خدا سوگند اینها فاطمه (س)، فرزندان و شیعیانش هستند»؛
  4. روایت شده که فاطمه زهرا (س) آرزوی وکیل (نگهبان و تکیه‌گاه) برای علی (ع) در جنگ را داشتند که این آیه نازل شد: ﴿رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا[۸].
  5. ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى[۹]. «مِنْ كِتَابِ مَجْمَعِ الْبَيَانِ عَنِ الصَّادِقِ (ع) قَالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) عَلَى فَاطِمَةَ (س) وَ عَلَيْهَا كِسَاءٌ مِنْ ثَلَّةِ الْإِبِلِ وَ هِيَ تَطْحَنُ بِيَدِهَا وَ تُرْضِعُ وَلَدَهَا فَدَمَعَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللَّهِ (ص) لَمَّا أَبْصَرَهَا فَقَالَ يَا بِنْتَاهْ تَعَجَّلِي مَرَارَةَ الدُّنْيَا بِحَلَاوَةِ الْآخِرَةِ فَقَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيَّ ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى[۱۰]»[۱۱]؛ امام صادق (ع) فرمود که رسول خدا وارد بر فاطمه (س) شد: فاطمه (س) دارای جامه‌ای از کرک شتر بود و با دستش آسیاب می‌کرد و به فرزندش شیر می‌نوشانید. رسول خدا وقتی آن صحنه را مشاهده کردند، گریان شدند. پس فرمودند: ای دخترم! تلخی دنیا را به خاطر شیرینی آخرت تحمل نما. به راستی خداوند بر من نازل فرمود: ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى[۱۲]}}.
  6. ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ[۱۳] درباره این آیه آمده است: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ‌(ع) أَنَّهُ قَالَ‌: اللَّيْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا»[۱۴]؛ امام صادق (ع) فرمودند: لیله، فاطمه زهرا (س) و قدر، خداوند متعال است. کسی که فاطمه (س) را به درستی شناخت، پس به راستی که شب قدر را درک کرده است و او فاطمه نامیده شد؛ زیرا که مردم از معرفت و شناختش وا مانده‌اند»؛
  7. ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ[۱۵]. «عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ‌: إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ مُحَدَّثَةً لِأَنَّ الْمَلَائِكَةَ كَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ السَّمَاءِ فَتُنَادِيهَا كَمَا تُنَادِي مَرْيَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ يَا فَاطِمَةُ ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ[۱۶] يَا فَاطِمَةُ ﴿اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ[۱۷]»[۱۸]؛ از زید بن علی روایت شده است که از امام صادق (ع) شنیدم که می‌فرمود: جز این نیست که فاطمه (س) محدثه نامیده شده است؛ زیرا فرشتگان از آسمان فرود می‌آمدند و او را چون مریم دختر عمران ندا می‌کردند و می‌گفتند: یا فاطمه! ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ[۱۹] ای فاطمه! ﴿اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ[۲۰]}}؛ «به راستی خدا تو را برگزید و پاک گردانید و بر زنان جهانیان اختیار کرد. ای فاطمه! برای پروردگارت خشوع کن و سجده نما و با رکوع کننده باش»؛
  8. ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى[۲۱]. «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى[۲۲] قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَرَابَتُكَ- الَّذِينَ وَجَبَتْ عَلَيْنَا مَوَدَّتُهُمْ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا. وَ قَالَ: الْإِسْمَاعِيلِيُّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ»؛ وجوب المودّة يستلزم وجوب الطاعة[۲۳]؛ «از ابن عباس روایت شده است که گفت: وقتی آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى نازل شد، گفتند: یا رسول الله! نزدیکان شما که مودت آنها بر ما واجب شده چه کسانی هستند؟ فرمود: علی، فاطمه، حسن و حسین (ع). (وجوب دوستی با وجوب اطاعت ملازم است)»[۲۴][۲۵]

مقصود آیات: امام باقر (ع) فرمود: در این قول حق تعالی که فرموده: ﴿وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ[۲۶]. منظور کلماتی است که در مورد محمد، علی، فاطمه، و فرزندان آنان، حسن و حسین (ع) است[۲۷].

روایت شده است که فاطمه (س) در هنگام جنگیدن علی (ع) وکیلی را درخواست نمود که این آیه نازل شد: ﴿رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا[۲۸][۲۹].

پیرامون اذیت و آزار خاندان رسول خدا قرآن کریم می‌فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِينًا[۳۰]. «عَنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقُ (ع) أَنَّ رَسُولُ اللَّهِ (ص) قَالَ لِفَاطِمَة (س): یَا فَاطِمَةُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يَغْضَبُ لِغَضَبِكِ وَ يَرْضَى لِرِضَاكِ»؛ ای فاطمه! به درستی که خداوند با غضب تو غضبناک می‌شود و با رضایت تو راضی می‌شود».

فرات ابن ابراهیم در تفسیر این دو آیه ﴿وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ * لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ[۳۱].

می‌نویسد که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «تَدْخُلُ فَاطِمَةُ ابْنَتِي الْجَنَّةَ وَ ذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَی ﴿وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ * لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ[۳۲] هِيَ وَ اللَّهِ فَاطِمَةُ وَ ذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا»[۳۳]؛ دخترم با فرزندان و شیعیانش وارد بهشت می‌شوند و آن است گفتار خداوند متعال که: ﴿وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ * لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ[۳۴] به خدا سوگند آنها فاطمه (س) و ذریه و شیعیانش هستند.

در موارد زیر هم فاطمه (س) با سایر اصحاب کساء شریک است:

  1. ﴿الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ[۳۵]؛ رسول خدا در تفسر این آیه می‌فرماید: خداوند، علی و همسرش و پسرانش (ع) را حجت‌های خود بر خلقش قرار داده است و آنها در میان امتم دروازه‌های علم هستند! هر کس به وسیله آنها هدایت شود به صراط مستقیم و راه روشن و آشکار هدایت یافته است.
  2. ﴿الْأَسْمَاءَ[۳۶] منظور از اسماء، پیامبران خدا هستند و اسماء محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) و انسان‌های پاک از خاندان آنها؛ اسماء بهترین و خوب‌ترین شیعیانشان و پیکارکنندگان با دشمنانشان هستند.
  3. ﴿الشَّجَرَةَ[۳۷] منظور درخت علم است که از آن محمد (ص) و به خصوص خاندان اوست بدون در نظر گرفتن دیگران و به امر خدا شامل هیچ کس نمی‌شود؛ مگر آنکه آنها هم جزء آن باشند و درخت علم شامل کسانی همچون پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) است.
  4. ﴿كَلِمَاتٍ[۳۸] منظور، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) است.
  5. ﴿فَتَابَ عَلَيْكُمْ[۳۹] پس همین که کشته شدن در میان آنان برقرار شد، آنان جمع شدند و فریاد زدند: ای خدا تو را به جاه و مقام محمد (ص) که بزرگ‌تر و گرامی‌تر از همه است و تو را به مقام علی (ع) که بزرگ‌تر و برتر از همه است و تو را به مقام و جاه فاطمه (س) که برتر از همه است و تو را به مقام حسن و حسین (ع)... (پس کشته شدن از میان آنان برداشته شد).
  6. ﴿وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ[۴۰] موسی گفت: خدایا! به حق محمد (ص)، سید و سرور پیامبران، به حق علی (ع) سید و سرور اوصیا، به حق فاطمه (س) سرور زنان، به حق حسن (ع) سرور اولیا و دوستانت و به حق حسین (ع) سرور و سید شهیدان و به حق خاندان اینان و جانشینانش، آن سرورانی که پاک و طاهرند، این بندگانت را سیراب کن.
  7. ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ[۴۱]؛ پیامبر بر فاطمه زهرا (س) و عایشه وارد شد و فرمود: ای عایشه! آیا ندانستی که خداوند آدم، نوح، خاندان ابراهیم، خاندان عمران، علی، حسن، حسین، فاطمه و خدیجه (ع) را بر تمام جهانیان برگزیده است.
  8. ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ[۴۲]؛ یعنی ای فاطمه، خداوند تو را بر تمامی زنان جهان در زمان و عصر خودت انتخاب نموده است؛ زیرا فاطمه (س)، دختر رسول خدا سرور زنان جهان است.
  9. ﴿نِسَاءَنَا[۴۳]؛ منظور فاطمه (س) است.
  10. ﴿إِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ[۴۴]؛ منظور علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) است.
  11. ﴿أَوْ أُنْثَى[۴۵]؛ منظور حضرت فاطمه (س) است که به همراه علی (ع) به مدینه مهاجرت کردند.
  12. ﴿وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ[۴۶] منظور حضرت فاطمه، حسن و حسین (ع) است.
  13. ﴿الْوَسِيلَةَ[۴۷]؛ پیامبر فرمود: در بهشت درجه و مرتبه‌ای وجود دارد که نیاز به وسیله و واسطه دارد. پس اگر آن را از خداوند تعالی می‌خواهید مرا وسیله و واسطه قرار داده و از او بخواهید. گفتند: ای رسول خدا! چه کسی با تو در آنجا زندگی می‌کند و مسکن می‌گزیند؟ فرمود: علی، فاطمه، حسن و حسین (ع).
  14. ﴿وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ[۴۸] منظور پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) است.
  15. ﴿الْحَقَّ[۴۹]؛ هنگامی که تو رسول خدا باشی و بعد از تو علی (ع) وصی و جانشین تو باشد و فاطمه (س) دخترت سرور زنان جهان باشد و حسن و حسین (ع) دو پسرت، سرور جوانان بهشت باشند و عموی تو حمزه سیدالشهداء باشد و جعفر طیار پسرعمویت با فرشتگان در بهشت پرواز کند و عباس عمویت ساقی و آب دهنده باشد؛ اگر این همان حق نزد تو باشد، پس (ای خدا) بر ما سنگ‌هایی از آسمان فرود آور یا عذابی دردناک برما بیاور.
  16. ﴿لِذِي الْقُرْبَى[۵۰]؛ منظور فاطمه زهرا (س) است و کسی که بعد از او کارش را دنبال می‌کند که فرزندان و ذریه او هستند همان کسانی که حجت‌های خدا بر مردم هستند.
  17. ﴿وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ[۵۱]؛ منظور پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند.
  18. ﴿الصَّادِقِينَ[۵۲]؛ منظور علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) و فرزندان پاک او تا روز قیامت هستند.
  19. ﴿أَهْلَ الْبَيْتِ[۵۳]؛ منظور علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند.
  20. ﴿طُوبَى لَهُمْ[۵۴]؛ پیامبر خدا فرمود: ازدواج فاطمه (س) را جبرئیل و میکائیل و اسرافیل با فرشتگان شاهد بوده‌اند و خداوند به درخت طوبی دستور داد که بر سر آنان از انواع حله‌ها و زیورآلات بپراکند و بریزد.
  21. ﴿كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ[۵۵]؛ جبرئیل به پیامبر گفت: تو درخت هستی و فاطمه (س) شاخه آن است و علی (ع) بارورکننده آن و حسن و حسین (ع)، میوه‌های این درخت هستند.
  22. ﴿أَهْلَ الذِّكْرِ[۵۶]؛ منظور محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند.
  23. ﴿ذِي الْقُرْبَى[۵۷]؛ منظور فاطمه (س) و اولاد او هستند.
  24. ﴿آيَاتِنَا[۵۸] فاطمه، علی، حسن و حسین (ع) هستند.
  25. ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى[۵۹]؛ منظور فاطمه (س) است.
  26. ﴿وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغَاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوهَا فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَيْسُورًا[۶۰]؛ این آیه در مورد علی و فاطمه (ع) در زمانی که پادشاه حبشه به رسول خدا ده کنیز هدیه داده بود، نازل شده است.
  27. ﴿يَبْتَغُونَ إِلَى رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ[۶۱]؛ منظور از وسیله پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند.
  28. ﴿يُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ[۶۲]؛ درباره محمد، علی، جعفر، عقیل، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل شده است.
  29. ﴿وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ[۶۳]؛ این آیه در مورد علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل شده است. پیامبر خدا هر روز صبح از کنار خانه فاطمه (س) می‌گذشت و می‌گفت: سلام بر شما ای اهل بیت من و رحمت و برکت‌های خدا بر شما باد! هنگام نماز است خداوند بر شما رحم کند.
  30. ﴿وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ * ضَاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ[۶۴]. انس بن مالک می‌گوید: در مورد این آیه، از رسول خدا پرسیدم. حضرت فرمود: ای انس آن چهره‌های ما فرزندان عبدالمطلب است: من، علی، حمزه، جعفر، حسن، حسین و فاطمه (ع) هستیم؛ در روز قیامت از قبرهایمان خارج می‌شویم و نور چهره‌های ما همچون خورشید تابان است.
  31. ﴿عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ[۶۵]؛ امام باقر (ع) فرمود: المقربون، همان رسول خدا، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند.
  32. ﴿الشَّفْعِ[۶۶]؛ منظور علی و فاطمه (ع) است.
  33. ﴿يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً[۶۷]؛ امام صادق (ع) فرمود: هنگامی که روح مؤمن را در هنگام مرگ می‌گیرند، رسول خدا، امیرمؤمنان، فاطمه حسن، حسین و امامان (ع) از فرزندانش برای او مجسم می‌شوند. به او گفته می‌شود: این رسول خداست پس چشمش را می‌گشاید و نگاه می‌کند. ندادهنده‌ای از طرف پروردگارش روح او را ندا می‌دهد و می‌گوید: ﴿يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ به سوی محمد و اهل بیت او باز گردد ﴿ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً و به ولایت آنان بازگردد.
  34. ﴿وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى * وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى[۶۸] رسول خدا بر فاطمه (س) وارد شد در حالی که او آرد آسیاب می‌کرد و پوششی از پشم شتر پوشیده بود. پس همین که پیامبر به او نگاه کرد فرمود: ای فاطمه! شتاب کن؛ سختی دنیا را بچش تا فردا نعمت آخرت را به دست آوری. در این هنگام خداوند این آیه‌ها را نازل کرد: ﴿وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى * وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى[۶۹].
  35. ﴿لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ[۷۰]؛ لیلة القدر یعنی فاطمه (س).
  36. ﴿إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ[۷۱]؛ رسول خدا (ص) فرمود: ای علی!... آب در رودخانه است و به آن کوثر گفته می‌شود و از آن من و تو و فاطمه و حسن و حسین (ع) است و مال هیچ کس دیگر نیست.
  37. ﴿إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ[۷۲]؛ همین که رسول خدا آمد خداوند این آیه را نازل کرد و پیامبر فرمود: ای علی و ای فاطمه! بگویید: ﴿إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ[۷۳][۷۴]

منظور کلمات: در آیه ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ[۷۵]، مقصود از «کلمات» در این آیه، رسول اکرم، امیرالمؤمنین، حضرت صدیقه و حسنین (ع) هستند.

همان طور که مفضل بن عمر از امام صادق (ع) نقل می‌کند: «سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ مَا هَذِهِ الْكَلِمَاتُ قَالَ هِيَ الْكَلِمَاتُ الَّتِي تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَيْهِ وَ هُوَ أَنَّهُ قَالَ يَا رَبِّ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ فَتَابَ اللَّهُ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا يَعْنِي عَزَّ وَ جَلَّ بِقَوْلِهِ فَأَتَمَّهُنَ قَالَ يَعْنِي أَتَمَّهُنَّ إِلَى الْقَائِمِ (ع) اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ (ع)»[۷۶]؛  

از حضرت صادق (ع) معنی آیه شریفه ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ را پرسیدم که مقصود خدای تعالی از این کلمات چیست؟ فرمود: این کلمات، همان کلماتی است که حضرت آدم از خدای تعالی فرا گرفت و چنین عرض کرد: پروردگارا، به حق محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) از تو درخواست می‌نمایم که توبه مرا بپذیری؛ پس توبه‌اش مورد قبول واقع گردید. به درستی که خدا، بسیار توبه‌پذیر و مهربان است. مفضل بن عمر می‌گوید: سپس از حضرت صادق (ع) پرسیدم مقصود خدای تعالی از ﴿فَأَتَمَّهُنَّ در این آیه چیست؟ فرمود: یعنی نام نه امام دیگر از اولاد حسین بن علی (ع) تا قائم آل محمد را به پنج تن ملحق نمود.

از این رو کلماتی که حضرت ابراهیم به وسیله آنها آزموده شد، جامع‌تر، بالاتر و عالی‌تر از کلماتی است که حضرت آدم فرا گرفت. این کلمات همان است که حضرت امام هادی (ع) در روایتی می‌فرماید: یعنی ماییم آن کلماتی که خدا در قرآن به آن اشاره می‌فرماید. چهارده معصوم را از این جهت «کلمه» نامیده‌اند که نام‌های آنان در عرش نوشته شده است و همچنین به ملاحظه آن کلمه‌ای است که دوبار بر شانه آنان نقش بسته است، یک بار در رحم مادر و بار دوم پس از ولادت.

هنگامی که نطفه امام منعقد می‌شود، بعد از دمیده شدن روح بر دوش او نوشته می‌شود: ﴿وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ[۷۷] هرگز امکان ندارد، اشخاصی در منطق وحی «کلمات الهی» نامیده شوند و انبیا به آنان متوسل شده باشند، ولی خودشان عاری از ولایت باشند. حضرت صدیقه (س) نیز داخل این کلمات و جزء این کلمات است، کلماتی که معرفت آنها را به حضرت آدم، به حضرت موسی و به حضرت عیسی آموخته‌اند و همه انبیا به آنان متوسل شده‌اند. باز تکرار می‌کنیم: هرگز مقبول نیست که کسی «کلمة الله» باشد و انبیا به او توسل کنند، ولی مقام ولایت نداشته باشد. از این رو این آیه هم از آیاتی است که می‌توان از آن در اثبات مقام ولایت حضرت صدیقه (س) استفاده کرد[۷۸]»[۷۹]

پانویس

  1. ترجمه نهج البلاغه، سید علی نقی فیض الاسلام، خطبه ۱۴۷.
  2. «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
  3. المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین طباطبایی، ج۱۶، ص۳۳۵ و ۳۳۶.
  4. «خداوند آنان را که خداوند و فرستاده او را می‌آزارند در این جهان و جهان بازپسین لعنت می‌کند و برای آنها عذابی خوارساز آماده کرده است» سوره احزاب، آیه ۵۷.
  5. تفسیر صافی، ملا محسن فیض کاشانی، ج۲، ص۳۶۴.
  6. «آوای آن (دوزخ) را نمی‌شنوند؛ و آنان در میان آنچه دلخواه آنهاست جاودانند» سوره انبیاء، آیه ۱۰۲.
  7. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج۴۳، ص۶۳.
  8. «پروردگار خاور و باختر که هیچ خدایی جز او نیست پس او را کارساز خویش گزین» سوره مزمل، آیه ۹.
  9. «و زودا که پروردگارت به تو (اختیار میانجیگری) ببخشد و تو خرسند گردی» سوره ضحی، آیه ۵.
  10. «و زودا که پروردگارت به تو (اختیار میانجیگری) ببخشد و تو خرسند گردی» سوره ضحی، آیه ۵.
  11. مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسی، ص۱۱۷؛ تفسیر صافی، ج۲، ص۸۲۷.
  12. «و زودا که پروردگارت به تو (اختیار میانجیگری) ببخشد و تو خرسند گردی» سوره ضحی، آیه ۵.
  13. «ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم» سوره قدر، آیه ۱.
  14. بحارالانوار، ج۴۳، ص۶۵.
  15. «و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۴۲.
  16. «و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۴۲.
  17. «ای مریم! پروردگارت را به فروتنی فرمان بر و سجده کن و با نمازگزاران نماز بگزار» سوره آل عمران، آیه ۴۳.
  18. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج۴۳، ص۷۸.
  19. «و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۴۲.
  20. «ای مریم! پروردگارت را به فروتنی فرمان بر و سجده کن و با نمازگزاران نماز بگزار» سوره آل عمران، آیه ۴۳.
  21. «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
  22. «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
  23. نهج الحق و کشف الصدق، علامه حلی، ص۱۷۵.
  24. فاطمه (س) کیست؟، محمدرضا امین زاده، ص۵۲-۵۵.
  25. اسحاقی، سید حسین، فرهنگنامه فاطمی، ج۱، ص ۳۴۲.
  26. «و ما از پیش به آدم سفارش کردیم اما او از یاد برد و در وی عزمی نیافتیم» سوره طه، آیه ۱۱۵.
  27. المناقب، موفق بن أحمد خوارزمی، ج۳، ص۱۰۱.
  28. «پروردگار خاور و باختر که هیچ خدایی جز او نیست پس او را کارساز خویش گزین» سوره مزمل، آیه ۹.
  29. تفسیر برهان، السید هاشم بن سلیمان البحرانی، ج۴، ص۴۰۲.
  30. «خداوند آنان را که خداوند و فرستاده او را می‌آزارند در این جهان و جهان بازپسین لعنت می‌کند و برای آنها عذابی خوارساز آماده کرده است» سوره احزاب، آیه ۵۷.
  31. «آوای آن (دوزخ) را نمی‌شنوند؛ و آنان در میان آنچه دلخواه آنهاست جاودانند * هراس بزرگ‌تر (رستخیز) آنان را اندوهناک نمی‌سازد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۲-۱۰۳.
  32. «آوای آن (دوزخ) را نمی‌شنوند؛ و آنان در میان آنچه دلخواه آنهاست جاودانند * هراس بزرگ‌تر (رستخیز) آنان را اندوهناک نمی‌سازد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۲-۱۰۳.
  33. تفسیر فرات الکوفی، فرات بن ابراهیم بن فرات الکوفی، ص۱۶۸.
  34. «آوای آن (دوزخ) را نمی‌شنوند؛ و آنان در میان آنچه دلخواه آنهاست جاودانند * هراس بزرگ‌تر (رستخیز) آنان را اندوهناک نمی‌سازد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۲-۱۰۳.
  35. «راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.
  36. «نام‌ها» سوره بقره، آیه ۳۱.
  37. «این درخت» سوره بقره، آیه ۳۵.
  38. «کلماتی» سوره بقره، آیه ۳۷.
  39. «آنگاه، خداوند از شما در گذشت» سوره بقره، آیه ۵۴.
  40. «و (یاد کنید) آنگاه را که موسی برای مردم خود در پی آب بود» سوره بقره، آیه ۶۰.
  41. «خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.
  42. «و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید» سوره آل عمران، آیه ۴۲.
  43. «زنان خود» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
  44. «و جز این نیست که در رستخیز پاداش‌هایتان تمام داده خواهد شد» سوره آل عمران، آیه ۱۸۵.
  45. «و چه زن» سوره آل عمران، آیه ۱۹۵.
  46. «و شایستگان» سوره نساء، آیه ۶۹.
  47. «و به سوی او راه جویید» سوره مائده، آیه ۳۵.
  48. «و بر آن پشته‌ها کسانی هستند که هر گروه (از آنان) را از چهره‌شان باز می‌شناسند» سوره اعراف، آیه ۴۶.
  49. «راستین است» سوره انفال، آیه ۳۲.
  50. «خویشاوند (وی)» سوره انفال، آیه ۴۱.
  51. «خویشاوندان» سوره انفال، آیه ۷۵.
  52. «با راستگویان» سوره توبه، آیه ۱۱۹.
  53. «خاندان (رسالت)» سوره هود، آیه ۷۳.
  54. «خوشا بر آنان و آنان را فرجام نیکوست» سوره رعد، آیه ۲۹.
  55. «که همگون درختی پاک است» سوره ابراهیم، آیه ۲۴.
  56. «اهل ذکر» سوره نحل، آیه ۴۳.
  57. «و ادای (حقّ) خویشاوند» سوره نحل، آیه ۹۰.
  58. «....».. سوره بقره، آیه ۳۹.
  59. «و حقّ خویشاوند را به او برسان» سوره اسراء، آیه ۲۶.
  60. «و اگر در جستجوی بخشایشی که از پروردگارت امید داری (روزی چند) از آنان روی می‌گردانی با آنان سخن به نرمی گو» سوره اسراء، آیه ۲۸.
  61. «آن کسانی که (مشرکان به پرستش) می‌خوانند خود به سوی پروردگارشان دستاویز می‌جویند» سوره اسراء، آیه ۵۷.
  62. «به مؤمنانی که کارهای شایسته می‌کنند نوید بخشد» سوره کهف، آیه ۲.
  63. «و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده» سوره طه، آیه ۱۳۲.
  64. «چهره‌هایی در آن روز تابان است * خندان و شادان است» سوره عبس، آیه ۳۸-۳۹.
  65. «چشمه‌ای که مقرّبان (درگاه خداوند) از آن می‌نوشند» سوره مطففین، آیه ۲۸.
  66. «و به جفت و یگانه،» سوره فجر، آیه ۳.
  67. «ای روان آرمیده! * به سوی پروردگارت خرسند و پسندیده بازگرد!» سوره فجر، آیه ۲۷-۲۸.
  68. «و بی‌گمان جهان واپسین برای تو از این جهان بهتر است * و زودا که پروردگارت به تو (اختیار میانجیگری) ببخشد و تو خرسند گردی» سوره ضحی، آیه ۴-۵.
  69. «و بی‌گمان جهان واپسین برای تو از این جهان بهتر است * و زودا که پروردگارت به تو (اختیار میانجیگری) ببخشد و تو خرسند گردی» سوره ضحی، آیه ۴-۵.
  70. «شب قدر از هزار ماه بهتر است» سوره قدر، آیه ۳.
  71. «ما به تو «کوثر» دادیم» سوره کوثر، آیه ۱.
  72. «چون یاری خداوند و پیروزی (بر مکّه) فرا رسد،» سوره نصر، آیه ۱.
  73. در مدینه چه گذشت، واحد تحقیقات و انتشارات اکرام ص۳۰۰ - ۳۰۲.
  74. اسحاقی، سید حسین، فرهنگنامه فاطمی، ج۱، ص ۳۵۸.
  75. «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید» سوره بقره، آیه ۱۲۴.
  76. ینابیع المودة، سلیمان بن ابراهیم قندوزی حنفی، ص۹۷؛ معانی الاخبار، شیخ صدوق، ص۱۲۶؛ بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ج۱۱، ص۱۷۶.
  77. «و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۵.
  78. فاطمه زهرا (س)، علامه امینی، ص۸۹ و ۹۰.
  79. اسحاقی، سید حسین، فرهنگنامه فاطمی، ج۱، ص ۳۶۴.